Διαδίκτυο όπως νερό;

Αν ο κόσμος πορευόταν στη ρότα τής «προ 9/11» πορείας ανάπτυξης –αν δεν μονοπωλούσαν τις ειδήσεις οι πολεμικές συρράξεις και οι οικονομικές κρίσεις των αρχών του νέου αιώνα -, θα συζητούσαμε όλοι σήμερα για το «κοσμοϊστορικό νομοσχέδιο για το Internet» που παρουσιάστηκε πρόσφατα στις ΗΠΑ. Ο λόγος είναι εξαιρετικά απλός: για πρώτη φορά από την εμφάνιση του «άναρχου Διαδικτύου» επιχειρείται η θέσπιση κανόνων λειτουργίας του που θα προστατεύουν τους πολίτες-χρήστες του από την απληστία της «ελεύθερης αγοράς».

Το θέμα δεν είναι διόλου ευκρινές και ευνόητο, ιδίως όταν η επιχειρηματολογία εναντίωσης στο προτεινόμενο νομοσχέδιο χρηματοδοτείται από κολοσσιαία συμφέροντα. Είναι όμως απαραίτητο να κατανοήσουμε το αίτιο και το αιτιατό μιας τέτοιας αλλαγής καθ’ όσον ζούμε ήδη στον αιώνα όπου η πληροφορία και η διαχείρισή της είναι η πραγματική πηγή πλούτου, εξουσίας και δύναμης. Επίσης, γίνεται εξαιρετικά συναρπαστική η παρακολούθηση των τεκταινομένων της ιστορίας όταν αυτή αποκαλύπτει το παρασκήνιο μιας νέας ιδεολογικής σύγκρουσης για το μέλλον του κόσμου. Θα επιχειρήσουμε τη διασάφηση των πραγμάτων στη συνέχεια, κατά το δυνατόν εν συντομία.

Η απλουστευτική αντίληψη όλων μας για το Διαδίκτυο είναι ότι γεννήθηκε μεν ως τεχνολογία επικοινωνίας διακρατικών επιστημόνων (βλ. ΝΑΤΟ και CERN) αλλά διατέθηκε στη συνέχεια στο παγκόσμιο κοινό «τελείως ελεύθερα». Το πού ακριβώς βρίσκεται η μήτρα και ο ομφάλιος λώρος του Διαδικτύου είναι κάτι που γνωρίζουν μόνο οι αναγνώστες τεχνολογικών άρθρων: βρίσκονται στις ΗΠΑ, υπό την προστασία μιας «ανεξάρτητης αρχής». Τύποις, η παροχή πρόσβασης στο Διαδίκτυο (στον παγκόσμιο ιστό –www –συγκεκριμένα) είναι ελεύθερη προς όλους. Για να υλοποιηθεί όμως αυτή η πρόσβαση χρειάζεται να έχει κανείς την τεχνολογική δυνατότητα σύνδεσης, άρα τη ζεύξη με κάποιον πάροχο τηλεπικοινωνιακής δικτύωσης. Υπάρχει, δηλαδή, ένα στρώμα μεσαζόντων ανάμεσα στο αγαθό της διακίνησης της πληροφορίας και στους ανά τον πλανήτη αποδέκτες του. Και όσο οι τελικοί αποδέκτες πληθαίνουν τόσο οι μεσάζοντες της διαδικτύωσης γιγαντώνονται.

Δρασκελίζοντας το κατώφλι του 21ου αιώνα οι χρήστες είχαν γίνει τόσο πολλοί και ο όγκος των δεδομένων που ανεβοκατέβαζαν ήταν τόσο μεγάλος ώστε οι πάροχοι οδηγήθηκαν σε μια διαστρωμάτωση των πελατών τους: άρχισαν να ανοιγοκλείνουν τις στρόφιγγες της πρόσβασης ανάλογα με το πόσο ήταν διατεθειμένος να πληρώνει κανείς.

Ο χειρισμός αυτός των πολιτών-πελατών με βάση το δόγμα «ανάγκη – ζήτηση – παροχή» είναι απόλυτα σύμφωνος με τις αντιλήψεις της ελεύθερης αγοράς, εφόσον όμως η διαδικτύωση θεωρείται μη θεμελιώδες αγαθό. Αυτό είναι αντιφατικό με το πέρασμα στην Κοινωνία της Πληροφορίας και το 2003 ο καθηγητής Νομικής στο Πανεπιστήμιο Columbia των ΗΠΑ Tim Wu το επεσήμανε βαφτίζοντας την ανάγκη θεσμοθέτησης της διαδικτύωσης ως βασικού αγαθού με τον όρο «Net Neutrality» (ουδετερότητα δικτύωσης ή ισότητα δικτύωσης).

Αφότου ξεκίνησε η συζήτηση περί ίσων δικαιωμάτων ή μη των πολιτών στην πληροφορία, τα πράγματα στην πράξη χειροτερεύουν διαρκώς, με τους παρόχους να συνάπτουν προνομιακές συμβάσεις με εκείνους που διακινούν εξαιρετικά μεγάλο όγκο δεδομένων και να μειώνουν επιλεκτικά την ταχύτητα πρόσβασης στους απλούς καταναλωτές. Μάλιστα, κοινή είναι πλέον η αντίληψη πολλών επαϊόντων της διαδικτυακής τεχνολογίας (από τον συνεφευρέτη του πρωτοκόλλου διαδικτύωσης Vinton Cerf ως τον εφευρέτη του Παγκόσμιου Ιστού Tim Berners-Lee) ότι οι πάροχοι κλείνουν εσκεμμένα τη στρόφιγγα στο τελευταίο μίλι σύνδεσης –από τον τοπικό κόμβο του όποιου ΟΤΕ ως τον υπολογιστή του πελάτη –προκειμένου να εξωθούν τους πολίτες στην αγορά προνομιακών πακέτων ταχύτερης σύνδεσης.

Η κατάσταση που έχει πλέον διαμορφωθεί μοιάζει αφόρητα με το… οδικό δίκτυο: αν θες να πας από τις Αχαρνές στο Αεροδρόμιο Αθηνών, μπορείς να πας δωρεάν μέσω φαναριών σε μιάμιση ώρα ή να πληρώσεις τα διόδια της Αττικής Οδού και να φτάσεις σε 20 λεπτά. Δεν θα ήταν παράλογο αν δεν είχες ενδείξεις ότι η όποια Αττική Οδός φρόντιζε να απορρυθμίζει τα φανάρια των άλλων δρόμων ώστε το ελεύθερο δρομολόγιο να διαρκεί ακόμη περισσότερο…

Εκτός από την καθαρά οικονομική σκοπιά του θέματος, ιδιαίτερη απήχηση είχε η κοινωνική θεώρηση που προέβαλαν καθηγητές πανεπιστημίων όπως ο Lawrence Lessig (Harvard Law School) και ο Robert W. McChesney (University of Illinois at Urbana-Champaign). Κατ’ αυτούς η ισότητα δικτύωσης θα διασφάλιζε το ότι το Διαδίκτυο θα παρέμενε μια ανοιχτή και ελεύθερη τεχνολογία που θα προωθούσε τη δημοκρατική συνέργεια. Ισχυρίζονται ότι η συνέχιση της μονοπωλιακής πρακτικής, αντίθετα, θα κατέλυε σταδιακά την ανεξαρτησία της πληροφόρησης και την παραγωγή καινοτόμου περιεχομένου. Επίσης, ο προαναφερθείς καθηγητής Tim Wu προέβαλε το επιχείρημα ότι χωρίς ισότητα δικτύωσης το Διαδίκτυο θα μεταμορφωθεί από μια «αγορά οδηγούμενη από την καινοτομία» σε μια «αγορά οδηγούμενη από συμφωνίες συμφερόντων».

Υπό την πίεση της διαμαρτυρίας των πολιτών, των καταναλωτικών οργανώσεων και των πανεπιστημιακών, η Ομοσπονδιακή Επιτροπή Επικοινωνιών των ΗΠΑ (FCC) ξεκίνησε από το 2004 να σκέφτεται το ενδεχόμενο ενός ρυθμιστικού πλαισίου για «δικαιότερο παιχνίδι στο Διαδίκτυο», αλλά οι συνεχείς ενστάσεις των παρόχων έσυραν τη διαβούλευση ως πέρυσι. Ως τα τέλη του φθινοπώρου διαφαινόταν ότι θα προέβαινε τελικά σε μια μικρή καλυτέρευση των όρων του παιχνιδιού, επιτρέποντας πάντως την καθιέρωση «λωρίδων ταχείας κυκλοφορίας των δεδομένων» για όσους μπορούν να πληρώνουν παραπάνω. Αλλά τότε, στις 10 Νοεμβρίου 2014, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα προέβη σε μια δήλωση όπου έλεγε πως «η ισότητα δικτύωσης είναι εγγενής στη φύση του Διαδικτύου από δημιουργίας του, αλλά δεν είναι κάτι που πρέπει να παίρνουμε ως δεδομένο. Δεν μπορούμε να επιτρέψουμε στους παρόχους υπηρεσιών Διαδικτύου (ISP) να περιορίζουν την καλύτερη πρόσβαση ή να επιλέγουν νικητές και ηττημένους στη διαδικτυακή αγορά υπηρεσιών και ιδεών».

Η παρέμβαση αυτή υπήρξε καταλυτική. Στις 26 Φεβρουαρίου 2015 η FCC ψήφισε πλειοψηφικά τη μετάταξη των ευρυζωνικών υπηρεσιών διαδικτύωσης στην κατηγορία των κοινών τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών και στις 12 Μαρτίου 2015 δημοσίευσε το 313 σελίδων κείμενο του προτεινόμενου ρυθμιστικού νόμου-πλαισίου για το Διαδίκτυο (βλ. https://apps.fcc.gov/edocs_public/attachmatch/FCC-15-24A1.pdf). Ουσιαστικά, με τον νόμο αυτόν το Διαδίκτυο θα θεωρείται πλέον επίσημα μια θεμελιώδης κοινωνική παροχή όπως τα νερό – ρεύμα – τηλέφωνο.

Η απήχηση της απόφασης ήταν ξεσηκωτική, τόσο στην αποδοχή όσο και στην απόρριψή της. Οι ακτιβιστές και οι υπέρμαχοι των κοινωνικών δικαιωμάτων πανηγύρισαν τη «νίκη της δημοκρατίας», μολονότι τους προηγούμενους μήνες ήταν απαισιόδοξοι ότι «το σύστημα θα μας δουλέψει, ξανά». Αλλά ήταν κυρίως οι αντίπαλοι της ισότητας δικτύωσης εκείνοι που φάνηκε ότι «έπεσαν από τα σύννεφα» με την απόφαση και αντέδρασαν με εξαλλοσύνη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιας αντίδρασης ήταν άρθρο στην εφημερίδα «Wall Street Journal» (www.wsj.com/articles/daniel-henninger-net-neutralitys-babes-in-toyland-1426114730) που έθετε το ανάθεμα στον Ομπάμα για το ότι υπέκυψε στα κελεύσματα των «Πίτερ Παν της Αριστεράς» και έφερε τον κρατισμό στο Διαδίκτυο.

Τώρα η προσπάθεια των παρόχων και των υποστηρικτών τους επικεντρώνεται στη δυνατότητα των Ρεπουμπλικανών της Γερουσίας να καταψηφιστεί το νομοσχέδιο. Στην εκστρατεία αυτή επιστρατεύονται όλοι οι πολιτικοί που «ενισχύονται» με χορηγίες τηλεπικοινωνιακών φορέων και όλα τα ελεγχόμενα ΜΜΕ. Αλλά το ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι το σκεπτικό που αναδύεται από τα γραφόμενά τους. Θεωρούν ότι ο Ομπάμα έχει πλέον ξεκάθαρα ενστερνιστεί τις νεομαρξιστικές θέσεις του καθηγητή Robert W. McChesney, ο οποίος είχε γράψει το 2009: «Αυτή τη στιγμή η μάχη για την ουδετερότητα του Διαδικτύου δεν γίνεται για να αφανίσουμε τις τηλεφωνικές και καλωδιακές εταιρείες. Δεν είμαστε ακόμη σε αυτό το σημείο. Αλλά ο απώτερος στόχος είναι όντως να απαλλαγούμε από τους καπιταλιστές των μέσων ενημέρωσης στην τηλεφωνία και στις καλωδιακές υπηρεσίες και να τους αφαιρέσουμε τον έλεγχο».

Είναι πρόωρο ίσως να πούμε τι πραγματικά συμβαίνει σε αυτό το παιχνίδι εξουσίας, αλλά είναι σίγουρο ότι οι πολεμικές συρράξεις και οι οικονομικές κρίσεις των αρχών του νέου αιώνα επιτάχυναν την εκδήλωση της «πάλης των τάξεων» στην Κοινωνία της Πληροφορίας. Και μη θαρρείτε ότι αυτό αφορά τις εσωτερικές τεχνολογικές ή πολιτικές εξελίξεις των ΗΠΑ. Αφενός οι ανά χώρα πάροχοι είναι δέσμιοι των πολυεθνικών ευρυζωνικών κολοσσών και αφετέρου το Διαδίκτυο μεταφέρει τα μηνύματα της αλλαγής ακόμη και στις παρυφές της αυτοκρατορίας… πολύ πιο γρήγορα από την Εγνατία Οδό.