Οι Αριστερές της Γαλλίας
Εκδόσεις Πόλις, σελ. 944 (δεμένο), τιμή 33 ευρώ
Η συγκυρία της επικράτησης του Εθνικού Μετώπου στις περιφερειακές εκλογές της 6ης Δεκεμβρίου υπογραμμίζει ανάγλυφα την παρατήρηση του Ζακ Ζυλιάρ στην τελευταία σελίδα του κατά τα άλλα αισιόδοξου βιβλίου του για τον κίνδυνο η Αριστερά στη Γαλλία να αποδειχθεί «ένα στάδιο, σχεδόν ξεπερασμένο πλέον, στην ιστορία της ελευθερίας». Αν και ο γάλλος ιστορικός δεν θέτει τη σύγχρονη λεπενική Ακροδεξιά στο μικροσκόπιό του, καθώς βλέπει την τρέχουσα πολιτική πραγματικότητα να ερμηνεύεται από ένα δίπολο αιτημάτων, του προοδευτικού ηθικού φιλελευθερισμού και της ρύθμισης του οικονομικού πεδίου ενάντια στον συντηρητικό οικονομικό φιλελευθερισμό και στη ρύθμιση του ηθικού πεδίου, εν τούτοις η σκιά της πλανάται πάνω από το ακροτελεύτιο τμήμα μιας σημαντικής σύνθεσης.
1915. Ο εθνικός διχασμός
Καρπός έρευνας τεσσάρων δεκαετιών, το βιβλίο του Γιώργου Μαυρογορδάτου πραγματεύεται μια καθοριστική στιγμή της νεότερης Ελλάδας. Επιμερίζοντας τις ευθύνες των πρωταγωνιστών του Διχασμού θεωρεί ότι το μεγαλύτερο βάρος πέφτει στους αντιβενιζελικούς: πολιτικά, ο Βενιζέλος δικαιώθηκε «στο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής και στο πεδίο της συνταγματικής νομιμότητας». Διέθετε ρεαλιστικό όραμα, συγκροτημένο πρόγραμμα και συνεκτικό πολιτικό λόγο, ενώ οι αντίπαλοί του υπήρξαν «άθροισμα ετερόκλητων πολιτικών στοιχείων». Αναγνωρίζοντάς του πολιτικό και ηθικό προβάδισμα, δεν παραμερίζει τα λάθη του Βενιζέλου (π.χ., την πρότασή του να συμμετάσχουν βενιζελικά στρατιωτικά τμήματα σε μια δυνητική συμμαχική εκστρατεία κατά του «κράτους των Αθηνών» το 1916, την «εμμονή με τη Σμύρνη») ούτε τα όρια της χαρισματικής ηγεσίας: «Συνεπάγεται μια εξουσία αυταρχική και ανεξέλεγκτη, ακόμη και όταν διαθέτει λαϊκή και κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Κατά συνέπεια, αργά ή γρήγορα μπορεί να έχει ακραίες διχαστικές επιπτώσεις». Οιονεί θρησκευτικό σχίσμα, κρίση εθνικής ολοκλήρωσης, ταξική σύγκρουση και εμφύλιος πόλεμος ταυτόχρονα, ο Διχασμός είναι για τον Μαυρογορδάτο το κομβικό γεγονός της πρώτης τεσσαρακονταετίας του 20ού αιώνα.
Το μαγεμένο παλάτι των εθνών
Το τέλος της αυτοκρατορίας και οι ιδεολογικές αφετηρίες του ΟΗΕ
Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, σελ. 248, τιμή 15,90 ευρώ
Ο Μαρκ Μαζάουερ παρουσιάζει μια άκρως ενδιαφέρουσα αναθεωρητική ιστορία της σύλληψης και πραγμάτωσης του ΟΗΕ στα ιδρυτικά του χρόνια, μεταξύ 1943 και 1946. Αναδεικνύοντας τις συνέχειες με τη μεσοπολεμική Κοινωνία των Εθνών, τις επιδιώξεις για τη θέσπιση ενός «παγκόσμιου αστυνόμου» εκ μέρους των «Τριών Μεγάλων» (ΗΠΑ, Σοβιετικής Ενωσης, Μεγάλης Βρετανίας) και τον «διεθνιστικό ιμπεριαλισμό» του νοτιοαφρικανού στρατάρχη και κομβικού παράγοντα της τότε Βρετανικής Αυτοκρατορίας Γιαν Σματς, ο Μαζάουερ απορρίπτει τις κυρίαρχες ιδεαλιστικές προσεγγίσεις για την προέλευση του οργανισμού. Ο ΟΗΕ γεννήθηκε ως δυνητικός υπερασπιστής της αποικιοκρατίας και προστάτης των αυτοκρατοριών, αλλά «παγκοσμιοποιήθηκε» με την πρώιμη δράση ηγετών της αποαποικιοποίησης, όπως ο ινδός πρωθυπουργός Τζαβαχαρλάλ Νεχρού.
Καθολικοί πειρατές και Ελληνες έμποροι
Μια ναυτική ιστορία της Μεσογείου
Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, σελ. 400, τιμή 24,38 ευρώ
Η Μόλι Γκριν φέρνει στο προσκήνιο την αγνοημένη δράση των καθολικών πειρατών της Μεσογείου. «Οι ιππότες της Μάλτας, που αυτοπροσδιορίζονταν ως καθολικοί σταυροφόροι» σπέρνοντας «τον τρόμο στα οθωμανικά νερά τον 17ο αιώνα» και τα θύματά τους, έλληνες οθωμανοί υπήκοοι, σε μια γλαφυρή πολιτισμική ιστορία που εξετάζει θεσμούς και πρακτικές, νομιμοποιητικές ιδεολογίες, δίκτυα επικοινωνιών, χωρίς όμως να ξεχνά τα πρόσωπα.
Το τέλος της Μεγάλης Ιδέας
Εκδόσεις Καστανιώτη, σελ. 368, τιμή 20,14 ευρώ
Η Μικρασιατική Καταστροφή οφείλει να εκτιμηθεί στο πλαίσιο του Διχασμού, συμπεραίνει ο Σωτήρης Ριζάς. Παραθέτοντας όλες τις επιφυλάξεις και αντιρρήσεις των Μεγάλων Δυνάμεων που είχαν εξαρχής εκφραστεί για την ελληνική παρουσία στη Μικρά Ασία, σκιαγραφεί ένα περίπλοκο τοπίο αγγλογαλλικών αντιδικιών, ιταλικών διεκδικήσεων και αμερικανικών δισταγμών που υποδηλώνει ουσιαστικά ότι η πολιτική του Βενιζέλου το 1919 δεν διήλθε μέσω μιας βασιλικής οδού αλλά ελίχθηκε μέσα από τις ρωγμές εκείνης της Αντάντ. Η αντιβενιζελική πλευρά συνέλαβε το στρατηγικό πρόβλημα μιας επέκτασης σε χώρο χωρίς υπερασπίσιμα φυσικά σύνορα, ωστόσο και εκείνη επέμεινε τελικά στην αποτίμησή του με όρους εικαζόμενης ισχύος των Συμμάχων, όχι στρατιωτικών δυνατοτήτων της χώρας. Τελική συνέπεια, η κατάρρευση του 1922 και η προσφυγιά εκατομμυρίων.
Τα αποσυρθέντα βιβλία
Εθνος και σχολική Ιστορία στην Ελλάδα, 1858-2008
Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, σελ. 296, τιμή 15,90 ευρώ
«Τα ψηλά βουνά», το εγχειρίδιο Ιστορίας της Β’ Γυμνασίου του 1965, το εγχειρίδιο Ιστορίας της Γ’ Λυκείου του 2002 και αυτό της Στ’ Δημοτικού του 2006. Ο Χάρης Αθανασιάδης επιλέγει τέσσερις περιπτώσεις συμβολικών πολέμων για τη σχολική Ιστορία και αναλύει επισταμένως το κεντρικό διακύβευμα, το πολιτικό περιβάλλον και την ευρύτερη ιδεολογική σημασία των συγκρούσεων. Επίδικο αντικείμενο, ανεξάρτητα από τις προβαλλόμενες επιφανειακές αιτιάσεις, καταλήγει, υπήρξε πάντοτε ο «εθνοποιητικός ρόλος της Ιστορίας, το περιεχόμενο της εθνικής ταυτότητας». Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η πραγμάτευση της ουσιαστικής σύμπτωσης θέσεων πατριωτικής Αριστεράς και εθνικιστικής Δεξιάς το 2006, στην οποία ο αναγνώστης θα δει στοιχεία που εξηγούν ίσως την ψυχική και πολιτική επικοινωνία των δύο χώρων στη μετέπειτα μνημονιακή εποχή.
Εμφύλια πάθη. 23 ερωτήσεις και απαντήσεις για τον Εμφύλιο
Εκδόσεις Μεταίχμιο, σελ. 528, τιμή 16,60 ευρώ
«Τι είναι εμφύλιος πόλεμος;». «Τι ήταν τα Δεκεμβριανά;». «Γιατί κέρδισε ο Ελληνικός Στρατός και ηττήθηκε ο Δημοκρατικός Στρατός;». Το βιβλίο, οργανωμένο σε 23 ερωταπαντήσεις, αποτελεί εισαγωγική σύνθεση για το ευρύ κοινό. Συνηθισμένη στο εξωτερικό πρακτική, πρόσφατα εκδοτικά δημοφιλής και εδώ πια, η συμπυκνωμένη πραγμάτευση ενός θέματος με σαφέστατη τη θέση των συγγραφέων του, αλλά χωρίς επιστημονικές εκπτώσεις.
Το τέλος. Γερμανία 1944-1945
Εκδόσεις Κλειδάριθμος, σελ. 697 (δεμένο), τιμή 22 ευρώ
Γιατί οι Γερμανοί συνέχισαν να μάχονται ως την τελευταία στιγμή στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο για χάρη ενός χρεοκοπημένου δολοφονικού καθεστώτος; Απαντώντας στο ερώτημα, ο Ιαν Κέρσοου πηγαίνει πέρα από τις συνήθεις εξηγήσεις της στραμμένης προς τον πληθυσμό ναζιστικής τρομοκρατίας των τελευταίων ημερών του εθνικοσοσιαλισμού: οι δομές της εξουσίας στάθηκαν όρθιες εξαιτίας της φύσης της χιτλερικής διακυβέρνησης. Η «χαρισματική» αρχή της ηγεσίας του Χίτλερ γκρέμισε από το 1933 όλους τους προϋπάρχοντες θεσμούς καθιερώνοντας μια αυθαίρετη, θεοποιημένη εικόνα στο άρμα της οποίας προσδέθηκαν τόσο οι νέες ελίτ που πήραν στα χέρια τους το κράτος όσο και μεγάλο τμήμα των γερμανών πολιτών. Η ταύτιση των πρώτων με τη χαρισματική ηγεσία, δίχως την οποία δεν είχαν κανένα μέλλον, εξασφάλισε την επιβίωσή της ως την τελική συντριβή.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
