Φωτογραφίες: Ανδρέας Σιμόπουλος
Μεσημέρι Ιουλίου στο κυλικείο του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών (ΙΙΒΕΑΑ), το καλύτερο σημείο για να πιάσει κανείς τον σφυγμό του χώρου: τα τραπέζια κατειλημμένα από νεαρούς κυρίως ερευνητές και ερευνήτριες που συζητούν ζωηρά στα ελληνικά ή στα αγγλικά, καθώς άλλοι συνάδελφοί τους μπαινοβγαίνουν βιαστικά κοιτάζοντας το ρολόι τους, πράγμα που σημαίνει «ήρθα να φάω κάτι γρήγορα γιατί έχω πείραμα σε εξέλιξη». Κρυφακούω απροκάλυπτα: κουβέντες για την έκβαση των πειραμάτων τους, διαφωνίες για το πώς πρέπει να στήσουν ένα πείραμα, παρεΐστικοι αστεϊσμοί. Πιάνω τον εαυτό μου να ζηλεύει λιγάκι. Θυμάμαι ακόμη πολύ καλά τον ενθουσιασμό και το χτυποκάρδι που ενυπάρχουν στην ερευνητική διαδικασία. Ειλικρινά, δεν υπάρχει καλύτερη ώρα από εκείνη που εσύ και μόνο εσύ ανακαλύπτεις κάτι που ήταν άγνωστο σε όλους μέχρι τότε. Και το ανακαλύπτεις έχοντας καταστρώσει προσεκτικά το είδος εκείνο του πειράματος που είναι ικανό να «πείσει» τη φύση να σου αποκαλύψει τα μυστικά της. Πόσο τυχερά είναι αυτά τα νέα, λαμπερά παιδιά! Οχι μόνο κάνουν αυτό που εμφανώς τους αρέσει, αλλά το κάνουν και στο καλύτερο δυνατό περιβάλλον. Και να σκεφτεί κανείς ότι αυτή η πολύβουη ερευνητική κυψέλη δεν ήταν παρά ένα γιαπί πριν από δεκαπέντε χρόνια, ενώ πριν από είκοσι δεν υπήρχε παρά μονάχα στα όνειρα ενός και μοναδικού ανθρώπου: του προέδρου του ΙΙΒΕΑΑ, ακαδημαϊκού κ. Γρηγορίου Σκαλκέα!
Πώς, όμως, υλοποιεί κανείς ένα όνειρο που κοστίζει εκατομμύρια ευρώ; Πώς πείθει τις Αρχές να υποστηρίξουν ένα τόσο μεγαλεπήβολο έργο; Πώς εμπνέει επιφανείς συναδέλφους του που έχουν καταξιωθεί στο εξωτερικό να αφήσουν τις θέσεις τους και να επιστρέψουν για να αναλάβουν τη στελέχωση ενός εντελώς νέου και άγνωστου ερευνητικού ιδρύματος; Εν ολίγοις, ποια είναι η μυστική συνταγή υλοποίησης ονείρων; Παίρνοντας αφορμή από τη συμπλήρωση δέκα χρόνων πλήρους λειτουργίας του ΙΙΒΕΑΑ, συναντήσαμε τον κ. Σκαλκέα στο «στρατηγείο» του, προκειμένου να ξεκλειδώσουμε το μυστικό του, αλλά και για να του ζητήσουμε να μας περιγράψει το όραμά του για το μέλλον του ιδρύματος που φέρει την υπογραφή του.
Κύριε πρόεδρε, αν μου είχαν κλείσει τα μάτια και με είχαν προσγειώσει στην αυλή του ΙΙΒΕΑΑ, θα στοιχημάτιζα ότι βρίσκομαι στην Ελβετία ή κάπου αντίστοιχα. Δύσκολα, πάντως, θα φανταζόμουν ότι βρίσκομαι στην Αθήνα, πίσω από το νοσοκομείο «Η Σωτηρία». Πώς τολμήσατε να ονειρευτείτε κάτι τόσο μεγαλεπήβολο; «Η έρευνα ήταν πάντα η μεγάλη μου αγάπη. Από τα νεανικά μου χρόνια είχα μεγάλο θαυμασμό για τους ερευνητές που ανοίγουν νέους δρόμους στην επιστήμη. Η αδυναμία διεξαγωγής έρευνας στην εποχή μου, λόγω παντελούς έλλειψης μέσων, αλλά και ο έρωτάς μου για τη χειρουργική με οδήγησαν σε αυτή την ειδικότητα.
Από την αρχή, όμως, της επαγγελματικής σταδιοδρομίας μου, και από όποια θέση και αν βρέθηκα, προσπάθησα να συνδυάσω την έρευνα με την ιατρική. Πιστεύω ακράδαντα ότι ο πολιτισμός μιας κοινωνίας εξαρτάται από τον βαθμό προόδου της έρευνας. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι πολλές χώρες, ακόμη και φτωχές, ενισχύουν τον τομέα της έρευνας, καθώς αποτελεί μέσον για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης.
Ελειπε από τη χώρα ένα ίδρυμα που να παντρεύει την ιατρική με τη βιολογική έρευνα, η οποία είναι η βάση για την κλινική ιατρική και η δημιουργία του ήταν φυσικό επακόλουθο. Επρεπε να δημιουργηθεί και… δημιουργήθηκε!».
Υπάρχουν πολλοί καλοί ερευνητές, όπως υπάρχουν και πολλοί καλοί γιατροί. Αλλά η ικανότητα του δημιουργείν είναι κάτι εντελώς διαφορετικό. Ποιο είναι το μυστικό σας; «Δεν ξέρω τι να σας πω! Από παιδί ήμουν έτσι. Οταν έβαζα κάτι στο μυαλό μου δεν ησύχαζα μέχρι να το πετύχω. Και ήμουν ακούραστος. Ποτέ δεν κοίταζα τι ώρα ήταν όταν είχα κάτι να κάνω».
Θυμάστε κάποιο περιστατικό της παιδικής σας ηλικίας που μαρτυρά ακριβώς αυτό; «Θυμάμαι ότι μαστόρευα προσπαθώντας να φτιάξω ένα τρανζιστοράκι και η μητέρα μου φώναξε πως ήταν ώρα για ύπνο. Πήγα στο κρεβάτι μου, περίμενα να κοιμηθούν όλοι, και μετά σηκώθηκα μέσα στη νύχτα και το τελείωσα! Πολλές φορές, κοιμόμουν και μετά ξυπνούσα όταν οι άλλοι ήταν κοιμισμένοι για να κάνω αυτά που ήθελα».
Είστε μοναχοπαίδι; «Κάθε άλλο, οι γονείς μου είχαν πέντε παιδιά».
Η ιατρική ήταν οικογενειακή παράδοση ή ήρθε τυχαία; «Ο πατέρας μου, Διονύσιος Σκαλκέας, ήταν φιλόλογος. Η μητέρα μου, Σοφία Χρηστέα, ήταν κόρη του διδάκτορα της Ιατρικής Στυλιανού Χρηστέα και αδελφή του επίσης ιατρού Νικόλαου Χρηστέα. Οπότε, από τη μεριά της μητέρας μου τουλάχιστον, η ιατρική ήταν όντως οικογενειακή παράδοση. Στην πραγματικότητα, ούτε καν σκέφτηκα να σπουδάσω κάτι άλλο πέρα από την ιατρική».
Το όνομά σας προδίδει τη μανιάτικη καταγωγή σας. Γεννηθήκατε στη Μάνη; Και πώς ήταν τα παιδικά σας χρόνια; «Πράγματι, γεννήθηκα στην Αρεόπολη και τη λατρεύω τη Μάνη. Τα παιδικά μου χρόνια ήταν όμορφα, αλλά σημαδεύτηκαν από τον πρόωρο χαμό του πατέρα μου και τις οικονομικές δυσκολίες που ακολούθησαν. Οταν μπήκα στην Ιατρική δεν ήταν λίγοι εκείνοι που θεώρησαν ότι δεν θα μπορούσα ποτέ να ολοκληρώσω τις σπουδές μου. Να φανταστείτε ότι το μόνο βιβλίο που κατάφερα να αγοράσω (τότε τα συγγράμματα δεν δίνονταν δωρεάν) ήταν η «Εισαγωγή στην Ανατομία». Ολα τα άλλα μαθήματα τα διάβαζα σε σπίτια φίλων μου. Ομως εγώ ήμουν αποφασισμένος να γίνω γιατρός. Εργαζόμουν τα πρωινά για να πληρώνω τα έξοδά μου. Εκανα διάφορες χειρωνακτικές δουλειές εκείνη την εποχή».
Δεν είχε αυτό επίπτωση στις σπουδές σας; «Κατά μία έννοια θα μπορούσε να πει κανείς ότι είχε. Θυμάμαι ένα περιστατικό με κάποιον καθηγητή, δεν θα ήθελα να αποκαλύψω το όνομά του, ο οποίος στις γραπτές εξετάσεις μού έβαλε βαθμό πέντε. Εχοντας γράψει πολύ καλύτερα, πήγα στο γραφείο του και με πολύ σεβασμό τού ζήτησα να μου πει πώς είχα πέσει τόσο έξω, να νομίζω δηλαδή ότι άξιζα πολύ καλύτερο βαθμό από αυτόν που είχε δώσει. Βρήκε το γραπτό μου και μου είπε ότι πράγματι ο βαθμός που άξιζα ήταν τουλάχιστον οκτώ και πως ο λόγος της αυστηρότητάς του ήταν το γεγονός ότι είχα λείψει από κάποιες παραδόσεις. Ξέρετε ποια ήταν η απάντησή του όταν του εξήγησα ότι οι απουσίες μου οφείλονταν στην ανάγκη μου να εργαστώ; Μου είπε επί λέξει «Αγαπητέ μου, η ιατρική είναι για τους πλουσίους»!».
Κρίνοντας από τη συνέχεια, δεν φάνηκε πάντως να σας πτόησε η απάντησή του! «Με λύπησε πολύ, όμως. Το βίωσα σαν μια τεράστια αδικία, την οποία δεν θέλησα ποτέ να επαναλάβω όταν εγώ αργότερα βρέθηκα στη θέση του καθηγητού».
Υπάρχουν άλλα περιστατικά τα οποία συνέβησαν στην αρχή της επαγγελματικής ζωής σας και υπήρξαν καθοριστικά για τη μετέπειτα πορεία σας; «Υπάρχει κάτι ακόμη, το οποίο συνέβη όταν ήμουν νεαρός υφηγητής. Και πάλι δεν θα ήθελα να μπω σε λεπτομέρειες και ονόματα, αλλά σε δύο διαφορετικές περιπτώσεις, δύο διαφορετικοί καθηγητές δημοσίευσαν δικά μου αποτελέσματα βάζοντας τη δική τους υπογραφή. Ο ένας μάλιστα εξ αυτών, όταν του είχα παρουσιάσει την εργασία μου, την είχε απορρίψει! Περιττό να πω ότι ποτέ δεν έκανα το ίδιο. Κατά τη διάρκεια της θητείας μου ως διευθυντής του Εργαστηρίου Πειραματικής Χειρουργικής και Χειρουργικής Ερευνας το οποίο δημιούργησα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών εκπονήθηκαν 197 διατριβές επί διδακτορία, 35 επί υφηγεσία και αρκετές άλλες εργασίες. Ολες δημοσιεύθηκαν σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά της Αμερικής και της Δυτικής Ευρώπης. Σε καμιά από αυτές δεν συμμετείχα ως συγγραφέας, επειδή θεώρησα ότι αυτό είναι αντιδεοντολογικό. Πραγματικά πιστεύω ότι δεν υπάρχει μεγαλύτερη ανηθικότητα στην ιατροβιολογική έρευνα από το να βάζει κανείς το όνομά του σε εργασίες στις οποίες δεν είχε συμμετοχή, μόνο και μόνο επειδή βρίσκεται σε θέση ισχύος».
Ποιοι πιστεύετε ότι είναι οι κανόνες που πρέπει να διέπουν την ερευνητική δραστηριότητα; «Η έρευνα στην εποχή μας, και μιλώ πάντα για την ιατροβιολογική έρευνα, είναι πολυέξοδη, λόγω του ειδικού εξοπλισμού που απαιτείται για τη διεξαγωγή της, ο οποίος μάλιστα πρέπει και να ανανεώνεται συχνά, αλλά και λόγω του υψηλού κόστους των αντιδραστηρίων. Για αυτόν τον λόγο, η έρευνα πρέπει να διεξάγεται σε οργανωμένα ερευνητικά κέντρα όπως το ΙΙΒΕΑΑ. Ο ερευνητής, ωστόσο, πρέπει να είναι ελεύθερος να σχεδιάζει μόνος του την πορεία της έρευνάς του με βάση τις εμπνεύσεις του. Γιατί, όπως πολύ εύστοχα έχει επισημάνει και ο Ζολιό Κιουρί, δεν μπορεί κανείς να κάνει πρωτότυπη έρευνα δεμένος με αλυσίδες».
Ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, τα χαρακτηριστικά ενός καλού ερευνητή; «Ο καλός ερευνητής πρέπει να διαθέτει φαντασία, παρατηρητικότητα, ευρύτητα πνεύματος, να αναζητεί διαρκώς το νέο, να είναι δεκτικός σε νέες ιδέες. Και βεβαίως να είναι βαθύτατα ηθικό ον. Να θυμάται τη ρήση του Καντ «Ο άνθρωπος δεν πρέπει να χρησιμοποιείται ποτέ ως μέσον, για κάποιο σκοπό, αλλά να θεωρείται αυτός, ο ίδιος, ο τελικός σκοπός». Ειδικά σήμερα που οι ερευνητές είναι παντοδύναμοι και μπορούν να μεταλλάξουν ακόμη και έμβια όντα, η ευθύνη που τους αναλογεί είναι τεράστια. Πρέπει να υπολογίζουν όλους τους πιθανούς κινδύνους που θα μπορούσαν να προκληθούν από τις εργασίες τους τόσο στον ίδιο τον άνθρωπο όσο και στη φύση. Κάθε επιστημονικό επίτευγμα θα πρέπει να εξετάζεται όχι μόνο ως γνωστική ή υλική κατάκτηση, αλλά και ως προς το εάν θα αποβεί ευεργετικό ή επιζήμιο για την ύπαρξη του ανθρώπου».
Για τον λόγο αυτό, όμως, υπάρχουν τα συμβούλια βιοηθικής. «Πράγματι, υπάρχουν αυστηροί νόμοι και άγρυπνα συμβούλια βιοηθικής και δεοντολογίας. Περισσότερο, όμως, από νόμους και συμβούλια είναι απαραίτητα η συνείδηση και το αίσθημα ευθύνης του ερευνητή. Μόνο έτσι οι στόχοι της επιστήμης θα παραμείνουν ανθρωποκεντρικοί. Πρέπει να σας πω ότι πάνω σε αυτές τις ηθικές αρχές οργανώσαμε το ΙΙΒΕΑΑ και αυτές θέλουμε να εμπνεύσουμε στους νέους επιστήμονες που το στελεχώνουν».
Ποιοι ήταν οι βασικοί στόχοι του ΙΙΒΕΑΑ κατά την ίδρυσή του; «Θα σας απαντήσω, αλλά θα ήθελα εδώ να τονίσω ότι η δημιουργία του Ιδρύματος στηρίχθηκε απ’ όλα τα κόμματα, πράγμα που το θεωρώ πολύ σημαντικό. Δεν είναι πολλές οι φορές που συμβαίνει κάτι τέτοιο! Οσο για τους στόχους μας, τρεις ήταν οι κύριοι: πρώτος ήταν η βασική έρευνα (με σκοπό την κατανόηση βασικών βιολογικών μηχανισμών σε φυσιολογικές και παθολογικές καταστάσεις) και η καινοτομία. Κατά δεύτερον, θέλαμε από την αρχή το Ιδρυμα να λειτουργήσει ως φυτώριο νέων επιστημόνων, να έχει δηλαδή και εκπαιδευτικό χαρακτήρα. Τρίτος στόχος και πολύ σημαντικός ήταν και παραμένει η προσφορά στην κοινότητα. Επιθυμία μας ήταν μαζί με τη βασική έρευνα να αναπτύξουμε και την κλινική έρευνα για να συμβάλλουμε στην υγεία του ελληνικού λαού με την παροχή εξειδικευμένων υπηρεσιών υγείας αλλά και γιατί πιστεύαμε ότι η συνύπαρξη και συνεργασία βασικών και κλινικών ερευνητών υπό την ίδια στέγη θα είχε καλύτερα επιστημονικά αποτελέσματα, όπως πράγματι συνέβη».
Είναι αδύνατον για λόγους χώρου να σας ζητήσω να απαριθμήσετε τις επιτυχίες του ΙΙΒΕΑΑ. Ωστόσο, θα σας ζητήσω να επιλέξετε κάποιες που σας κάνουν ιδιαίτερα περήφανο. «Δύσκολο αυτό που μου ζητάτε! Νομίζω ότι ο αριθμός και η ποιότητα των ερευνητικών εργασιών που έχουν δημοσιευθεί την τελευταία δεκαετία είναι ενδεικτικός της δουλειάς που γίνεται στη βασική έρευνα στο ΙΙΒΕΑΑ. Θα τολμήσω να πω ότι σε τομείς όπως η πρωτεομική και η γονιδιωματική δεν υπολειπόμεθα των καλύτερων ερευνητικών κέντρων διεθνώς, όπως το Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ με το οποίο συνεργαζόμαστε. Είμαι επίσης περήφανος για την ποιότητα των ερευνητών που εκπαιδεύουμε και οι οποίοι βρίσκουν θέσεις σε έγκριτα πανεπιστήμια και ερευνητικά ιδρύματα της αλλοδαπής, όπου και μεγαλουργούν. Ως γιατρός και χειρουργός, βεβαίως, ξεχωριστή θέση στην καρδιά μου έχουν όλα όσα σχετίζονται με την κλινική έρευνα και την προσφορά στον άρρωστο. Το πειραματικό χειρουργείο μας θεωρείται το τελειότερο της Ευρώπης. Εδώ εκτελούν τις εργασίες τους πολλοί ξένοι ερευνητές μεταξύ των οποίων ο σερ Μαγκντί Γιακούμπ και ο πρύτανης του Πανεπιστημίου Imperial του Λονδίνου. Με κάνει επίσης πολύ περήφανο η Τράπεζα Ομφαλοπλακουντιακού Αίματος που διαθέτουμε και που είναι η μία από τις 29 αναγνωρισμένες διεθνώς. Μέχρι σήμερα έχει παράσχει 20 μονάδες αίματος για μεταμόσχευση σε παιδιά και ενηλίκους που τα χρειάζονταν. Ομοίως, μεγάλη υπερηφάνεια νιώθω και για την εφαρμογή της ποζιτρονικής τομογραφίας (PET SCAN), με την οποία έχουμε πραγματοποιήσει περισσότερες από 12.000 εξετάσεις, πολλές από τις οποίες δωρεάν, όταν οι ασθενείς αποστέλλονται από κοινωνικές υπηρεσίες κρατικών νοσοκομείων. Θα μπορούσα να σας μιλώ για ώρες όπως αντιλαμβάνεστε…».
Σε αυτή την εποχή της κρίσης, πώς πιστεύετε ότι θα έπρεπε να λειτουργούν τα ερευνητικά ιδρύματα για να μπορέσουν να επιτελέσουν τον στόχο τους και να βοηθήσουν τη χώρα; «Πιστεύω ότι όλα τα ερευνητικά κέντρα των Πανεπιστημίων, της Ακαδημίας και άλλα θα πρέπει να βρίσκονται υπό την εποπτεία υφυπουργείου Ερευνας, το οποίο θα εδρεύει στο υπουργείο Παιδείας. Από τον φορέα αυτό θα προέρχεται η ετήσια κρατική χρηματοδότηση για τη λειτουργία των κέντρων, η οποία θα πρέπει να είναι ανάλογη της ποιότητας του έργου που παράγεται από το κάθε κέντρο, κατόπιν αξιολόγησης από επιτροπή του εξωτερικού. Τα κέντρα θα πρέπει να δρουν ανεξάρτητα επιστημονικά, αλλά επιβάλλεται να συνεργάζονται σε κοινά προγράμματα για μεγαλύτερη επιστημονική απόδοση. Οι εργαστηριακές υποδομές θα πρέπει να είναι προσβάσιμες σε όλους τους επιστήμονες, κάτι που θα απαλλάξει το κράτος από περιττές δαπάνες».
Υπάρχει κάτι ακόμη που ονειρεύεστε για το μέλλον του ΙΙΒΕΑΑ; «Σε ό,τι αφορά το κοινωνικό μας έργο, εκτιμώ ότι μπορούμε να προσφέρουμε ακόμη περισσότερο. Εχουμε εξοπλίσει κέντρο ογκολογίας, πνευμονολογίας, κακοήθων παθήσεων του αίματος, κέντρο καρδιάς-αγγείων και τα έχουμε στελεχώσει με το πλέον εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό. Η τεχνική υποδομή και η ειδική εμπειρία που διατίθενται στα κέντρα αυτά μπορούν κάλλιστα και άμεσα να αξιοποιηθούν από το σύστημα υγείας της χώρας μας, επιτρέποντας την εκτέλεση πολύπλοκων και δαπανηρών εξετάσεων οι οποίες είναι πολύτιμες για τη διάγνωση και πρόγνωση διαφόρων ασθενειών, αλλά δεν μπορούν να γίνονται διάσπαρτα σε διάφορα νοσοκομεία, λόγω πολύ υψηλού κόστους, έλλειψης εξειδικευμένου προσωπικού και απουσίας ελέγχου ποιότητος. Εμείς μπορούμε να παίξουμε αυτόν τον ρόλο και όχι μόνο. Είναι τέτοια η δυναμική του Ιδρύματος! Στην πραγματικότητα, η δυναμική αυτή μάς αναγκάζει να μη σταματούμε να ονειρευόμαστε…».
Σύντομη ιστορία μιας δημιουργικής ζωής
Μπορεί οι περισσότεροι από εμάς να γνωρίσαμε τον καθηγητή και ακαδημαϊκό κ. Γρηγόριο Σκαλκέα την εποχή που ο Ανδρέας Παπανδρέου νοσηλευόταν στο Ωνάσειο, αλλά το να τον θυμόμαστε μόνο ως τον γιατρό που έδινε την επίσημη πληροφόρηση για την υγεία του τότε πρωθυπουργού θα ήταν κατάφωρη αδικία για τον άνθρωπο που κρύβεται πίσω από μια σειρά δομών οι οποίες έχουν προσφέρει τεράστιες υπηρεσίες στη χώρα.
Ας πάρουμε, λοιπόν, τα πράγματα από την αρχή: Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και αφού εκπλήρωσε τις στρατιωτικές υποχρεώσεις του, ο Γρηγόριος Σκαλκέας πέρασε πέντε χρόνια στην Αγγλία και στις ΗΠΑ, προκειμένου να ειδικευτεί στη Θωρακική και Καρδιοαγγειακή Χειρουργική, καθώς επίσης και στις μεταμοσχεύσεις. Επιστρέφοντας, ανέβηκε βαθμηδόν τα σκαλιά της ιεραρχίας έως τη θέση του τακτικού καθηγητή της Χειρουργικής, ενώ από το 1989 είναι τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.
Οι εργασίες του έχουν δημοσιευθεί σε έγκριτες ιατρικές επιθεωρήσεις του εξωτερικού, ενώ έχει λάβει και διεθνές δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για τη δημιουργία προσθετικού αγγείου για την αντιμετώπιση των θωρακοκοιλιακών ανευρυσμάτων. Εχει εκπαιδεύσει πολλές γενιές χειρουργών, με τους άριστους να κατέχουν σήμερα κορυφαίες θέσεις σε πανεπιστήμια.
Παράλληλα με το ιατρικό και εκπαιδευτικό έργο του, από την αρχή της σταδιοδρομίας του διακρίθηκε για τις οργανωτικές του ικανότητες. Δημιούργησε κλινική για τη νεοσύστατη πανεπιστημιακή του έδρα στο Λαϊκό Νοσοκομείο και ίδρυσε Μονάδα Μεταμοσχεύσεως Ιστών και Οργάνων, η μόνη επίσημη που παραμένει μέχρι σήμερα. Εκεί, το 1971, εκτέλεσε την πρώτη μεταμόσχευση νεφρού στην Αθήνα και το 1989 την πρώτη ταυτόχρονη μεταμόσχευση νεφρού και παγκρέατος.
Ως προεδρεύων αντιπρόεδρος του ΔΣ του νοσοκομείου ΚΑΤ συνέβαλε στη μετατροπή του σε σύγχρονο νοσοκομείο ατυχημάτων, μεταφέροντας εκεί και την Ορθοπαιδική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Δημιούργησε Εργαστήριο Πειραματικής Χειρουργικής και Χειρουργικής Ερευνας, το μόνο οργανωμένο πειραματικό εργαστήριο, το οποίο έλαβε, τιμής ένεκεν, το όνομα του διδασκάλου του καθηγητού Νικολάου Χρηστέα. Εκεί ιδρύθηκε η μόνη έδρα Πειραματικής Χειρουργικής της χώρας μας.
Ως πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών έθεσε τις βάσεις του ΙΙΒΕΑΑ.
Εχει λάβει πλήθος τιμητικών διακρίσεων από Πανεπιστήμια και Ακαδημίες του εξωτερικού, είναι μέλος της επιτροπής που προτείνει τους υποψηφίους για τα Βραβεία Νομπέλ στην Ιατρική και στη Φυσιολογία, ενώ ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος τον ανακήρυξε Αρχοντα Μεγάλο Ρεφερενδάριο του Οικουμενικού Θρόνου.
* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 17 Ιουλίου 2016
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
