Φώτης Καραγεωργίου: «Δεν αρκεί πια το μήνυμα, πρέπει να ρίξεις σφαλιάρα»

Από το 2012, όταν παρουσίασε την πτυχιακή του εργασία στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, μέχρι σήμερα, ο εικαστικός καλλιτέχνης Φώτης Καραγεωργίου πειραματίζεται με εγκαταστάσεις βασικό χαρακτηριστικό των οποίων είναι ότι επιδιώκουν να συνομιλήσουν και να ενεργοποιήσουν μία κοινότητα. Ενας «διάλογος» κοινωνικής γλυπτικής ανάμεσα στην ελιά και στο στρατιωτικό κράνος είναι η πιο γνωστή εγκατάστασή του.

Τα υλικά και η σχέση

Τι ακριβώς συμβαίνει σε αυτή τη δράση; Ο καλλιτέχνης φυτεύει μικρά δέντρα ελιάς τα οποία έχει τοποθετήσει μέσα σε κομμένα στρατιωτικά κράνη. Ανάμεσα στα δύο υλικά, το κράνος και το δέντρο, αναπτύσσεται μια ένταση. Η οργανική φύση συγκρούεται με την ανόργανη. Και όσο το κάθε δέντρο μεγαλώνει, «συνδιαλέγεται» με το αντίστοιχο κράνος, υποδηλώνοντας έτσι «τη βουβή σχέση μεταξύ ζωής και θανάτου» όπως μας είπε ο Φ. Καραγεωργίου στη συνάντησή μας στα Εξάρχεια όπου και μένει, μεταξύ Υδρας και Σιάτιστας που είναι το χωριό της καταγωγής του. Η ιδέα του σχεδίου ήρθε την εποχή που ο εικαστικός διάβαζε Μπόις, Κουνέλλη και Αμπράμοβιτς προσπαθώντας να αντλήσει στοιχεία για τη δουλειά του. Οταν γνώρισε το έργο του Γιόζεφ Μπόις «7.000 βελανιδιές στο Κάσελ», ο Καραγεωργίου το «μετέφρασε» σε κράνος – ελιά.

Το έργο του γερμανού καλλιτέχνη αφορά τη βελανιδιά και την πέτρα, είναι «ένας διάλογος νεκρού – ζωντανού στοιχείου», όπως είπε ο Καραγεωργίου. Το δέντρο μεγαλώνει, η πέτρα παραμένει όπου είναι. «Το δικό μου νεκρό στοιχείο το μετέφρασα ως κράνος». Οσο για την ελιά, τη χρησιμοποίησε περισσότερο λόγω της αντοχής του δέντρου. «Πέρα από το αν είναι σύμβολο ειρήνης και ελευθερίας, η ελιά είναι ένα δέντρο καθόλου ντελικάτο που αντέχει στις αντιξοότητες. Εναν σβόλο χώμα να βρει, θα ριζώσει».

Δεν είναι τυχαίο που στη Γεωπονική Σχολή είπαν στον Καραγεωργίου ότι και να μην τρυπηθεί το κράνος, η δύναμη της ρίζας κάθε δέντρου είναι τόσο δυνατή που κάποια στιγμή θα το τρυπήσει μόνη της. Αυτό όμως θα χρειαστεί χρόνια για να γίνει, επομένως για να γλιτώσει χρόνο ο καλλιτέχνης τρύπησε τα κράνη μόνος του. «Μέσα σε έναν χρόνο το κράνος γεμίζει ρίζα και μετά ριζώνει στο χώμα μη έχοντας πού αλλού να πάει. Και μεγαλώνει και φαρδαίνει και κάποια στιγμή θα σηκώσει το κράνος από το έδαφος και κάποτε στο μέλλον τα κλαδιά θα έχουν μεγαλώσει τόσο πολύ που θα «φάνε» το κράνος».

Kαι ο λόγος που τον ώθησε για αυτή τη δράση; «Υπήρχε όλη αυτή η γερμανική πίεση, η στειρότητα που έβγαινε από το πολιτικό σύστημα» είπε ο καλλιτέχνης που με αυτό το έργο θέλησε να δώσει τη δυνατότητα σε κάποιους ανθρώπους να συμμετάσχουν στη φύτευση με τη λογική της άμεσης δημοκρατίας. «Να πάρουν την τύχη αυτού του πράγματος στα χέρια τους. Θα το αφήσεις να πεθάνει ή να ζήσει;».

Ο θεατής ως δημιουργός

Το έργο με την ελιά και το κράνος παρουσιάστηκε για πρώτη φορά τον Οκτώβριο του 2013 στο νοσοκομείο Παπαγεωργίου στη Θεσσαλονίκη. Ο Καραγεωργίου αποφάσισε να απευθύνει το έργο του κατ’ αρχάς σε χώρους όπου «η ανθρώπινη προσωπικότητα βάλλεται, ή καταδυναστεύεται». Ακολούθησαν οι φυλακές ανηλίκων Αυλώνα και οι φυλακές Κορυδαλλού. Μάλιστα, ο καλλιτέχνης πρότεινε δράση και στον Δήμο Κορυδαλλού. «Είναι ενδιαφέρον που το σύμβολο του ελεύθερου πολίτη, το δημαρχείο, βρίσκεται δίπλα σ’ έναν χώρο χωρίς δικαιώματα, τη φυλακή. Ηθελα να δείξω ότι το υπαρκτό τείχος που χωρίζει αυτούς τους χώρους δεν είναι ικανό να σταματήσει ένα έργο τέχνης». Οπότε φυτεύτηκαν έξι δέντρα μέσα στη φυλακή από φυλακισμένους και έξι απ’ έξω από παιδιά δημοτικού σχολείου. Τον Μάιο του 2015 η δράση έγινε στην πλατεία Λασσάνη της Κοζάνης και εν συνεχεία ο Καραγεωρίου άνοιξε τα φτερά του για τη Ραμάλα της Παλαιστίνης.

Το έργο είναι ο άνθρωπος

Τον περασμένο Δεκέμβριο, στο πλαίσιο μιας συλλογικής δράσης ονόματι Bankcorg που είχε γίνει στο BIOS, ένα έργο του Καραγεωργίου ήταν η πεντάλεπτη συνέντευξη που είχε πάρει από έναν φυλακισμένο ληστή τραπεζών που σε διάστημα οκτώ μηνών είχε ληστέψει 16 τράπεζες. Οι Αρχές δεν τον συνέλαβαν ποτέ μέχρι που παραδόθηκε μόνος του. «Εγώ έκανα την πρόταση, το έργο ήταν αυτός ο ληστής. Αν δεν υπήρχαν οι δικές του απαντήσεις δεν θα υπήρχε και έργο το οποίο τελείωνε με μια ερώτησή του προς το κοινό: «Αν ήσουν αόρατος, θα λήστευες μια τράπεζα;». Αυτός ήταν και ο τίτλος του έργου, «O αόρατος»».

Η κατάργηση του ρόλου του απλού θεατή σε ένα έργο τέχνης είναι μια ιδέα που απασχολεί γενικότερα τον Φώτη Καραγεωργίου. Βλέπει τον θεατή ως συνεργάτη στις δράσεις του. «Δεν αρκεί πια το μήνυμα, πρέπει να ρίξεις σφαλιάρα για να ξυπνήσεις τον άλλον!» είπε με πάθος. «Το κοινωνικό γλυπτό που προτείνω δεν είναι το δέντρο αλλά ο ίδιος ο άνθρωπος. Γιατί τελικά, έργο είναι αυτός που συμμετέχει φτιάχνοντας το έργο και όχι τα σύμβολα, τα οποία απλώς τα χρησιμοποιούμε».