Η είσοδος είναι εκεί όπου τελείωναν οι προηγούμενες εκθέσεις, στο ισόγειο του Μουσείου Μπενάκη, δίπλα στη γυάλινη ράμπα που οδηγεί στους πάνω ορόφους. Καθώς ανοίγεις την πόρτα βρίσκεσαι μέσα σε ένα σκοτεινό, ανοίκειο περιβάλλον. Μαύρες ξύλινες μονολιθικές προθήκες μπλοκάρουν τον χώρο και δημιουργούν στενά περάσματα και μονοπάτια που δεν μπορείς να προβλέψεις πού θα σε βγάλουν σε αυτή τη λαβυρινθώδη, όπως αποδεικνύεται, διαδρομή. Τα έργα δεν έχουν λεζάντες, πρέπει να μαντέψεις την προέλευσή τους ή τον δημιουργό τους γιατί ακόμη και αυτός ο μικρός χάρτης πλοήγησης που υποτίθεται χαρτογραφεί τα εκθέματα στον χώρο πιο πολύ σε μπερδεύει παρά σε διευκολύνει να τα ανακαλύψεις. Πώς να ανατρέχεις διαρκώς στα υπομνήματα για τα 250-300 εκθέματα της έκθεσης «ameτρία», η οποία πρόκειται να εγκαινιαστεί την ερχόμενη Πέμπτη; Η ίδια η περιγραφή της είναι φτωχή συγκριτικά με το εφέ που δημιουργεί όταν την επισκέπτεσαι. Πίνακες, αρχαία αγάλματα, αντικείμενα, χάρτες, σχέδια, χειρόγραφα και μακέτες, «η υψηλή και η ταπεινή τέχνη» από τις συλλογές του Μουσείου Μπενάκη αντιπαραβάλλονται με έργα σύγχρονης τέχνης από τη συλλογή του Δάκη Ιωάννου στο πλαίσιο της συνεργασίας των δύο ιδρυμάτων και των σπινθήρων που δημιουργούνται από τη δημιουργική τριβή τους: το ΔΕΣΤΕ προσεγγίζει την Ιστορία και το Μπενάκη το σύγχρονο έργο τέχνης.
«Εκθεση-έργο»
Η «ameτρία», με το οπτικό παιχνίδι των λατινικών και ελληνικών χαρακτήρων στο θολό logo της να παραπέμπει στην ομώνυμη δυσλειτουργία της όρασης, είναι η υλοποίηση μιας ιδέας του γνωστού ιταλού εικαστικού Ρομπέρτο Κουόγκι. Υπό την άγρυπνη εποπτεία του αεικίνητου αυτού «υπερεπιμελητή», πέντε επιμελητές, οι Γιώργος Τζιρτζιλάκης, Πολύνα Κοσμαδάκη, Νικολέττα Ντε Ρόζα, Αλεσάντρο Παζίνι και Τομάζο Πιαντίνι, ανέτρεξαν στη συλλογή του ΔΕΣΤΕ και στις συλλογές του Μπενάκη (αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή, βυζαντινή και μεταβυζαντινή, νεοελληνικού πολιτισμού, λαογραφική) και με τη συνδρομή των υπευθύνων τους επέλεξαν τα εκθέματα. Ολα τους εντάσσονταν, έστω χαλαρά, σε μία από τις υποενότητες που γεννούσε η έννοια της «ameτρία», το προνόμιο δηλαδή του δυσανάλογου και του υπερβάλλοντος. Σεξουαλικότητα, μαρτύρια, πόνος, ελευθερία, μεταξύ άλλων. Μέσα από ελεύθερους συνειρμούς τα έργα συνδυάστηκαν, αντιπαραβλήθηκαν, συνομίλησαν και το αποτέλεσμα είναι μια «έκθεση-έργο» στα πρότυπα της ολιστικής προσέγγισης που διέκρινε την πρώτη διεθνή έκθεση του σουρεαλισμού τη δεκαετία του ’30.
Απόσταση αναπνοής
Ετσι οι μουχλιασμένες μακέτες του Ιωάννη Δεσποτόπουλου από τον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό του 1961 για το Πνευματικό Κέντρο της περιοχής του Ωδείου Αθηνών γειτνιάζουν με τα κολάζ της Χ. Επαμεινώνδα. Ο δυνατός ήρωας του Γιάννη Βαρελά στο έργο «My dad is stronger than yours» βρίσκεται δίπλα σε φωτογραφία της Nelly’s από την παράσταση «Προμηθέας Δεσμώτης» στην οποία οι ηθοποιοί φορούν τις μάσκες της γλύπτριας Helena Sardeau στις Δελφικές εορτές του 1930. Αρχειακές φωτογραφίες που υπέστησαν σοβαρές φθορές στις αποθήκες αλλά επαναφωτογραφήθηκαν και μεγεθύνθηκαν από τον Λεωνίδα Κουργιαντάκη για τη σειρά «Συρτάρι ΧΧΙΙ» με αποτέλεσμα να θυμίζουν φυτομορφικά μοτίβα εναλλάσσονται με ζωγραφικά έργα μεγάλης αναπαραστατικής λεπτομέρειας καλλιτεχνών όπως ο Διονύσης Καβαλλιεράτος ή ο Πολ Τσαν. Ο στενός διάδρομος δεν σου αφήνει περιθώρια για ένα άνετο βάθος πεδίου, οπότε έτσι όπως τα βλέπεις από κοντινή απόσταση εστιάζεις αναπόφευκτα σε λεπτομέρειες που θα σου διέφευγαν αν είχες την πλήρη εικόνα τους. Ενα έργο του Τζιμ Σόου σε καλεί να το ανακαλύψεις πίσω από μια χαραμάδα μόνο και μόνο για να διαπιστώσεις ότι δεν έχεις άλλη επιλογή από το να βρίσκεσαι σε απόσταση αναπνοής από αυτό. Ακούγεται χαοτικό αλλά είναι πολύ γοητευτικά συγκεχυμένο καθώς το αποτέλεσμα είναι άκρως ενδιαφέρον και καθόλου σοβαροφανές. «Σε επίπεδο μουσειολογικό αυτή η έκθεση είναι ριζοσπαστική γιατί ξεβολεύεσαι, μπορεί να αισθανθείς ακόμη και «δυσάρεστα». Δεν ξέρω αν είναι καλό ή κακό, είναι ωστόσο μέρος της επιμελητικής άποψης. Νομίζω ότι πρέπει να σταματήσει η αναγωγή της σύγχρονης τέχνης στην αέναη άνεση» εξηγεί ο Γιώργος Τζιρτζιλάκης.
Διονυσιακή αταξία vs απολλώνιας τάξης
Ο επιμελητικός στόχος ήταν να διερευνηθεί η αμετρία ως μια έννοια που δεν είναι απωθητική. «Yπάρχει μια ζώνη στον πολιτισμό που έχει να κάνει με υπερβολές, με εμμονές καλλιτεχνών, με την κουλτούρα του λάθους» εξηγούν ο Τζιρτζιλάκης και η Κοσμαδάκη. Το κόνσεπτ αναδύθηκε μέσα από τον απόηχο της έκθεσης «Arimortis» του Κουόγκι στο Μιλάνο το 2013 και του βιβλίου «De Incontinentia» που προέκυψε. Την προσοχή του Δάκη Ιωάννου, συλλέκτη των έργων του ιταλού εικαστικού, είχε τραβήξει ένα απόσπασμα που πραγματευόταν το dismeasure (αμετρία) μέσα από μια άλλη οπτική θεώρηση. «Μιλούσε για καρκίνο και πρότεινε να αναποδογυρίσουμε τον τρόπο σκέψης που είναι κυρίαρχος στη δυτική σκέψη. Ελεγε λοιπόν πως, αντί να πετάξουμε τον όγκο από τον ασθενή, πρέπει να δοκιμάσουμε να πετάξουμε τον ασθενή από τον όγκο. Με άλλα λόγια, τι θα συνέβαινε αν, αντί να έχουμε μια αρνητική διάθεση απέναντι σε κάτι που εκ πρώτης όψεως μοιάζει σκοτεινό, μπαίναμε στη διαδικασία να δούμε αν έχει μια δική του δυναμική, μια προοπτική ανάπτυξης;» εξηγεί ο κ. Ιωάννου. Τα συμπεράσματα που υπερβαίνουν την έκθεση έχουν εξίσου ενδιαφέρον. Οπως λέει ο κ. Τζιρτζιλάκης, «στην Ελλάδα πιστεύουμε ότι είμαστε η χώρα του μέτρου –εδώ εξάλλου γεννήθηκε το «παν μέτρον άριστον». Μέσα από αυτή την έκθεση έχω καταλήξει να πιστεύω το αντίθετο: ότι στην ουσία από πάντα ήμασταν μια κοινωνία και μια κουλτούρα με ιδιοσυγκρασιακές συμπεριφορές που έτειναν στο άμετρο. Γι’ αυτό νομίζω ότι η φιλοσοφία του μέσου προέκυψε στην Ελλάδα και όχι στις βόρειες χώρες. Αν το αναγάγαμε και σε αρχαία δίπολα, το άμετρο θα ήταν η διονυσιακή αταξία απέναντι στην απολλώνια τάξη». πότε & πού: «ameτρία» στο Μουσείο Μπενάκη, Πειραιώς 138, από 12/6 ως 11/10
Ο επιμελητικός στόχος ήταν να διερευνηθεί η αμετρία ως μια έννοια που δεν είναι απωθητική. «Yπάρχει μια ζώνη στον πολιτισμό που έχει να κάνει με υπερβολές, με εμμονές καλλιτεχνών, με την κουλτούρα του λάθους» εξηγούν ο Τζιρτζιλάκης και η Κοσμαδάκη. Το κόνσεπτ αναδύθηκε μέσα από τον απόηχο της έκθεσης «Arimortis» του Κουόγκι στο Μιλάνο το 2013 και του βιβλίου «De Incontinentia» που προέκυψε. Την προσοχή του Δάκη Ιωάννου, συλλέκτη των έργων του ιταλού εικαστικού, είχε τραβήξει ένα απόσπασμα που πραγματευόταν το dismeasure (αμετρία) μέσα από μια άλλη οπτική θεώρηση. «Μιλούσε για καρκίνο και πρότεινε να αναποδογυρίσουμε τον τρόπο σκέψης που είναι κυρίαρχος στη δυτική σκέψη. Ελεγε λοιπόν πως, αντί να πετάξουμε τον όγκο από τον ασθενή, πρέπει να δοκιμάσουμε να πετάξουμε τον ασθενή από τον όγκο. Με άλλα λόγια, τι θα συνέβαινε αν, αντί να έχουμε μια αρνητική διάθεση απέναντι σε κάτι που εκ πρώτης όψεως μοιάζει σκοτεινό, μπαίναμε στη διαδικασία να δούμε αν έχει μια δική του δυναμική, μια προοπτική ανάπτυξης;» εξηγεί ο κ. Ιωάννου. Τα συμπεράσματα που υπερβαίνουν την έκθεση έχουν εξίσου ενδιαφέρον. Οπως λέει ο κ. Τζιρτζιλάκης, «στην Ελλάδα πιστεύουμε ότι είμαστε η χώρα του μέτρου –εδώ εξάλλου γεννήθηκε το «παν μέτρον άριστον». Μέσα από αυτή την έκθεση έχω καταλήξει να πιστεύω το αντίθετο: ότι στην ουσία από πάντα ήμασταν μια κοινωνία και μια κουλτούρα με ιδιοσυγκρασιακές συμπεριφορές που έτειναν στο άμετρο. Γι’ αυτό νομίζω ότι η φιλοσοφία του μέσου προέκυψε στην Ελλάδα και όχι στις βόρειες χώρες. Αν το αναγάγαμε και σε αρχαία δίπολα, το άμετρο θα ήταν η διονυσιακή αταξία απέναντι στην απολλώνια τάξη». πότε & πού: «ameτρία» στο Μουσείο Μπενάκη, Πειραιώς 138, από 12/6 ως 11/10
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
