Από τον τζιχαντιστή στον ντίλερ αρχαιοτήτων

Ηταν το λίκνο του ανθρώπινου πολιτισμού. Αλλά η Μεσοποταμία του 9ου αιώνα π.Χ. είναι το Ιράκ και η Συρία του πολέμου σήμερα. Πεδίο δράσης βάρβαρων τζιχαντιστών που δεν σκοτώνουν μόνο ανθρώπους, αλλά αφανίζουν και την παγκόσμια πολιτισμική κληρονομιά.

Οπως η ανθρώπινη ζωή, η αξία ενός αρχαιολογικού χώρου σαν τη Νιμρούντ και την Παλμύρα δεν θα μπορούσε να υπολογιστεί σε χρήμα. Και όμως ακούγονται τεράστια ποσά για τα αρχαία που διακινούνται στην παγκόσμια μαύρη αγορά.

Για λαθρεμπόριο «βιομηχανικής κλίμακας» από το Ισλαμικό Κράτος μιλάει στο «Βήμα» ο Μάικλ Ντάντι, καθηγητής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης και σύμβουλος του υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ για ζητήματα λαθρεμπορίου αρχαιοτήτων.

«Οι εξτρεμιστές καταστρέφουν μνημεία για προπαγάνδα και ως μια μορφή ψυχολογικού πολέμου. Καταστρέφουν επίσης αρχαιότητες για την προώθηση της τζιχαντιστικής ιδεολογίας τους –βλέπουν αυτές τις πράξεις σαν επιστροφή στο «αγνό» Ισλάμ» μας λέει ο Ντάντι.

«Υπάρχουν πολλά διαφορετικά κίνητρα, αλλά συνολικά αυτές οι εξτρεμιστικές ομάδες είναι πρώτα και κύρια ομάδες οργανωμένου εγκλήματος με βιτρίνα τη θρησκευτική ιδεολογία. Ποθούν την προσοχή των ΜΜΕ και τα λεφτά που βγάζουν από αυτά τα πολιτισμικά εγκλήματα» καταλήγει ο συνομιλητής μας.

«Αρχαιότητες του πολέμου» από το Ιράκ και τη Συρία έχουν εντοπιστεί στη Δύση, στη Βρετανία, στη Γαλλία, στην Ιταλία, στην Ελβετία, αλλά και πιο κοντά, σε χώρες όπως η Ιορδανία, η Σαουδική Αραβία, το Ιράν και η Τουρκία.
Το FBI κατέσχεσε λαθραίες σφηνοειδείς επιγραφές από το Ιράκ από έμπορο αρχαιοτήτων στη μακρινή Καλιφόρνια.

Αρχαιότητες ηλικίας 8.000 – 10.000 ετών πωλούνται ακόμη και για 1 εκατομμύριο δολάρια η μία. Οι τζιχαντιστές χρεώνουν τους λαθρεμπόρους με φόρο 20% για τα αρχαία. Και αν δεν τα βρουν στο παζάρι, πολλά τα καταστρέφουν σαν «σύμβολα της ειδωλολατρίας».

Οι λαθρέμποροι χρησιμοποιούν ακόμη και ταξί για να περάσουν τα κλοπιμαία από τη Συρία στον Λίβανο και την Τουρκία. Από εκεί, μεσάζοντες τα δείχνουν μέσω Skype στους εμπόρους. Εκείνοι τα πωλούν μετά σε συλλέκτες έργων τέχνης στην Ευρώπη και στον Κόλπο.

Τα πιο ακριβά αντικείμενα περνούν λαθραία στο εξωτερικό, αλλά υπάρχει και ένα επικερδές εμπόριο για λιγότερο σημαντικά ιστορικά αντικείμενα, κοσμήματα, νομίσματα, κεραμικά, σφραγίδες κ.λπ., τα οποία συχνά βρίσκουν τον δρόμο τους σε τουριστικά καταστήματα και αντικερί, στον γειτονικό Λίβανο και την Τουρκία.

Μαζί με το πετρέλαιο και τα λύτρα από τις απαγωγές, το εμπόριο αρχαιοτήτων είναι μία από τις πρωταρχικές πηγές χρηματοδότησης του ISIS. Εκτιμάται ότι γεμίζει τα ταμεία της οργάνωσης με δεκάδες εκατομμύρια κάθε χρόνο.

Για παράδειγμα, ένας ιρακινός αξιωματούχος είπε στο BBC ότι το ISIS κέρδισε 31 εκατ. ευρώ στις αρχές του 2014 μόνο από την πώληση 800 αντικειμένων που είχαν κλαπεί από την αρχαία πόλη της Αλ Ναμπκ, κοντά στη Δαμασκό.

Εντοπισμός, κατάσχεση και τιμωρία; Δύσκολη δουλειά. Χωρίς στοιχεία προέλευσης και τεκμηρίωση, τα πρόσωπα που προσεγγίζουν τον έμπορο έργων τέχνης ζητούν να παραμείνουν ανώνυμα. Και ο έμπορος μπορεί να πει στον αγοραστή συλλέκτη ότι μέχρι πρόσφατα αυτά τα αρχαία ανήκαν σε μια ιδιωτική συλλογή στην Ιορδανία ή στον Λίβανο.

Πώς θα μπορούσε να αποδείξει κάποιος ότι αυτοί οι θησαυροί πέρασαν λαθραία στο εξωτερικό στη διάρκεια της τρέχουσας σύγκρουσης;

Τέτοια κυκλώματα λειτουργούν εκ των πραγμάτων με υπομονή και μεγάλη διακριτικότητα. Οι έμποροι δεν κρατούν αρχεία, και έτσι οι αγοραστές πείθουν πιο εύκολα τον εαυτό τους ότι δεν πρόκειται για κλεμμένες αρχαιότητες.

Υπάρχουν βέβαια και αντικείμενα που είναι γνωστά, καταλογογραφηµένα και φωτογραφηµένα. Αυτά αποκλείεται να διακινηθούν ποτέ στην ανοιχτή αγορά. Μπορεί όµως να ενδιαφέρουν έναν ντίλερ που έχει έτοιµο πελάτη, ίσως κάποιον πλούσιο συλλέκτη που έχει παραγγείλει ακριβώς αυτό που θέλει. Σε τέτοια περίπτωση, µπορεί να περάσουν και 70 χρόνια προτού µάθουµε πού βρίσκονται.

Ειδικά για τα αρχαία από το Ιράκ οι πελάτες είναι πολλοί, επειδή υπάρχει ευρύ φάσµα περιόδων που ενδιαφέρουν τους συλλέκτες: σουµερική, βαβυλωνιακή, ασσυριακή, περσική, ελληνιστική και ισλαµική. Συνήθως, το διάστηµα που µεσολαβεί για να εµφανιστούν πάλι τα κλεµµένα στην αγορά είναι 10-20 χρόνια.