Τζόζεφ Ράντγιαρντ Κίπλινγκ: Ο νομπελίστας υμνητής του βρετανικού ιμπεριαλισμού

«Λάτρευα τον Κίπλινγκ στα 13, τον μισούσα στα 17, τον απολάμβανα στα 20, τον περιφρονούσα στα 25 και τώρα μάλλον τον θαυμάζω πάλι». Αυτά γράφει το 1936 ο βρετανός συγγραφέας Τζορτζ Οργουελ του «1984» αναφερόμενος στον Τζόζεφ Ράντγιαρντ Κίπλινγκ, τον πρώτο Βρετανό που τιμήθηκε με το Νομπέλ Λογοτεχνίας το 1907, στα 42 χρόνια του, παραμένοντας ως σήμερα ο νεότερος βραβευθείς λογοτέχνης στην ιστορία του θεσμού.

Δεν υπάρχει παιδί που σε κάποια στιγμή της ανήλικης ζωής του δεν διάβασε, δεν άκουσε ή δεν είδε στη μικρή ή στη μεγάλη οθόνη την ιστορία του Μόγλη, του αγοριού που μεγάλωσε στη ζούγκλα και ανατράφηκε από μια οικογένεια λύκων, με σύντροφο μια αρκούδα, τον Μπαλού, και φίλο έναν βόα, τον Κάα. Οι περιπέτειες του Μόγλη στα δύο «Βιβλία της ζούγκλας» του βρετανού συγγραφέα Ράντγιαρντ Κίπλινγκ συναγωνίζονται σε δημοφιλία στον κόσμο των ενηλίκων τους παραινετικούς στίχους του ποιήματός του «Αν»: «Αν μπορείς στην πλάση τούτη να περιφρονείς τα πλούτη / κι αν οι έπαινοι των γύρω δεν σου παίρνουν το μυαλό, / (…) αν μπορείς στην τρικυμία να κρατήσεις ψυχραιμία / (…) αν μπορείς στην καταιγίδα να μη χάνεις την ελπίδα, / (…) αν μπορέσεις τ’ όνειρό σου να μη γίνει ο όλεθρός σου, / (…) Ε! Παιδί μου τότε… / Θα μπορέσεις ν’ απολαύσεις όπως πρέπει τη ζωή σου… / Θα ‘σαι άνθρωπος σπουδαίος κι όλη η γη θα ‘ναι δική σου!».

Γεννημένος στις βρετανικές Ινδίες το 1865, ο Κίπλινγκ έζησε ως τα έξι χρόνια του στη Βομβάη, όπου ο πατέρας του, γνωστός γλύπτης και κεραμίστας της εποχής, είχε διοριστεί διευθυντής της Σχολής Καλών Τεχνών. Το σπίτι γέμιζε η μυρωδιά του πηλού, το παιδικό δωμάτιο κοσμούσε το ταριχευμένο κεφάλι μιας λεοπάρδαλης και οι πρώτες αναμνήσεις του μικρού Τζόζεφ από τα παιδικά του χρόνια είναι εικόνες γεμάτες φως και χρώματα: χρυσαφένιοι και βυσσινόχρωμοι καρποί στη φρουταγορά της Βομβάης και βραδινές βόλτες στην παραλία κάτω από τους φοίνικες.

Οταν ήρθε η ώρα να πάει στο σχολείο, οι γονείς του τον έστειλαν να ζήσει με την οικογένεια ενός αξιωματικού του Ναυτικού στην Αγγλία. Εκεί, σε ένα αυταρχικό, περιοριστικό και σκληρό περιβάλλον, ο μικρός Τζόζεφ βρίσκει παρηγοριά στο διάβασμα και στα βιβλία. Αποφοίτησε από κολέγιο όπου εκπαιδεύονταν όσοι ενδιαφέρονταν να ακολουθήσουν στρατιωτική καριέρα και εργάστηκε στη Λαχώρη ως δημοσιογράφος. Στα 20 χρόνια του είχε ήδη δημοσιεύσει αρκετά ποιήματα και διηγήματα.

Εζησε στην Ινδία, στη Βρετανία και στην Αμερική, ταξίδεψε πολύ σε όλον τον κόσμο και απέκτησε γρήγορα φήμη σπουδαίου συγγραφέα για τα ποιήματα, τα διηγήματα, τα μυθιστορήματα και τα βιβλία του για παιδιά. Οι ιστορίες του αφηγούνται περιπέτειες σε μέρη εξωτικά, με πρωταγωνιστές συχνά στρατιώτες της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, με διασημότερο το μυθιστόρημα «Κιμ» (1901), που διαδραματίζεται μεταξύ δεύτερου και τρίτου αφγανικού πολέμου και παρουσιάζει λεπτομερώς την ανθρωπογεωγραφία και την κουλτούρα της Ινδίας.

Η θέση του στα αγγλικά γράμματα είναι εμβληματική. Ηταν εκείνος στον οποίο ανατέθηκε να συντάξει το ποίημα για το διαμαντένιο ιωβηλαίο της βασίλισσας Βικτωρίας το 1897. Το «Recessional», μια προσευχή στον Θεό, που υπενθύμιζε την περαστική φύση των εγκοσμίων, δυσαρέστησε στην εποχή του γιατί δεν συμβάδιζε με το εορταστικό πνεύμα της επετείου και την υπερηφάνεια για την ένδοξη Βρετανική Αυτοκρατορία. Παρ’ όλα αυτά, ήταν πάλι ένα ποίημα του Κίπλινγκ, το μελοποιημένο «Non Nobis Domine», που έγινε ο ύμνος των Ολυμπιακών Αγώνων του Λονδίνου το 1948. Το «Αν», όπως προκύπτει από τις κατά καιρούς δημοσκοπήσεις, ανακηρύσσεται σταθερά το αγαπημένο ποίημα των Βρετανών και παροιμιώδης είναι πλέον στην αγγλική γλώσσα η φράση του «Είσαι καλύτερος άνθρωπος από μένα, Ντάνγκα Ντιν», από το ποίημα «Ντάνγκα Ντιν» του 1892, που αναφέρεται σε έναν ινδό νεροκουβαλητή που έσωσε τη ζωή ενός βρετανού στρατιώτη για να χάσει σύντομα τη δική του.

Οσο για τις παιδικές ιστορίες του Κίπλινγκ, εντάσσονται πλέον στα κλασικά κείμενα της παιδικής λογοτεχνίας, ενώ το «Βιβλίο της ζούγκλας» ενέπνευσε στον ιδρυτή του προσκοπισμού Ρόμπερτ Μπέιτεν Πάουελ την οργάνωση των Λυκόπουλων σε αγέλες σύμφωνα με τους κανόνες και τον τρόπο ζωής της αγέλης που ανέθρεψε τον Μόγλη.

Παρά την αναγνώριση και τις τιμές, ο Κίπλινγκ παραμένει αμφιλεγόμενη προσωπικότητα. Ηταν ο λογοτέχνης που απλώς περιέγραψε την εμπειρία του να ζει κάποιος στον καιρό της Βρετανικής Αυτοκρατορίας ή εκείνος που εξύμνησε και πρόβαλε τις αξίες του βρετανικού ιμπεριαλισμού, ένας «προφήτης του βρετανικού ιμπεριαλισμού», όπως ισχυρίστηκε κάποτε ο Τζορτζ Οργουελ; Ο Κίπλινγκ ήταν σίγουρα ένας άνθρωπος της εποχής του και ο ίδιος ο Οργουελ σε σχετικό δοκίμιό του καταλήγει: «Ο Κίπλινγκ αντιπροσωπεύει ορισμένες άσχημες όψεις της πραγματικότητας τις οποίες δεν μπορούμε να αρνηθούμε, παρ’ όλα αυτά το έργο του έχει ένταση και διάρκεια. Είναι απολαυστικός. Ακόμη ευχαριστιέμαι τις ιστορίες του. Τα ποιήματα και οι αφηγήσεις του είναι γεμάτα διαφορετικές φωνές και χιούμορ και εξαιρετικές παρατηρήσεις. Το γεγονός ότι λειτούργησε ως κράχτης της Βρετανικής Αυτοκρατορίας στις τελευταίες ημέρες της τον κάνει ακόμη πιο ενδιαφέρουσα περίπτωση. Το να τον απορρίψουμε ως μη «ορθό» για τη στάση που τήρησε ισοδυναμεί με το να αποκόψουμε τον εαυτό μας από τη μεγάλη απόλαυση που προσφέρει το έργο του».