Αν ο Στιβ Μακ Κουίν, ο τελευταίος ως σήμερα μαύρος σκηνοθέτης που έχει προταθεί για το Οσκαρ σκηνοθεσίας, για το «12 χρόνια σκλάβος» (2013), κέρδιζε το βραβείο, θα ήταν ο πρώτος μαύρος σκηνοθέτης στην ιστορία των Οσκαρ που θα βραβευόταν σε αυτή την κατηγορία. Ακούγεται παράλογο, αλλά στην 88χρονη ιστορία του θεσμού για τα μέλη της Αμερικανικής Ακαδημίας Κινηματογράφου δεν έχει υπάρξει ούτε ένας μαύρος σκηνοθέτης άξιος να βραβευτεί με το σημαντικότερο κινηματογραφικό βραβείο στον κόσμο. Μη νομίζετε βέβαια ότι έχουν υπάρξει και πολλοί μαύροι σκηνοθέτες υποψήφιοι. Σκαλίζοντας τη μνήμη ίσως θυμηθείς ότι το 1992 ο Τζον Σίνγκλετον ήταν ο πρώτος μαύρος που προτάθηκε για το Οσκαρ σκηνοθεσίας για «Τα παιδιά της γειτονιάς» και ότι ο Λι Ντάνιελς το 2010 ήταν ο δεύτερος για το «Precious». Μετά ο Μακ Κουίν και αυτό ήταν –μόλις τρεις.
Οι ταινίες
Επομένως ο θόρυβος που τις τελευταίες ημέρες έχει δημιουργηθεί στις Ηνωμένες Πολιτείες σχετικά με τον ρατσισμό των μελών της Αμερικανικής Ακαδημίας Κινηματογράφου σε ό,τι αφορά τις υποψηφιότητες και τις βραβεύσεις των Οσκαρ δεν είναι εντελώς αβάσιμος. Κανένας μαύρος καλλιτέχνης (τουλάχιστον όσον αφορά ηθοποιούς, σκηνοθέτες και σεναριογράφους) δεν κέρδισε εφέτος κάποια υποψηφιότητα στα Οσκαρ, άρα κανένας δεν έχει την πιθανότητα να βραβευτεί. Υπήρχαν άραγε ταινίες με τέτοιες προοπτικές; Η απάντηση βεβαίως είναι υποκειμενική. Σίγουρα όμως υπήρχαν ταινίες άξιες να κινήσουν το ενδιαφέρον της Ακαδημίας. Για να δούμε τις παρακάτω.
Στο «Concussion» του Πίτερ Λάντσμαν (λευκός σκηνοθέτης) ο Γουίλ Σμιθ υποδύεται τον νιγηριανό γιατρό Μπενετ Ομάλου ο οποίος πριν από μερικά χρόνια βρέθηκε στο στόχαστρο του αθλητικού κατεστημένου της Αμερικής όταν δημοσιοποίησε τη θεωρία του ότι το αμερικανικό φούτμπολ μπορεί να προκαλέσει θανατηφόρες ζημιές στους αθλητές (κλασική περίπτωση για υποψηφιότητα Οσκαρ Α’ ρόλου, ενώ ο Σμιθ ήταν υποψήφιος στα βραβεία των Χρυσών Σφαιρών που προηγήθηκαν). Το «Beasts of no nation» του Κάρι Τζόι Φουκουνάγκα (ιαπωνικής καταγωγής αμερικανός σκηνοθέτης) είναι η ιστορία ενός ανήλικου στρατιώτη που λαμβάνει μέρος στον εμφύλιο πόλεμο μιας αφρικανικής χώρας που δεν ονομάζεται ποτέ. Το «Straight outta Compton» του Φ. Γκάρι Γκρέι (μαύρος σκηνοθέτης) αναφέρεται στη γέννηση της χιπ-χοπ κουλτούρας στο Λος Αντζελες της δεκαετίας του 1980. Και το «Creed» του Ράιαν Γκούγκλερ (μαύρος σκηνοθέτης), για το οποίο ο Σιλβέστερ Σταλόνε είναι υποψήφιος στην κατηγορία του Β’ ανδρικού ρόλου, είναι το χρονικό ενός νεαρού μαύρου πυγμάχου (Μάικλ Β. Τζόρνταν) ο οποίος προπονείται από τον πρώην πυγμάχο Ρόκι Μπαλμπόα (Σταλόνε), τον παλιό αντίπαλο του πατέρα του στην πρώτη και στη δεύτερη ταινία «Ρόκι», φυσικά με τον Σταλόνε.
Οι διαμαρτυρίες
Δεν είναι λοιπόν να απορείς που μαύροι καλλιτέχνες όπως η Τζέιντα Πίνκετ Σμιθ (σύζυγος του Γουίλ Σμιθ) ή ο σκηνοθέτης Σπάικ Λι (γνωστός για τις προκλητικές δηλώσεις του εναντίον των λευκών και ο άνθρωπος στον οποίο θα δοθεί εφέτος ένα τιμητικό Οσκαρ) εξέφρασαν έντονα τη διαμαρτυρία τους για την απουσία των Αφροαμερικανών από τις εφετινές υποψηφιότητες. Το θέμα πήρε μεγάλες διαστάσεις όταν λευκοί καλλιτέχνες όπως ο Τζορτζ Κλούνεϊ μίλησαν ευθέως για «λάθη της Ακαδημίας», παρότι μέσα στην προηγούμενη δεκαετία ο ίδιος θεσμός είχε δείξει σημάδια βελτίωσης ως προς το φυλετικό ζήτημα. Ο Κλούνεϊ δήλωσε χαρακτηριστικά ότι η Ακαδημία έχει πάρει «στραβό δρόμο», επισημαίνοντας μάλιστα ότι για τους ισπανόφωνους τα πράγματα είναι ακόμη χειρότερα.
Για να είμαστε δίκαιοι, όμως, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τη χρονιά βράβευσης του «12 χρόνια σκλάβος», δηλαδή δύο μόλις χρόνια πριν, το μαύρο στοιχείο επικράτησε κατά κράτος στα Οσκαρ εφόσον η ταινία του Μακ Κουίν, που ασχολούνταν με τη ρατσιστική Αμερική του 19ου αιώνα, κέρδισε το Οσκαρ καλύτερης ταινίας (που δόθηκε και στον Μακ Κουίν αφού ήταν συμπαραγωγός) συναγωνιζόμενη δίπλα στο «Django ο τιμωρός» του Κουέντιν Ταραντίνο, ταινία επίσης σχετική με τον ρατσισμό. Και σε ό,τι αφορά τους ισπανόφωνους, θα πρέπει επίσης να πούμε ότι την ίδια χρονιά με το «12 χρόνια σκλάβος» το Οσκαρ σκηνοθεσίας δόθηκε σε έναν Μεξικανό, τον Αλφόνσο Κουαρόν, για το «Gravity» και ότι και πάλι Μεξικανός, ο Αλεχάντρο Γκονζάλεθ Ινιαρίτου, κέρδισε πέρυσι το Οσκαρ σκηνοθεσίας για το «Birdman». Ουδείς άλλος, δηλαδή, από τον Ινιαρίτου που και εφέτος είναι φαβορί για το Οσκαρ σκηνοθεσίας με την «Επιστροφή».
Η αντίδραση
Δεν μπορείς παρά να συμφωνήσεις λοιπόν με την αντίδραση κάποιων λευκών καλλιτεχνών όπως η ηθοποιός Πενέλοπε Αν Μίλερ που ένιωσαν προσβεβλημένοι ως «κατηγορούμενοι» για ρατσισμό ενώ δεν είναι ρατσιστές.
Γιατί δεν αποκλείεται το ενδεχόμενο ότι, παρά τα παραδείγματα που αναφέραμε παραπάνω, η περυσινή χρονιά να μην ήταν και τόσο ευνοϊκή για το μαύρο στοιχείο. Οπως άλλωστε είπε και ο τεράστιος Ιαν Μακ Κέλεν που δεν είναι (ενώ θα μπορούσε) υποψήφιος για τον «Κύριο Χολμς», «δεν μπορείς να πεις «θα τον ψηφίσω επειδή είναι μαύρος, παρότι δεν είναι πολύ καλός»». Αυτό περίπου επεσήμανε σε συνέντευξή της η βρετανίδα ηθοποιός Σαρλότ Ράμπλινγκ, η οποία μάλιστα εφέτος είναι για πρώτη φορά στην καριέρα της υποψήφια διεκδικώντας το Α’ ρόλου για την ταινία «45 χρόνια». Μάλιστα, η Ράμπλινγκ ανέφερε επίσης ότι όλη αυτή η κατάσταση που έχει δημιουργηθεί είναι ένδειξη ρατσισμού προς τους λευκούς και όχι το αντίθετο. Είναι χαρμόσυνο που η Ράμπλινγκ εξέφρασε την άποψή της, ακόμη και αν αυτή η πράξη της τής κοστίσει το Οσκαρ, για το οποίο όμως ούτως ή άλλως δεν είναι εφέτος το φαβορί.
Ο θείος δεν συμπαθεί τους μαύρους
Η αλήθεια των αριθμών είναι αδιαμφισβήτητη. Στην 88χρονη ιστορία των Οσκαρ μόνο 14 μαύροι ηθοποιοί έχουν πάρει το επίχρυσο αγαλματάκι σε κατηγορία ρόλου (Α’, Β’ γυναικείου, ανδρικού ρόλου) και από αυτούς μόνο ένας, ο Ντένζελ Ουάσιγκτον, το έχει πάρει δύο φορές (Β’ ρόλου για το «Γκλόρι, ο δρόμος για τη δόξα» το 1989 και Α’ ρόλου το 2002 για την «Ημέρα εκπαίδευσης»). Και πράγματι, όπως ο Κλούνεϊ επεσήμανε, τη δεκαετία του 2000 μια ανάσα αλλαγής είχε όντως φανεί. Είναι χαρακτηριστικό ότι από το 2001 ως σήμερα 10 μαύροι ηθοποιοί έχουν πάρει Οσκαρ. Οι διπλάσιοι, δηλαδοί, από όσους το έχουν πάρει από το 1929 ως το 2000!
Η αλήθεια των αριθμών είναι αδιαμφισβήτητη. Στην 88χρονη ιστορία των Οσκαρ μόνο 14 μαύροι ηθοποιοί έχουν πάρει το επίχρυσο αγαλματάκι σε κατηγορία ρόλου (Α’, Β’ γυναικείου, ανδρικού ρόλου) και από αυτούς μόνο ένας, ο Ντένζελ Ουάσιγκτον, το έχει πάρει δύο φορές (Β’ ρόλου για το «Γκλόρι, ο δρόμος για τη δόξα» το 1989 και Α’ ρόλου το 2002 για την «Ημέρα εκπαίδευσης»). Και πράγματι, όπως ο Κλούνεϊ επεσήμανε, τη δεκαετία του 2000 μια ανάσα αλλαγής είχε όντως φανεί. Είναι χαρακτηριστικό ότι από το 2001 ως σήμερα 10 μαύροι ηθοποιοί έχουν πάρει Οσκαρ. Οι διπλάσιοι, δηλαδοί, από όσους το έχουν πάρει από το 1929 ως το 2000!
Για να τους θυμηθούμε. Η Χάτι Μακ Ντάνιελ ήταν η πρώτη ηθοποιός που τιμήθηκε με Οσκαρ κερδίζοντας το Β’ ρόλου για το «Οσα παίρνει ο άνεμος» (1939). Μάλιστα η Μακ Ντάνιελ ήταν επίσης ο πρώτος μαύρος άνθρωπος που κλήθηκε σε τελετή απονομής Οσκαρ όχι ως υπηρέτης αλλά ως θαμώνας! Θα περνούσαν αρκετά χρόνια ως το 1964, οπότε ο Σίντνεϊ Πουατιέ απέσπασε το Α’ ρόλου για το «Κάτω από το βλέμμα του Θεού». Σιωπή για ακόμη 20 χρόνια ως το 1982, όταν ο Λου Γκόσετ Τζούνιορ κέρδισε το Β’ ρόλου για το «Ιπτάμενος και τζέντλεμαν».
Μία δεκαετία αργότερα η Γούπι Γκόλντμπεργκ θα κερδίσει το Β’ ρόλου για τον «Αόρατο εραστή» (1990) και στην ίδια δεκαετία μόλις ένας ακόμη μαύρος ηθοποιός, ο Κούμπα Γκούντινγκ Τζούνιορ, θα κερδίσει Οσκαρ (Β’ ρόλου για το «Τζέρι Μαγκουάιαρ») το 1997. Το 2002 η Χάλι Μπέρι με τον «Χορό των τεράτων» θα έγραφε και αυτή ιστορία ως η πρώτη μαύρη ηθοποιός που κερδίζει το Οσκαρ Α’ γυναικείου ρόλου. Στην ίδια δεκαετία ακολούθησε ο Μόργκαν Φρίμαν (Β’ ρόλου για το «Million Dollar Baby» το 2004), ο Τζέιμι Φοξ (Α’ ρόλου για το «Ray» το 2004), ο Φόρεστ Γουίτακερ (Α’ ρόλου για τον «Τελευταίο βασιλιά της Σκωτίας» το 2006), η Τζένιφερ Χάντσον (Β’ ρόλου για το «Dreamgirls» το 2006), η Μο’ Νικ (Β’ ρόλου για το «Precious» το 2009), η Οκτάβια Σπένσερ (Β’ ρόλου για τις «Υπηρέτριες» το 2011) και η Λουπίτα Νιόνγκο (Β’ ρόλου για το «12 χρόνια σκλάβος»).
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
