«Πώς γιορτάζεις σε μια εποχή μεγάλης ανησυχίας, πώς διασκεδάζεις εν μέσω ενός οικογενειακού διαζυγίου και πώς πανηγυρίζεις μία επέτειο όταν οι σύμμαχοι προβλέπουν το τέλος σου;» διερωτάται ο βετεράνος ανταποκριτής του BBC στις Βρυξέλλες. Ακολουθούν αποσπάσματα από το άρθρο του Γκάβιν Χιούιτ για το μέλλον της ενωμένης Ευρώπης:
«Σε λιγότερο από τρεις εβδομάδες, στις 25 Μαρτίου, οι ηγέτες της Ευρώπης θα μαζευτούν στην πλατεία του Καπιτωλίου, που σχεδιάστηκε από τον Μιχαήλ Αγγελο, για να προσπαθήσουν να απαντήσουν σε αυτές τις ερωτήσεις. Θα είναι στη Ρώμη για να γιορτάσουν την εξηκοστή επέτειο από την υπογραφή της Συνθήκης της Ρώμης με την οποία ιδρύθηκε η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα, ο προπομπός της ΕΕ.
Η Συνθήκη της Ρώμης καθόρισε τον στόχο της Ενωσης για «όλο και στενότερη ένωση ανάμεσα στους λαούς της Ευρώπης». Σήμερα, γίνεται συζήτηση ότι «η Ρώμη πρέπει να γίνει πάλι η αρχή για ένα νέο κεφάλαιο». Η Ωδή στη Χαρά, ο αποκαλούμενος εθνικός ύμνος της Ευρώπης, θα ακουστεί χωρίς αμφιβολία, ενώ θα υπάρξει και πορεία για την Ευρώπη και την ευρωπαϊκή ιδέα μέσα στους ρωμαϊκούς δρόμους.
Αλλά είναι τόσες οι ανασφάλειες που περιβάλλουν την περίσταση που οι Ιταλοί ανησύχησαν πως η πρωθυπουργός της Βρετανίας Τερέζα Μέι μπορεί να ενεργοποιήσει το Αρθρο 50 για το Brexit κατά τη διάρκεια της τελευταίας εβδομάδας του Μαρτίου, χαρακτηρίζοντάς εκ των προτέρων μια τέτοια κίνηση ως εχθρική.
Είναι εύκολο να πανηγυρίζεις συμφωνώντας ότι η Ευρώπη είναι «το πιο επιτυχημένο ειρηνευτικό εγχείρημα της εποχής μας». Αλλά η κρίση εμπιστοσύνης στο ευρωπαϊκό σχέδιο είναι εμφανής. Φαίνεται και στη «Λευκή Βίβλο», τα πέντε σενάρια που παρουσίασε ο πρόεδρος της Επιτροπής Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ για το μέλλον της ΕΕ μετά το Brexit. Η Κομισιόν, κανονικά ένας ένθερμος υποστηρικτής της Ενωσης, προειδοποίησε ότι η ΕΕ φαίνεται σήμερα «είτε πολύ απόμακρη είτε πολύ παρεμβατική στην καθημερινή ζωή» των πολιτών.
Η «Λευκή Βίβλος» είναι μία άσκηση στη δειλία. Ορίζει πέντε διαφορετικές επιλογές: να συνεχίσει να υπάρχει η ΕΕ ως έχει σήμερα, να επιστρέψει απλώς στην κοινή αγορά, να κάνει «λιγότερα αλλά πιο αποτελεσματικά, να προχωρήσουν σε διαφορετικά επίπεδα ολοκλήρωσης όσες χώρες θέλουν και μπορούν (η λεγόμενη Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων) και να προχωρήσει προς τον φεντεραλισμό (Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης). «Η διαρκώς στενότερη ένωση» δεν αναφέρθηκε καθόλου.
Η ευρωπαϊκή φωνή ακούγεται αβέβαιη επειδή το πρόγραμμα βρίσκεται σε σταυροδρόμι. Οι γαλλικές προεδρικές εκλογές θέτουν έναν υπαρκτό κίνδυνο για την Ενωση. Η Μαρίν Λεπέν κατεβαίνει στις εκλογές κατά του «αντιδημοκρατικού τέρατος», όπως αποκαλεί την ΕΕ. Δεν αναμένεται να κερδίσει τον κρίσιμο δεύτερο γύρο, αλλά μερικές πρόσφατες δημοσκοπήσεις έχουν ανησυχήσει τις αγορές και τους ευρωπαίους ηγέτες.
Το πολιτικό κατεστημένο της Ευρώπης στοιχηματίζει στον ανεξάρτητο κεντρώο υποψήφιο Εμανουέλ Μακρόν, ο οποίος είναι ευρωπαϊστής, υποστηρικτής της γαλλογερμανικής σχέσης και της παγκοσμιοποίησης.
Ακόμα και αν η Ευρωπαϊκή Ενωση βγει αλώβητη από μια χρονιά κρίσιμων εκλογών στην Ολλανδία, στη Γαλλία και στη Γερμανία, θα αντιμετωπίζει ακόμα θεμελιώδη ερωτήματα για το μέλλον της. Για πολλούς ευρωβουλευτές, η «περισσότερη Ευρώπη» είναι πεπρωμένο. Αλλά λίγοι πιστεύουν ότι έφτασε η ώρα για περισσότερη μείωση της εθνικής κυριαρχίας.
Η πλειοψηφία των ευρωπαίων ηγετών πιστεύει στη διεύρυνση της ενιαίας αγοράς, όπου αυτό είναι δυνατό. Τείνουν προς τη θέσπιση ενός Ευρωπαϊκού Ταμείου με κοινή φορολογία. Για άλλους, συμπεριλαμβανομένης της Ανγκελα Μέρκελ και της Κομισιόν, η προτεραιότητα είναι η προστασία των εξωτερικών συνόρων και η απόδειξη πως η Ευρώπη μπορεί να προστατεύσει τον εαυτό της. Και ενώ η ΕΕ είναι ήδη μία Ευρώπη πολλών ταχυτήτων, οι χώρες της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης ανησυχούν ότι θα γίνουν Ευρωπαίοι δεύτερης κατηγορίας.
Πιο ρεαλιστική προσέγγιση
Οι δημοσκοπήσεις προσφέρουν κάποιες καθησυχαστικές ειδήσεις για τους ηγέτες της Ευρώπης. Οι τέσσερις ελευθερίες, συμπεριλαμβανομένης της ελεύθερης μετακίνησης, παραμένουν δημοφιλείς, όπως και το πρόγραμμα ανταλλαγής φοιτητών Erasmus. Ακόμα και σε μία χώρα όπως η Ελλάδα, η πλειοψηφία παραμένει υπέρ της παραμονής στο ευρώ.
Ωστόσο, η ανασφάλεια που έφερε η παγκοσμιοποίηση έχει προκαλέσει αντιδράσεις. Σε αυτές τις ταραγμένες εποχές, καθώς η Ευρώπη σκέφτεται για το μέλλον της, αρχίζουμε να βλέπουμε μία πιο ρεαλιστική προσέγγιση θεμάτων όπως είναι η μετανάστευση και η άνοδος των ακραίων εθνολαϊκιστών. Στις 25 Μαρτίου η Ευρώπη θα γιορτάσει, αλλά το μέλλον της θα στηριχθεί μάλλον σε μικρά βήματα παρά σε μεγάλα όνειρα».
HeliosPlus
