Ο Κανιάρης πάει ξανά στην Τήνο

Οταν γέννησε το πρώτο τους παιδί, «αντί για τούρτα», όπως λέει χαριτολογώντας η Μαίρη Κανιάρη, ο Βλάσης Κανιάρης της έκανε δώρο δύο «προσωπικά κουτιά» (Boites Personelles, 1965). Στο ένα είχε τοποθετήσει μια φωτογραφία της ως εγκύου, μια τζίβα, ένα συρματόπλεγμα και μικρές ελληνικές σημαίες. Στο δεύτερο ανάμεσα στα ίδια υλικά βρισκόταν μια φωτογραφία με τον νεογέννητο γιο τους, Αλέξη. Το ένα από τα δύο αυτά «μικρά μουσεία» εκτίθεται για πρώτη φορά στην αναδρομική έκθεση του Βλάση Κανιάρη (1928-2011) στην Τήνο, την πρώτη που διοργανώνεται από ελληνικό ίδρυμα μετά τον θάνατό του. Καθόλου τυχαία, εντάσσεται στην ενότητα των εκθέσεων «Προς Τήνο», οι οποίες διοργανώνονται τα τελευταία τρία χρόνια (με ένα περυσινό «διάλειμμα» λόγω capital controls) από το Ιδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού, σε επιμέλεια Χριστόφορου Μαρίνου, προσφέροντας ένα απαραίτητο, περιφερειακό βήμα στη σύγχρονη τέχνη. Προϋπόθεση; Να συμπεριλαμβάνονται δουλειές καλλιτεχνών που διατηρούν ή διατηρούσαν μια στενή σχέση με το νησί είτε από επιλογή είτε λόγω καταγωγής. Στην περίπτωση του Βλάση Κανιάρη αυτή η σχέση προέκυψε μέσα από την οικογένεια της συζύγου του Μαίρης. Ο εικαστικός πρωτοπήγε στην Τήνο μαζί της το ’51 ως ο αρραβωνιαστικός της και από το ’53, οπότε και παντρεύτηκαν, επισκέπτονταν κάθε καλοκαίρι το νησί, με την εξαίρεση της επταετίας. Αρχικά στο χωριό καταγωγής της, Αρνάδος, και από το ’81 στον Αγιο Σώστη, όπου ο εικαστικός διατηρούσε και εργαστήριο. «Φτάναμε στο νησί και την αμέσως επόμενη ημέρα άρχιζε τη δουλειά» θυμάται η Μαίρη Κανιάρη, σύντροφός του επί 63 ολόκληρα χρόνια. «Αγαπούσε πολύ την Τήνο και το τοπίο της. Με το ζόρι τον έβγαζα από τη βεράντα για να πάει να κοιμηθεί». Ωστόσο ό,τι αποτύπωνε στην τέχνη του είχε κοινωνικοπολιτικό προσανατολισμό. Σε καθένα από τα 29 έργα που περιλαμβάνονται στην έκθεση, «ένα από κάθε σχεδόν περίοδο του καλλιτέχνη», όπως επισημαίνει ο Χριστόφορος Μαρίνος, είναι φανερή η έγνοια του για την ένταξη της τρέχουσας πραγματικότητας στη δημιουργία του.

Ο Λύτρας, ο Χαλεπάς και ο «Αγγελος»

Το παλαιότερο έργο στην έκθεση είναι ένα μικρό τοπίο με τίτλο «Σκύρος» (1952), απ’ όταν σπούδαζε ακόμη στην ΑΣΚΤ, και το πιο πρόσφατο είναι ο «Αγγελος» (2009), ένα από τα χαρακτηριστικά ανδρείκελα. Και τα δύο υποδέχονται τον επισκέπτη στην είσοδο των αιθουσών όπου εκτίθενται τα υπόλοιπα έργα δανεισμένα από την οικογένεια Κανιάρη και από συλλέκτες (Δασκαλόπουλος, Παπαγεωργίου, Λαρσινός) ή γκαλερίστες όπως οι Καλφαγιάν. Ο μικρός «Αγγελος» μαζί με μια παιδική φιγούρα από την εγκατάσταση «Δωμάτιο [Πορτρέτο της Μαρίας-Ειρήνης]» (1974) παρουσιάζονται όπως περίπου είναι τοποθετημένα στο σπίτι των Κανιάρηδων στο Κολωνάκι. Δίπλα τους ο πίνακας «Το ωόν του Πάσχα» του Νικηφόρου Λύτρα από τη συλλογή του ΙΤΗΠ «βάζει σε έναν διάλογο το στοιχείο της παιδικότητας», όπως εξηγεί ο Μαρίνος. Σε έναν αντίστοιχο διάλογο βρίσκεται το «Τιμής Ενεκεν στους τοίχους της Αθήνας 1941-19..» (1959), ένα έργο με έντονο ανάγλυφο χάρη στα γυψωμένα χαρτιά που σχηματίζουν την επιφάνειά του, στην αίθουσα με τα προπλάσματα των γλυπτών του Γιαννούλη Χαλεπά. Τα υπόλοιπα έργα από σειρές όπως η «Πού είναι ο Βορράς και πού είναι ο Νότος;» (1988) συνδιαλέγονται μεταξύ τους με έναν ελεύθερο τρόπο και η ανάγνωσή τους καθίσταται ιδιαίτερα διαφωτιστική χάρη στον κατάλογο της έκθεσης, έπειτα από χορηγία του ΝΕΟΝ, στον οποίο περιλαμβάνεται άφθονο αρχειακό υλικό, επιλεγμένο από τον Μαρίνο. «Βρίσκετε ενδιαφέρον στη δουλειά μου;» είχε ρωτήσει ο Κανιάρης τον επιμελητή σε συνέντευξή τους το 2008, όπως διαβάζουμε στις σελίδες του. «Εννοείται, είναι πολύ επίκαιρη» είχε απαντήσει εκείνος.

Οι «Μετανάστες» και ο μετανάστης

Το διαπιστώνει κανείς στην έκθεση αλλά και μέσα από τον κατάλογο όπου εντυπωσιάζει για παράδειγμα ο πλούτος των φωτογραφιών που τραβούσε ο Κανιάρης στο εσωτερικό σπιτιών και στις αυλές όπου έπαιζαν τα παιδιά μεταναστών στο Βερολίνο την περίοδο όπου ζούσε στην πόλη. Οι «Μετανάστες» ήταν η πρώτη μεγάλη έκθεσή του στο Βερολίνο το 1972 και εκείνος «ο πρώτος καλλιτέχνης που ασχολήθηκε με το θέμα», όπως διευκρινίζει ο Μαρίνος. «Κι εμείς μετανάστες ήμασταν, αν και με τη θέλησή μας» λέει η κυρία Κανιάρη, η οποία έζησε μαζί του στο εξωτερικό 23 ολόκληρα χρόνια σε Ρώμη, Παρίσι και Βερολίνο. «Αφήσαμε τα σπίτια μας, τις οικογένειές μας, μια πολύ πιο εύκολη ζωή και βρεθήκαμε ξαφνικά στη Ρώμη για πέντε χρόνια. Μετά πήγαμε στο Παρίσι. Ολοι, ακόμη και ο Κουνέλλης, έλεγαν στον Βλάση «μείνε εδώ, μη φύγεις», η δε γκαλερί La Tartaruga τον προέτρεπε να πάει στην Αμερική. Αλλά θα ήμασταν μακριά από τις οικογένειές μας στην Ελλάδα και έπειτα φοβόταν πολύ το αεροπλάνο». Ωστόσο, όταν αποφάσισε να ασχοληθεί με το θέμα, ο Κανιάρης δεν περιορίστηκε στις προσωπικές του εμπειρίες στη Γερμανία αλλά φρόντισε να κάνει ενδελεχή έρευνα στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου. «Είχε μια εκπαίδευση τελείως επιστημονική, είχε σπουδάσει άλλωστε πέντε χρόνια Ιατρική» λέει η κυρία Μαίρη Κανιάρη. «Ηταν και ο πατέρας του γιατρός, ήμουν κι εγώ και ίσως τον επηρέαζα λίγο. Του άρεσε να είναι καλλιτέχνης αλλά τελικά το παρατσούκλι του ήταν «ο γιατρός»».

Οι αναμνήσεις του αγοριού με το καρότσι

Στο έργο «Παιχνίδι» από την ενότητα των «Μεταναστών» (1971-76) που παρουσιάζεται στην έκθεση το ανδρείκελο που σέρνει ένα καρότσι είναι ένα μικρό αγόρι. Ο Κανιάρης το δημιούργησε κατ’ εικόνα και (αφαιρετική) ομοίωση του γιου του σε παιδική ηλικία και χρησιμοποίησε μάλιστα και τα ρούχα του. «Εχω συνηθίσει να βλέπω τον εαυτό μου μέσα από τα έργα του» λέει ο Αλέξης Κανιάρης, ο οποίος άρχισε να ασχολείται πιο εντατικά με το έργο του πατέρα του μετά τον θάνατό του. «Το εργαστήριο ήταν περίπου σαν άβατο και ο ίδιος δεν ήταν καθόλου εξωστρεφής, δεν μοιραζόταν τις σκέψεις και τις ιδέες του». Για τον Αλέξη Κανιάρη είναι πολύ σημαντικό που γίνεται αυτή η έκθεση στην Τήνο. «Είναι ένα νησί που αγαπούσε πολύ ο πατέρας μου, αλλά επιπλέον χαίρομαι που φιλοξενούνται έργα του στο συγκεκριμένο κτίριο, γιατί όταν γινόταν η φρενήρης ανοικοδόμηση στην πόλη της Τήνου ο πατέρας μου είχε δώσει μάχη για να μην γκρεμιστεί. Επειτα είναι σημαντικό να δουν το έργο του όσοι έρχονται στην Τήνο –ανάμεσά τους είναι εξάλλου και πολλοί ξένοι –και να αποκτήσουν μια σφαιρική εικόνα για την πνευματική κληρονομιά της Τήνου, η οποία περιλαμβάνει και τη σύγχρονη τέχνη».

πότε & πού:

«Βλάσης Κανιάρης: Προς Τήνο ΙΙΙ» στο Ιδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού. Ως τις 31 Οκτωβρίου