Φυσικό αέριο, εμπόριο, τουρισμός, όπλα –με κέρδη και ζημιές που μεταφράζονται σε δισεκατομμύρια δολάρια. Και μαζί νέοι γεωστρατηγικοί σχεδιασμοί πολιτικής και οικονομικής ισχύος και ασφάλειας στην Τουρκία που βάλλεται πανταχόθεν. Με μια κουβέντα, realpolitik και μπίζνες. Αυτά βρίσκονται πίσω από την ταυτόχρονη τριπλή επαναπροσέγγιση του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν με τη Ρωσία, το Ισραήλ και την Αίγυπτο.
Η αρχή της ομαλοποίησης επί τρία που είδαμε αυτή την εβδομάδα υπαγορεύεται από την αδήριτη ανάγκη να βγει η Τουρκία από την απομόνωση. Το ναρκοπέδιο του ατελείωτου πολέμου στη γειτονική Συρία, η αναζωπύρωση του εμφυλίου με τους κούρδους αυτονομιστές, το ανθρώπινο ποτάμι των προσφύγων και οι πολύνεκρες τρομοκρατικές επιθέσεις επί τουρκικού εδάφους έπεισαν τον αυταρχικό και συγκρουσιακό «Σουλτάνο» να κλείσει κάποια από τα μέτωπα που άνοιξε ο ίδιος τα τελευταία χρόνια.
Το μακελειό στο αεροδρόμιο Ατατούρκ της Πόλης ήταν άλλη μια οδυνηρή υπενθύμιση του αδιεξόδου της αποτυχημένης πολιτικής που του κοστίζει ακριβά μετά το 2010.
Να γιατί τώρα πατάει το κουμπί της επανεκκίνησης με επιθέσεις διπλωματικής φιλίας ο Ερντογάν. Πρώτα με το Ισραήλ, όπου το φυσικό αέριο ζεσταίνει τις σχέσεις που είχαν διακοπεί πριν από έξι χρόνια. Οταν ισραηλινοί κομάντος έκαναν έφοδο στο σκάφος «Mavi Marmara» που μετέφερε ανθρωπιστική βοήθεια προς τους αποκλεισμένους Παλαιστινίους στη Γάζα, σκοτώνοντας δέκα τούρκους ακτιβιστές.
Τι είναι η Γάζα μπρος στο γκάζι
«Το γκάζι επισκίασε τη Γάζα» γράφουν ειρωνικά σχολιαστές στο Ισραήλ. Διότι είναι κοινό μυστικό ότι η αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων βασίζεται στην προοπτική επικερδών ντιλ για το φυσικό αέριο της Ανατολικής Μεσογείου και δευτερευόντως στους αμοιβαίους φόβους για την ασφάλεια με αμυντική συνεργασία και αγοραπωλησίες όπλων.
Σχεδόν ταυτόχρονα, το Κρεμλίνο ανακοίνωσε ότι ο Ερντογάν έστειλε επιστολή συγγνώμης στον Βλαντίμιρ Πούτιν για την κατάρριψη του ρωσικού πολεμικού αεροσκάφους πέρυσι τον Νοέμβριο, πάνω από την τουρκοσυριακή μεθόριο. Ανοίγοντας τον δρόμο για την άρση των οικονομικών κυρώσεων που έχουν γονατίσει την τουρκική οικονομία. Και ο τουρκικός Τύπος είναι γεμάτος δημοσιεύματα που προεξοφλούν την αποκατάσταση, στο εγγύς μέλλον, των σχέσεων με την Αίγυπτο, οι οποίες διακόπηκαν μετά το πραξικόπημα που ανέτρεψε τον ισλαμιστή πρόεδρο Μοχάμεντ Μόρσι το 2013.
«Μπαράζ» συμφιλιώσεων λοιπόν από τη «νέα» τουρκική κυβέρνηση, που μετά την απομάκρυνση του πρωθυπουργού Αχμέτ Νταβούτογλου αναθεωρεί την εξωτερική πολιτική και τη θεμελιώνει όχι στην ιδεολογία, αλλά αποκλειστικά στο ωμό συμφέρον.
Ο χειρότερος εφιάλτης της Τουρκίας στη Συρία έχει γίνει πραγματικότητα: η στρατιωτική βοήθεια της Ρωσίας επέτρεψε στον εχθρό, τον πρόεδρο Μπασάρ αλ Ασαντ, να παραμείνει στην εξουσία, ενώ οι κούρδοι μαχητές έχουν επωφεληθεί από τη στήριξη των ΗΠΑ, καθώς πολεμούν εναντίον του Ισλαμικού Κράτους, ενισχύοντας τη θέση τους στο έδαφος δίπλα στα τουρκικά σύνορα.
Ομολογία αποτυχίας της σκληρής γραμμής
Ημέρες μετά την ανάληψη των καθηκόντων του τον περασμένο μήνα, ο νέος πρωθυπουργός Μπιναλί Γιλντιρίμ δήλωσε δημοσίως ότι «η Τουρκία χρειάζεται να αυξήσει τους φίλους της και να μειώσει τους εχθρούς της» σε ό,τι φάνηκε σαν παραδοχή ότι οι πολιτικές του προκατόχου του είχαν οδηγήσει σε απομόνωση τη δεύτερη μεγαλύτερη δύναμη του ΝΑΤΟ, ακόμη και στις σχέσεις με τις ΗΠΑ και την ΕΕ, λόγω Κουρδικού και Προσφυγικού. Η αποκατάσταση των δεσμών με το Ισραήλ, του οποίου η Τουρκία ήταν κάποτε ο κύριος μουσουλμάνος σύμμαχος, αυξάνει την προοπτική συνεργασίας για την εκμετάλλευση κοιτασμάτων φυσικού αερίου αξίας εκατοντάδων δισεκατομμυρίων δολαρίων κάτω από την Ανατολική Μεσόγειο. Ο ίδιος ο Βενιαμίν Νετανιάχου μίλησε για «τεράστια κέρδη» από τις πιθανές προμήθειες ισραηλινού φυσικού αερίου στην Ευρώπη, μέσω Τουρκίας.
Ο σκληρός πρωθυπουργός του Ισραήλ ξεκαθάρισε ότι ο ναυτικός αποκλεισμός της Γάζας θα παραμείνει σε ισχύ, αν και η Τουρκία θα στέλνει ανθρωπιστική βοήθεια μέσω ισραηλινών λιμανιών.
Σε τηλεοπτική συνέντευξη αργά το βράδυ της περασμένης Δευτέρας, ο Γιλντιρίμ έκανε ένα βήμα παραπέρα λέγοντας ότι η εξομάλυνση θα μπορούσε να επεκταθεί και στην Αίγυπτο. «Δεν υπάρχει κανένα εμπόδιο για τη βελτίωση των οικονομικών μας σχέσεων με την Αίγυπτο. Επισκέψεις σε υπουργικό επίπεδο μπορεί να αρχίσουν σύντομα» είπε.
Η προσέγγιση με τη Ρωσία βασίζεται, βέβαια, στις ελπίδες για τέλος στις κυρώσεις που έχουν χτυπήσει στην καρδιά της τουρκικής οικονομίας. Μπορεί επίσης να διευκολύνει μερικές από τις διπλωματικές εντάσεις στον πόλεμο της Συρίας, όπου η Μόσχα υποστηρίζει τον Ασαντ, ενώ η Αγκυρα τους αντάρτες που προσπαθούν να τον εκδιώξουν.
Μετά τη συντριβή του ρωσικού μαχητικού, ο Πούτιν ανακοίνωσε σκληρά αντίποινα στους τομείς της ενέργειας, των κατασκευών, των εισαγωγών και του τουρισμού. Αλλά επειδή οι κυρώσεις «δαγκώνουν» και τους δύο, εκτιμάται ότι θα χαλαρώσουν σταδιακά προτού γίνουν μπούμερανγκ –αν και η Τουρκία έχει χάσει τα περισσότερα, εξ ου και έτεινε πρώτη χείρα φιλίας.
ΞΑΝΑΝΟΙΓΟΥΝ ΟΙ ΔΟΥΛΕΙΕΣ
Κοινοπραξία για φυσικό αέριο
Με πρωτοσέλιδα όπως «Το φυσικό αέριο θερμαίνει τις σχέσεις με το Ισραήλ» υποδέχθηκε ο τουρκικός Τύπος την εξομάλυνση. Δρομολογείται ίδρυση κοινοπραξίας 15 εταιρειών που θα μεταφέρει φυσικό αέριο από το Ισραήλ στην Ευρώπη μέσω Τουρκίας με μεγάλη συμμετοχή της τουρκικής Turcas. Εκτιμάται ότι μπορούν να μεταφέρονται 8 δισ. κυβικά μέτρα φυσικό αέριο τον χρόνο από το 2021, από τα κοιτάσματα Ταμάρ και Λεβιάθαν του Ισραήλ. Το κόστος για την κατασκευή των απαραίτητων υποδομών (υποθαλάσσιος αγωγός, εγκαταστάσεις σταθμού υγροποίησης στην Τουρκία) υπολογίζεται σε 4 δισ. δολάρια, αλλά τα κέρδη για την Αγκυρα θα είναι πολλαπλάσια.
Ενέργεια, εμπόριο και κατασκευές
Η Ρωσία αναμένεται να άρει τώρα τα αντίποινα σε βάρος της Τουρκίας στους τομείς της ενέργειας, των κατασκευών, των εισαγωγών και του τουρισμού. Τα λεφτά είναι πολλά. Το διμερές εμπόριο έχει φτάσει τα 31 δισ. δολάρια, με στόχο τα 100 δισ. ως το 2023. Η Τουρκία εξαρτάται από τη Ρωσία για περίπου το 60% του φυσικού αερίου της. Αλλά και η Μόσχα χρειάζεται την Τουρκία για τη μεταφορά ενέργειας στη Δύση. Σημαντικό κεφάλαιο είναι ο αγωγός Turkish Stream που θα ενώνει Ρωσία και Τουρκία υποθαλάσσια στη Μαύρη Θάλασσα. Μέσω επέκτασης το αέριο θα φτάνει ως την Ευρώπη.
Εφυγαν οι Ρώσοι, χάθηκαν 15 δισ. δολάρια
Mεγάλο θύμα του ρωσικού εμπάργκο ήταν ο τουρισμός της Τουρκίας που καταρρέει καθώς η κατακόρυφη πτώση των αφίξεων ρώσων τουριστών έχει ξεπεράσει το 90% μέσα στη θερινή περίοδο. Σε συνδυασμό με το σοκ των αλλεπάλληλων τρομοκρατικών επιθέσεων, εκτιμάται ότι οι Τούρκοι θα έχουν απώλειες τουριστικών εσόδων περί τα 15 δισ. δολάρια εφέτος. Στα κέρδη από την προσέγγιση εγγράφονται οι επενδύσεις 20 δισ. δολαρίων της ρωσικής Rosatom, που συμμετέχει στην κατασκευή του πρώτου πυρηνικού εργοστασίου παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της Τουρκίας, στη σεισμογενή περιοχή του Ακούγιου, απέναντι από την Κύπρο.
Σινάν Ουλγκέν
«Απέτυχε το δόγμα της φιλόδοξης, επιθετικής και ιδεολογικής πολιτικής»
«Η Τουρκία είχε βρεθεί εκτός περιφερειακών συμμαχιών με μεγάλες απώλειες, οικονομικές και πολιτικές, και τώρα επιχειρεί να γυρίσει σελίδα» λέει στο «Βήμα» ο Σινάν Ουλγκέν, πρόεδρος του Κέντρου Μελετών Εξωτερικής Πολιτικής και Οικονομίας (EDAM) στην Κωνσταντινούπολη και επισκέπτης ερευνητής στο κέντρο πολιτικών αναλύσεων Carnegie Europe στις Βρυξέλλες.
«Ετσι βλέπουμε αναπροσανατολισμό της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Αυτή η διαδικασία ξεκίνησε πριν από περισσότερο από έναν χρόνο, όταν κατέστη σαφές ότι το δόγμα της φιλόδοξης, επιθετικής και ιδεολογικής πολιτικής ήταν επιζήμιο για το συμφέρον της χώρας μετά το 2011. Η αλλαγή άρχισε με διαπραγματεύσεις με το Ισραήλ και τη Ρωσία, και με τη μείωση των υψηλών τόνων στη ρητορική εναντίον της κυβέρνησης του φιλοαμερικανού στρατηγού Αλ Σίσι στην Αίγυπτο. Προηγήθηκε αναβάθμιση των σχέσεων με τις χώρες του Κόλπου. Αυτή η διαδικασία επιταχύνθηκε τον περασμένο μήνα με την εξαναγκαστική παραίτηση του πρώην πρωθυπουργού. Ο Αχμέτ Νταβούτογλου μπορεί τώρα να χρησιμοποιηθεί πιο εύκολα ως αποδιοπομπαίος τράγος για τις αποτυχημένες πολιτικές του παρελθόντος. Αλλά πέρα από αυτό το γενικότερο πλαίσιο, υπάρχει βεβαίως το οικονομικό σκεπτικό για την προσπάθεια εξομάλυνσης των σχέσεων με το Ισραήλ και τη Ρωσία» εξηγεί ο συνομιλητής μας.
Σινάν Ουλγκέν
«Απέτυχε το δόγμα της φιλόδοξης, επιθετικής και ιδεολογικής πολιτικής»
«Η Τουρκία είχε βρεθεί εκτός περιφερειακών συμμαχιών με μεγάλες απώλειες, οικονομικές και πολιτικές, και τώρα επιχειρεί να γυρίσει σελίδα» λέει στο «Βήμα» ο Σινάν Ουλγκέν, πρόεδρος του Κέντρου Μελετών Εξωτερικής Πολιτικής και Οικονομίας (EDAM) στην Κωνσταντινούπολη και επισκέπτης ερευνητής στο κέντρο πολιτικών αναλύσεων Carnegie Europe στις Βρυξέλλες.
«Ετσι βλέπουμε αναπροσανατολισμό της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Αυτή η διαδικασία ξεκίνησε πριν από περισσότερο από έναν χρόνο, όταν κατέστη σαφές ότι το δόγμα της φιλόδοξης, επιθετικής και ιδεολογικής πολιτικής ήταν επιζήμιο για το συμφέρον της χώρας μετά το 2011. Η αλλαγή άρχισε με διαπραγματεύσεις με το Ισραήλ και τη Ρωσία, και με τη μείωση των υψηλών τόνων στη ρητορική εναντίον της κυβέρνησης του φιλοαμερικανού στρατηγού Αλ Σίσι στην Αίγυπτο. Προηγήθηκε αναβάθμιση των σχέσεων με τις χώρες του Κόλπου. Αυτή η διαδικασία επιταχύνθηκε τον περασμένο μήνα με την εξαναγκαστική παραίτηση του πρώην πρωθυπουργού. Ο Αχμέτ Νταβούτογλου μπορεί τώρα να χρησιμοποιηθεί πιο εύκολα ως αποδιοπομπαίος τράγος για τις αποτυχημένες πολιτικές του παρελθόντος. Αλλά πέρα από αυτό το γενικότερο πλαίσιο, υπάρχει βεβαίως το οικονομικό σκεπτικό για την προσπάθεια εξομάλυνσης των σχέσεων με το Ισραήλ και τη Ρωσία» εξηγεί ο συνομιλητής μας.
Και τονίζει: «Με το εβραϊκό κράτος είναι η προσδοκία μιας κοινής προσπάθειας για τη μόχλευση των πόρων του φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο. Με τη Ρωσία είναι η ελπίδα ότι η Μόσχα θα άρει τις διάφορες κυρώσεις εναντίον της Τουρκίας που έχουν επηρεάσει αρνητικά την τουρκική οικονομία και ειδικότερα την τουριστική βιομηχανία. Τους τελευταίους 12 μήνες οι αφίξεις τουριστών από τη Ρωσία έχουν μειωθεί περισσότερο από 90%».
Και για την τρομοκρατική απειλή; τον ρωτάμε. «Την ίδια ώρα η Τουρκία βυθίζεται σε έναν κύκλο βίας που τροφοδοτείται από τις τρομοκρατικές δραστηριότητες του PKK και του Ισλαμικού Κράτους. Η διαφορά είναι ότι υπάρχει ελπίδα πως η τρομοκρατία του PKK μπορεί να τελειώσει με την επιστροφή στην εποχή των διαπραγματεύσεων σχετικά με το κουρδικό ζήτημα. Ενώ αποκλείεται να υπάρξει συμπεφωνημένη λύση στην απειλή από το ISIS. Ετσι, η Τουρκία θα πρέπει να βελτιώσει την ικανότητά της να θωρακιστεί από την τρομοκρατία στο έδαφός της. Αυτό σημαίνει βελτίωση στις δυνατότητες συλλογής πληροφοριών, αναβάθμιση της συνεργασίας των υπηρεσιών πληροφοριών με τους δυτικούς εταίρους της και σίγουρα μια πολιτική μηδενικής ανοχής σε εγχώριες ομάδες που έχουν συγγένειες με το ISIS» μας απαντά.
Ο εμφύλιος πόλεμος της Συρίας μεταφέρθηκε στην καρδιά της Τουρκίας
Σοκ και δέος προκάλεσε ο τρόμος που ρίχνει πάλι βαριά τη σκιά του στην Τουρκία, με το μακελειό στο αεροδρόμιο Ατατούρκ της Κωνσταντινούπολης. Καμικάζι βομβιστές σκόρπισαν τον θάνατο σκοτώνοντας 42 ανθρώπους και τραυματίζοντας δεκάδες, μόλις 24 ώρες αφότου η Ρωσία ανακοίνωσε ότι αίρει τις ταξιδιωτικές κυρώσεις σε βάρος της Τουρκίας, μετά τη συγγνώμη του Ερντογάν προς τον Πούτιν.
Σοκ και δέος προκάλεσε ο τρόμος που ρίχνει πάλι βαριά τη σκιά του στην Τουρκία, με το μακελειό στο αεροδρόμιο Ατατούρκ της Κωνσταντινούπολης. Καμικάζι βομβιστές σκόρπισαν τον θάνατο σκοτώνοντας 42 ανθρώπους και τραυματίζοντας δεκάδες, μόλις 24 ώρες αφότου η Ρωσία ανακοίνωσε ότι αίρει τις ταξιδιωτικές κυρώσεις σε βάρος της Τουρκίας, μετά τη συγγνώμη του Ερντογάν προς τον Πούτιν.
Αυτή τη φορά στόχος ήταν ένα από τα καλύτερα φυλασσόμενα σημεία της μεγαλούπολης των 15 εκατομμυρίων, από όπου διακινήθηκαν πέρυσι 61,3 εκατομμύρια επιβάτες. Με τη σφαγή συνεχίζεται μια αλυσίδα φονικών τρομοκρατικών επιθέσεων, με 280 νεκρούς, από το 2015. Η κυβέρνηση δείχνει ισλαμιστές του ISIS, αν και οι τζιχαντιστές δεν έχουν αναλάβει ευθύνη για καμία επίθεση στην Τουρκία. Οποιος και αν βρίσκεται πίσω από αυτό το λουτρό αίματος, οι προοπτικές είναι δυσοίωνες, και για τους Τούρκους που ζουν με τον μόνιμο φόβο και για τον Ερντογάν που πασχίζει να βγει από τη διεθνή απομόνωση και να επιβάλει την πολιτική κυριαρχία του.
Το μπαράζ των τρομοκρατικών επιθέσεων δείχνει ότι ο συριακός εμφύλιος πόλεμος έχει μεταφερθεί και εξαπλωθεί στην καρδιά της Τουρκίας. Η επίθεση στο αεροδρόμιο έχει τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του Ισλαμικού Κράτους, το οποίο απειλεί την Τουρκία αφότου η Αγκυρα συμφώνησε να συμμετάσχει στη διεθνή συμμαχία κατά των τζιχαντιστών. Σε βίντεο, οι τζιχαντιστές καλούν τους τούρκους ισλαμιστές «να κατακτήσουν την Κωνσταντινούπολη, την οποία ο προδότης Ερντογάν εργάζεται μέρα και νύχτα για να παραδώσει στους Σταυροφόρους».
Πόλωση, βία και ζημιά στην οικονομία
Οι πολύνεκρες εκρήξεις ανατροφοδοτούν συνεχώς την πόλωση και τη βία στην Τουρκία, όπου έχει φουντώσει ο πόλεμος με τους Κούρδους στα νοτιοανατολικά, την ώρα που ο Ερντογάν ρίχνει λάδι στη φωτιά του εθνικισμού, με έντονα αντικουρδική γλώσσα.
Σε μια χώρα που είναι ιστορικά και βαθιά χωρισμένη σε δύο αμείλικτα αντίθετα στρατόπεδα, τους ισλαμιστές και τους υπέρμαχους του κοσμικού χαρακτήρα του κράτους, ο Ερντογάν κάνει τα πάντα για να επιβάλει το δικό του ισλαμικό νεοοθωμανικό όραμα στην κοινωνία. Χρησιμοποιεί όλο και περισσότερο έναν εκδικητικό λόγο, απειλώντας τους «προδότες» που επιτίθενται στον ίδιο και στη χώρα, με αποτέλεσμα κάθε περιστατικό βίας και τρομοκρατίας να αυξάνει την πόλωση.
Κάνοντας, βέβαια, βαριά ζημιά και στην οικονομία. Η στήριξη των ψηφοφόρων για το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης είναι ιστορικά συνδεδεμένη με την ισχύ της τουρκικής λίρας και της αγοραστικής δύναμης του λαού. Οι τρομοκρατικές επιθέσεις, ο πολιτικός διχασμός καθώς ο Ερντογάν κάνει τα πάντα για να κυριαρχήσει (αλλάζοντας πρωθυπουργούς και σύνταγμα προκειμένου να αποκτήσει υπερεξουσίες) και η αναζωπύρωση των συγκρούσεων με τους κούρδους αυτονομιστές θα μπορούσαν να δώσουν τη χαριστική βολή στην ανάπτυξη.
Τροφοδοτεί σύγκρουση με τους Κούρδους
Πριν από πέντε χρόνια το οικονομικό μοντέλο της Τουρκίας φαινόταν επιτυχημένο, με υγιείς ρυθμούς ανάπτυξης και σταθερή πολιτική κατάσταση, με το κόμμα του Ερντογάν να απολαμβάνει μια άνετη κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Από τότε η Τουρκία έχει πλημμυρίσει με 3 εκατομμύρια πρόσφυγες από τη γειτονική Συρία, οι οποίοι έχουν κοστίσει στο Δημόσιο 7,5 δισ. δολάρια σε μια εποχή που η οικονομία επιβραδύνεται επικίνδυνα.
Πολλοί στην Τουρκία κατηγορούν τον πρόεδρο ότι σκόπιμα τροφοδοτεί τη σύγκρουση με τους Κούρδους, συμπεριλαμβανομένου τού εκτός νόμου ΡΚΚ, προκειμένου να τρομάξει τους ψηφοφόρους και να τους συσπειρώσει γύρω από το πρόγραμμά του για «νόμο, τάξη και ασφάλεια». Ετσι, λέγεται ότι το τελευταίο πράγμα που θέλει πραγματικά ο Ερντογάν στην παρούσα συγκυρία είναι μια ειρήνη με τους Κούρδους. Χρησιμοποιώντας συνθήματα όπως «εθνική ενότητα», «αλληλεγγύη» και «αποφασιστικότητα απέναντι στους εχθρούς», ετοιμάζει ευρύτερη καταστολή από τις δυνάμεις ασφαλείας, έχοντας ως πρόσχημα για τους σκληρούς αντιτρομοκρατικούς νόμους του αιματηρές επιθέσεις όπως αυτή στο αεροδρόμιο Ατατούρκ.
Αυταρχισμός και λογοκρισία είναι επίσης στην ημερήσια διάταξη. Πολλοί γνωστοί δημοσιογράφοι κατηγορούνται για εξύβριση του προέδρου, αδίκημα που τιμωρείται με φυλάκιση πέντε ετών, σε μια προφανή προσπάθεια του «Σουλτάνου» να φιμώσει τους αντιπάλους του.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
