Το κινεζικό μοντέλο: Ο «κόκκινος» καπιταλισμός δεν φέρνει δημοκρατία

Καθώς ο πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα ετοιμάζεται για την ιστορική του επίσκεψη στην Κούβα (στις 21 και 22 Μαρτίου), το μέλλον της κομμουνιστικής κυριαρχίας στο νησί αποτελεί αντικείμενο ευρείας συζήτησης. Ορισμένοι παρατηρητές ελπίζουν ότι η συνεχιζόμενη στροφή προς τον καπιταλισμό, η οποία έχει εμφανιστεί πολύ σταδιακά για πέντε χρόνια υπό την καθοδήγηση του Ραούλ Κάστρο, θα οδηγήσει με τρόπο φυσικό την Κούβα προς τη δημοκρατία. Ωστόσο η εμπειρία δείχνει το αντίθετο.

Στην πραγματικότητα, η απελευθέρωση της οικονομίας δεν είναι αλάνθαστη πορεία προς τη δημοκρατία. Τίποτε δεν το δείχνει καλύτερα από τη μεγαλύτερη και παλαιότερη απολυταρχία του κόσμου, την Κίνα, όπου το Κομμουνιστικό Κόμμα διατηρεί το μονοπώλιο της εξουσίας, την ώρα που οι μεταρρυθμίσεις υπέρ της ελεύθερης αγοράς έχουν επιτρέψει τη μεγάλη οικονομική ανάπτυξη.

Η πεποίθηση ότι ο καπιταλισμός φέρνει αυτόματα δημοκρατία προϋποθέτει μια ιδεολογική σύνδεση μεταξύ των δύο. Αλλά η κυριαρχία του ΚΚΚ –το οποίο μπορεί να υπερηφανεύεται σήμερα ότι έχει 88 εκατομμύρια μέλη, περισσότερα από το σύνολο του πληθυσμού της Γερμανίας –δεν είναι πλέον ριζωμένη στην ιδεολογία. Το Κόμμα, που αντιπροσωπεύεται από μια περίκλειστη ολιγαρχία, διατηρείται στην εξουσία χρησιμοποιώντας μια ποικιλία μέσων –καταναγκαστικά, οργανωτικά και ανταποδοτικά –για να αποκλείει την εμφάνιση οργανωμένης αντιπολίτευσης.

Μια κομματική εγκύκλιος του 2013 που είναι γνωστή ως «Εγγραφο Αρ. 9» αναφέρει επτά απειλές για την ηγεσία του ΚΚΚ που ο πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ σκοπεύει να εξαλείψει. Αυτές περιλαμβάνουν την υιοθέτηση της «δυτικής συνταγματικής δημοκρατίας», την προώθηση των «οικουμενικών αξιών» των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την ενθάρρυνση της «κοινωνίας των πολιτών», τις «μηδενιστικές επικρίσεις για το παρελθόν του Κόμματος» και την υποστήριξη των «αξιών των δυτικών ειδήσεων».

Με λίγα λόγια, ο σύγχρονος κομμουνισμός είναι λιγότερο επικεντρωμένος σε αυτό που είναι –δηλαδή, στην ιδεολογία του –και περισσότερο σε ό,τι δεν είναι. Οι εκπρόσωποί του ενδιαφέρονται, πάνω απ’ όλα, για τη διατήρηση της πολιτικής εξουσίας τους, μια προσπάθεια την οποία υποστηρίζει η οικονομική ευημερία που προέκυψε από το άνοιγμα στον καπιταλισμό, βοηθώντας να εξορκιστούν τα λαϊκά αιτήματα για αλλαγή.

Πέρα από την παροχή επαρκών υλικών κερδών για να διατηρείται ικανοποιημένος ο πληθυσμός, ο καπιταλισμός ενισχύει την ικανότητα ενός κομμουνιστικού κράτους να αυξήσει την εσωτερική καταστολή και να ελέγχει τις πληροφορίες. Ενα παράδειγμα είναι το διαβόητο «Μεγάλο Τείχος της Φωτιάς της Κίνας», ένας ψηφιακός μηχανισμός που ελέγχει και μπλοκάρει το ανεπιθύμητο στο καθεστώς του Πεκίνου περιεχόμενο του Διαδικτύου, δημιουργώντας μια σφαίρα πολιτικά απολυμασμένων πληροφοριών για τους πολίτες. Η Κίνα είναι η μόνη μεγάλη χώρα στον κόσμο της οποίας ο επίσημος προϋπολογισμός για την ασφάλεια του Διαδικτύου είναι μεγαλύτερος από τον επίσημο εθνικό αμυντικό προϋπολογισμό.

Είναι σαφές ότι εκεί όπου κάνουν κουμάντο οι σύγχρονοι κομμουνιστές η ανάπτυξη μιας ελεύθερης αγοράς για αγαθά και υπηρεσίες δεν οδηγεί απαραίτητα στην εμφάνιση και μιας «αγοράς», ενός forum ιδεών. Η δημοκρατία και ο κομμουνισμός είναι, όπως φαίνεται, αλληλοαναιρούμενοι όροι. Αλλά ο καπιταλισμός και ο κομμουνισμός δεν είναι –και αυτό θα μπορούσε να αποβεί πολύ επικίνδυνο.

Στην πραγματικότητα, ο γάμος του καπιταλισμού και του κομμουνισμού, με αιχμή του δόρατος την Κίνα, έχει γεννήσει ένα νέο πολιτικό μοντέλο που αποτελεί την πρώτη άμεση πρόκληση για τη φιλελεύθερη δημοκρατία από την εποχή του φασισμού: τον αυταρχικό καπιταλισμό.

Με τη θεαματική άνοδό της, με την οποία έγινε κορυφαία παγκόσμια δύναμη σε λίγο περισσότερο από μία γενιά, η Κίνα έχει πείσει αυταρχικά καθεστώτα παντού ότι ο αυταρχικός καπιταλισμός –ή ο «Σοσιαλισμός με κινεζικά χαρακτηριστικά» όπως τον αποκαλούν οι κινέζοι ηγέτες –είναι η ταχύτερη και ομαλότερη διαδρομή ευημερίας και σταθερότητας, πολύ ανώτερη από την ακατάστατη εκλογική πολιτική μιας δημοκρατίας.

Η επικείμενη επίσκεψη του Ομπάμα στην Κούβα θα πρέπει να χαιρετιστεί ως ένα σημάδι του τέλους της ακατάλληλης αμερικανικής πολιτικής της απομόνωσης του νησιού –μια εξέλιξη που θα μπορούσε να ανοίξει τον δρόμο για την άρση του 55χρονου εμπορικού εμπάργκο κατά της χώρας. Αλλά θα ήταν σοβαρό λάθος να υποθέσουμε ότι το οικονομικό άνοιγμα θα εγκαινιάσει απαραίτητα και μια νέα πολιτική εποχή στην Κούβα.