Από την Οχράνα στη CIA

Το 1917, λίγο προτού ξεσπάσει η Οκτωβριανή Επανάσταση, ο ρώσος δικηγόρος Βασίλι Μακλάκοφ διορίστηκε πρέσβης της χώρας του στο Παρίσι αντικαθιστώντας τον τελευταίο πρέσβη του τσαρικού καθεστώτος Αλεξάντερ Πέτροβιτς Ιζβόλσκι. Ηταν πολέμιος των μπολσεβίκων και μάλιστα πρωταγωνίστησε στις προσπάθειες των αυτοεξόριστων Λευκών να ανατρέψουν το σοβιετικό καθεστώς. Αλλά για επτά χρόνια πέρασε ζωή χαρισάμενη. Ως το 1924, που η Γαλλία δεν είχε αναγνωρίσει το σοβιετικό κράτος, έμενε στην έπαυλη της πρεσβείας, η οποία λειτουργούσε ως κατοικία του πρέσβη.

Αυτό δεν ήταν παράδοξο σε μια εποχή που άλλαζαν τα πάντα. Ο Μακλάκοφ μοιράστηκε με τους υπόλοιπους ρώσους εμιγκρέδες τις φρούδες ελπίδες τους ότι οι Λευκοί θα μπορούσαν να νικήσουν τους μπολσεβίκους στον εμφύλιο πόλεμο και είχε διασυνδέσεις στα υψηλά κλιμάκια τόσο της Γαλλίας όσο και άλλων δυτικών χωρών. Τον Απρίλιο του 1945, όμως, που σήμανε το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και η Σοβιετική Ενωση έβγαινε νικήτρια, ο Μακλάκοφ πήγε μαζί με άλλους εμιγκρέδες σε δεξίωση της σοβιετικής πρεσβείας στο Παρίσι και υψώνοντας το ποτήρι του έκανε μια πρόποση «στη μητέρα πατρίδα, στον κόκκινο στρατό και στον Στάλιν», προκαλώντας την μήνιν του παλιού του φίλου, Βλαντίμιρ Ναμπόκοφ, ο οποίος είχε μεταναστεύσει στις ΗΠΑ.

Και αυτό δεν είναι το μόνο παράδοξο. Το συναρπαστικό βρίσκεται αλλού: ο Μακλάκοφ πέθανε στην Ελβετία πλήρης ημερών το 1957. Λίγους μήνες αργότερα, το Ιδρυμα Χούβερ, που βρίσκεται στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ των ΗΠΑ, ανακοίνωσε ότι κατέχει τα αρχεία του ευρωπαϊκού παραρτήματος της διαβόητης Οχράνα, της μυστικής υπηρεσίας που δημιούργησε ο τσάρος Αλέξανδρος Γ΄. Το παράρτημα έδρευε στο Παρίσι και κάλυπτε τις δραστηριότητες της υπηρεσίας σε όλη την Ευρώπη.

Πολλοί ως το 1957 αναρωτιόνταν πώς εξαφανίστηκαν τα αρχεία μέσα σε μια νύχτα. Το 1924 η ΕΣΣΔ αναγνωρίστηκε επισήμως από τη Γαλλία. Την επόμενη χρονιά οι Σοβιετικοί ζήτησαν να τους δοθούν τα αρχεία, αλλά ο Μακλάκοφ ορκίστηκε πως τα έκαψε. Στην πραγματικότητα, ένα από τα πρώτα που έκανε όταν ανέλαβε πρέσβης ήταν να τα σφραγίσει και στη συνέχεια να τα μεταφέρει στο σπίτι που διατηρούσε στο Παρίσι ο αμερικανός φίλος του, Κρίστιαν Αρτσιμπαλντ Χέρτερ, ο οποίος αργότερα έγινε υπουργός εξωτερικών του προέδρου Αϊζενχάουερ.

Τα 16 κιβώτια που περιείχαν κουτιά με αρχεία βάρους 200 κιλών μεταφέρθηκαν κρυφά στις ΗΠΑ, πρώτα στην Ουάσιγκτον και στη συνέχεια στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ στην Καλιφόρνια. Ο Μακλάκοφ στο μεταξύ είχε υπογράψει συμφωνία με το Ιδρυμα Χούβερ πως κανείς δεν θα μάθαινε πού βρίσκονταν τα αρχεία, τα οποία παρέμεναν σφραγισμένα και δεν θα δίνονταν στη δημοσιότητα παρά μόνο τουλάχιστον τρεις μήνες μετά τον θάνατό του.

Ετσι και έγινε. Τα αρχεία αποσφραγίστηκαν στις 28 Οκτωβρίου 1957, παρουσία δημοσιογράφων και φωτορεπόρτερ. Τα 206 κουτιά περιείχαν 26 σημειωματάρια, 164.000 καρτέλες και πλήθος από τηλεγραφήματα και φωτογραφίες όλων των πρωταγωνιστών της εποχής, από τον Στάλιν ως τον Μόλοτοφ και τον Τρότσκι. Οπως έλεγαν αργότερα αξιωματούχοι της CIA που τα μελέτησαν, ήταν σαν να είχαν για πρώτη φορά το πραγματικό who is who των μπολσεβίκων. Και ακόμη, διαπίστωναν πως η λειτουργία και η δράση των κατοπινών σοβιετικών μυστικών υπηρεσιών, πρώτα της Τσέκα και κατόπιν της Γκε Πε Ου, της Νι Κα Βε Ντε και στη συνέχεια της Κα Γκε Μπε, βασίζονταν στις μεθόδους της Οχράνα.

Στα αρχεία υπήρχαν και φωτογραφίες του νεαρού Στάλιν από την εποχή που βρισκόταν στην παρανομία –και αυτό ήταν αρκετό για να εξαφθεί η φαντασία διαφόρων: Μήπως και ο Στάλιν ήταν πράκτορας της Οχράνα;

Δεν είχαν, όμως, όλοι οι αξιωματούχοι της CIA την ίδια γνώμη. Mερικοί υποστήριζαν ότι οι σοβιετικές μυστικές υπηρεσίες ήταν τελείως διαφορετικές, ώσπου μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου δύο πρώην πράκτορες της
Κα Γκε Μπε, ο Ολεγκ Καλούγκιν και ο Ολεγκ Γκορντιέφσκι, επιβεβαίωσαν ότι η Κα Γκε Μπε, ως και τη δεκαετία του 1980 ακόμη, επί Μπρέζνιεφ, χρησιμοποιούσε για την εκπαίδευση των πρακτόρων της τα εγχειρίδια οδηγιών της Οχράνα.

Λεπτομέρειες σε σχέση με τα φοβερά και τρομερά που συνέβησαν στον 20ό αιώνα, θα έλεγε κανείς. Αλλωστε η Οχράνα έχει πάψει προ πολλών ετών να υφίσταται. Υπάρχει, όμως, ένα γεγονός μείζονος σημασίας που επηρεάζει ακόμη την παγκόσμια κοινωνία και τον τρόπο με τον οποίο ερμηνεύουν εκατομμύρια άνθρωποι τα όσα συμβαίνουν και σήμερα. Η Οχράνα συνέταξε και διέδωσε τα ψευδή «Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών» που λειτούργησαν ως καταστατικό κείμενο του αντισημιτισμού επί ολόκληρες δεκαετίες –και δεν είναι διόλου λίγοι όσοι και στις μέρες μας τα θεωρούν αυθεντικά. Στις αραβικές χώρες, μάλιστα, εξαιτίας του Ισραήλ, τα Πρωτόκολλα είναι από τα δημοφιλέστερα κείμενα.

Καμιά μυστική υπηρεσία ως σήμερα δεν κατάφερε να δημιουργήσει ένα ψευδογεγονός τέτοιας κλίμακας που να λειτουργήσει σε τόσο μεγάλο βάθος χρόνου. Και αυτό όχι τόσο εξαιτίας του άγριου αντισημιτισμού των Πρωτοκόλλων (κυκλοφορούν ακόμη πιο χυδαία αντισημιτικά κείμενα) όσο γιατί αναπτύσσουν μια θεωρία συνωμοσίας που μπορεί ο οιοσδήποτε ευήθης να την προσαρμόσει στις φαντασιώσεις του κατά τις περιστάσεις.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.

Στις 31 Μαρτίου 1881 ο τσάρος Αλέξανδρος Β΄ περνούσε με την άμαξά του, την οποία πλαισίωναν άλλες δύο άμαξες της συνοδείας του, από έναν στενό δρόμο της Αγίας Πετρούπολης. Τον αποκαλούσαν «τσάρο-ελευθερωτή» γιατί κατήργησε τη δουλεία. Είχε επιπλέον δώσει αυτονομία στη Φινλανδία (έτσι αναπτύχθηκε η φινλανδική γλώσσα και κατέστη ισότιμη της σουηδικής) και ετοιμαζόταν να προχωρήσει σε ακόμη δραστικότερες μεταρρυθμίσεις, μετατρέποντας τη Ρωσία από απολυταρχικό κράτος σε συνταγματική μοναρχία. Το σχέδιο ήταν έτοιμο και υπολόγιζε να το ανακοινώσει έπειτα από δύο ημέρες.

Ομως εκείνη την 31η Μαρτίου του 1881, μέσα από το πλήθος που χαιρετούσε τον τσάρο πετάχτηκε ένας νεαρός ονόματι Νικολάι Ρισάκοφ, ο οποίος κρατούσε ένα πακέτο. Το πακέτο περιείχε μια βόμβα. Την οποία πέταξε κάτω από τα πόδια των αλόγων της άμαξας του τσάρου, αλλά από την έκρηξη σκοτώθηκε μόνον ένας στρατιώτης από τη συνοδεία του, ενώ ο Αλέξανδρος Β΄ δεν έπαθε τίποτε. Ο Ρισάκοφ έβαλε τότε μια φωνή και κάλεσε έναν άλλο νεαρό, τον Ιγκνάτι Γκρινεβίτσκι, που επίσης πετάχτηκε από το πλήθος και έριξε τη δεύτερη βόμβα. Αυτή ήταν μοιραία για τον Αλέξανδρο Β΄. Ενας τρίτος, ονόματι Ιβάν Εμελιάνοφ, βρισκόταν και εκείνος ανάμεσα στο πλήθος κρατώντας μια τρίτη βόμβα. Και οι τρεις ήταν μέλη της αναρχικής οργάνωσης Ναρόντναγια Βόλια (Θέληση του λαού) η οποία είχε επιχειρήσει άλλες έξι φορές να δολοφονήσει τον τσάρο.

Τις βόμβες είχε κατασκευάσει ένα άλλο μέλος της Ναρόντναγια Βόλια, ο Νικολάι Κίμπαλτσιτς, θείος του συγγραφέα Βικτόρ Σερζ, ο οποίος ήταν επίσης αναρχικός, αλλά με το ξέσπασμα της Οκτωβριανής Επανάστασης θα εντασσόταν στους μπολσεβίκους και θα πολεμούσε ως πολυβολητής εναντίον των Λευκών στον εμφύλιο πόλεμο. Αργότερα, στην εσωκομματική διαμάχη Στάλιν – Τρότσκι θα έπαιρνε το μέρος του Τρότσκι και ο Στάλιν θα τον εξόριζε στη Σιβηρία.

Κατόπιν διεθνών πιέσεων, ο Σερζ απελευθερώθηκε και απελάθηκε στη Γαλλία. Λίγο προτού τα ναζιστικά στρατεύματα εισβάλουν στο Παρίσι, κατάφερε να πάει στη Λισαβόνα και από εκεί στο Μεξικό, όπου και έζησε σε κατάσταση απόλυτης ένδειας και πέθανε το 1947 από καρδιακή προσβολή.

Από τα μέλη της Ναρόντναγια Βόλια που συνελήφθησαν τα πέντε απαγχονίστηκαν. Ανάμεσά τους και ο Κίμπαλτσιτς που ανέπτυξε στη φυλακή ένα σύστημα κατασκευής πυραύλων το οποίο στη δεκαετία του 1960 θα αξιοποιούσαν οι ρώσοι μηχανικοί. Πολύ λίγοι θυμούνται σήμερα πως οι Σοβιετικοί έδωσαν το όνομά του σε έναν κρατήρα της αθέατης πλευράς της Σελήνης.

Η δολοφονία του Αλεξάνδρου Β΄ προκάλεσε κύμα πρωτοφανών διώξεων και αντισημιτισμού στη Ρωσία. Ο γιος του, που τον διαδέχθηκε, απαντούσε στην τρομοκρατία με τρομοκρατία. Την ίδια χρονιά (1881) δημιουργήθηκε η Οχράνα, της οποίας στόχος ήταν η συντριβή όχι μόνο των αναρχικών και των σοσιαλιστών, αλλά ακόμη και των φιλελεύθερων. Η Ναρόντναγια Βόλια, ωστόσο, εξακολουθούσε να υπάρχει και στις τάξεις είχε ενταχθεί ο Αλεξάντρ Ουλιάνοφ, αδελφός του Λένιν, ο οποίος απαγχονίστηκε το 1887 ως μέλος της ομάδας που συνωμοτούσε για τη δολοφονία και του νέου τσάρου.

Το τσαρικό καθεστώς είχε να αντιμετωπίσει όχι μόνο τους αναρχοσοσιαλιστές στο εσωτερικό, αλλά και το δίκτυο που αυτοί ανέπτυξαν στο εξωτερικό. Ετσι, επεξέτεινε τις δραστηριότητές της Οχράνα και εκτός Ρωσίας. Το 1883 η υπηρεσία άνοιξε ειδικό γραφείο στο Παρίσι που κάλυπτε τις δραστηριότητές της σε όλη την Ευρώπη. Το 1885 ανέλαβε να το διευθύνει ο δαιμόνιος και αδίστακτος Πιοτρ Ιβάνοβιτς Ρατσκόφσκι. Στα επτά χρόνια που παρέμεινε επικεφαλής της παρισινής Οχράνα ανέπτυξε ένα τεράστιο δίκτυο πληροφοριοδοτών, Ρώσων αλλά και αξιωματούχων της αστυνομίας και των μυστικών υπηρεσιών άλλων χωρών, φύτεψε ουκ ολίγους χαφιέδες στις οργανώσεις των αναρχικών, τους οποίους ενέταξε στο μισθολόγιο της υπηρεσίας, ανέπτυξε ένα δίκτυο διπλών πρακτόρων και δημιούργησε ένα τεράστιο αρχείο με πληροφορίες και φωτογραφίες όλων των αναρχικών που έμπαιναν στο στόχαστρο της Οχράνα.

Οι δολιοφθορές ήταν επίσης μέσα στο πρόγραμμα. Τις μεθόδους του Ρατσκόφσκι μιμήθηκαν αργότερα οι μυστικές υπηρεσίες και άλλων χωρών και τις χρησιμοποιούν ακόμη και σήμερα. Η Κα Γκε Μπε, αλλά και η ανατολικογερμανική Στάζι, λόγου χάρη, αποτελούν κλασικά παραδείγματα εφαρμογής, προσαρμογής και επέκτασης των μεθόδων του Ρατσκόφσκι. Και ενώ εκείνος είχε φακελώσει τους πάντες, μόνο μία αποδεδειγμένα δική του φωτογραφία διασώζεται.

Τα «Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών» είναι ουσιαστικά δημιούργημα του Ρατσκόφσκι, ο οποίος ανέθεσε τη συγγραφή τους στον δημοσιογράφο και συγγραφέα Ματβέι Γκολοβίνσκι. Ο τελευταίος, προτού ενταχθεί στην Οχράνα, ήταν μέλος της ακροδεξιάς και αντισημιτικής οργάνωσης Ιερή Αδελφότητα. Ο Γκολοβίνσκι ήταν οικογενειακός φίλος του Ντοστογέφσκι, γι’ αυτό και αργότερα, όταν μελετήθηκε το ρωσικό πρωτότυπο των Πρωτοκόλλων, οι ερευνητές εντόπισαν τις επιδράσεις του ύφους του Ντοστογέφσκι στο κείμενο. Αλλά το «πρωτότυπο» που διασκεύασε και διαστρέβλωσε ο Γκολοβίνσκι ουδεμία σχέση έχει με το αντισημιτικό περιεχόμενο των Πρωτοκόλλων. Πρόκειται για το σατιρικό «Διάλογος στην κόλαση ανάμεσα στον Μοντεσκιέ και τον Μακιαβέλι» του Μορίς Ζολί (και σε αυτό υπάρχουν επτά σελίδες ξεσηκωμένες από ένα μυθιστόρημα του Ευγένιου Σύη).

Ούτε και ο ίδιος ο Ρατσκόφσκι θα φανταζόταν την επιτυχία των Πρωτοκόλλων και την επίδραση που θα ασκούσαν. Ο Χένρι Φορντ, ο μεγιστάνας της ομώνυμης αυτοκινητοβιομηχανίας, στη δεκαετία του 1920 τύπωσε με δικά του έξοδα 500.000 αντίτυπα των Πρωτοκόλλων και τα διένειμε σε όλες τις ΗΠΑ. Και στην εβδομαδιαία εφημερίδα του, «Dearborn Independent», δεύτερη τότε σε κυκλοφορία στην Αμερική, με πωλήσεις που έφθαναν τα 900.000 φύλλα, δημοσίευσε μια σειρά άρθρων με τίτλο «Ο διεθνής εβραίος: Το μείζον παγκόσμιο πρόβλημα». Στα άρθρα αυτά, που μεταφράστηκαν και εκδόθηκαν στη Γερμανία, παραπέμπει ο Χίτλερ στο βιβλίο του «Ο αγών μου».

Αλλά εκείνος που έκανε γνωστά τα Πρωτόκολλα στους ναζιστικούς κύκλους ήταν ο Αλφρεντ Ρόζενμπεργκ, αντισημίτης, παρ’ όλο που είχε εβραϊκές ρίζες. Ο Ρόζενμπεργκ, ο οποίος αργότερα θα αναδεικνυόταν σε υψηλόβαθμό στέλεχος του ναζιστικού κόμματος, είχε φέρει από τη Ρωσία αντίτυπα των Πρωτοκόλλων και τα έδειξε στον Ρούντολφ Ες και στον Ντίτριχ Εκαρτ, στελέχη της ρατσιστικής Εταιρείας της Θούλης που θα μετεξελισσόταν στο Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα. Ο συγγραφέας και δημοσιογράφος Εκαρτ, ο οποίος υπήρξε μέντορας του Χίτλερ (ο τελευταίος, άλλωστε, του αφιερώνει τον δεύτερο τόμο του έργου του) δημοσίευσε τα Πρωτόκολλα στην εφημερίδα «Münchener Beobachter» (όργανο, αρχικά, της Εταιρείας της Θούλης).

Το 1933, όταν ο Χίτλερ ανήλθε στην εξουσία, τα Πρωτόκολλα μπήκαν ως υποχρεωτικό μάθημα στα σχολεία της Γερμανίας. Ο Ρόζενμπεργκ κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ήταν ο εγκέφαλος του σχεδίου λεηλασίας και αρπαγής των καλλιτεχνικών θησαυρών (πινάκων, αγαλμάτων και κοσμημάτων) από τα μουσεία των χωρών τις οποίες είχαν καταλάβει οι γερμανοί κατακτητές. Μέρος των θησαυρών πήγε στον Ρόζενμπεργκ και μεγάλο μέρος, επίσης, στον Γκέρινγκ. Υπολογίζεται ότι χρειάστηκαν συνολικά 26.000 φορτηγά για να μεταφέρουν τα λάφυρα στη Γερμανία. Ο Ρόζενμπεργκ καταδικάστηκε εις θάνατον στη Δίκη της Νυρεμβέργης ως εγκληματίας πολέμου και απαγχονίστηκε το 1946.

Ο τρομερός 20ός αιώνας έχει, ως φαίνεται, πτυχές που μένει να αποκαλυφθούν. Ωστόσο η αφετηρία όσων συνέβησαν κατά τη διάρκειά του βρίσκεται στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, όταν η βίαιη εκβιομηχάνιση έριχνε στην αθλιότητα τεράστιες μάζες του πληθυσμού της Ευρώπης. Αν δεν αναπτυσσόταν ένα διεθνές αναρχικό κίνημα, το οποίο ουδεμία σχέση έχει με τις σύγχρονες σέκτες που το ιδεολόγημά τους περικλείεται μόνο στη λέξη «καταστροφή», πολλά από τα όσα συνέβησαν δεν θα είχαν συμβεί.

Εχοντας σήμερα μια σχεδόν πλήρη εικόνα, μπορούμε να κατανοήσουμε τα ανεξήγητα, όπως, λόγου χάρη, γιατί ο ακροδεξιός και αντισημίτης Ματβέι Γκολοβίνσκι εντάχθηκε το 1917 στις τάξεις των μπολσεβίκων. Ή το ότι οι μπολσεβίκοι έδωσαν το όνομα του κόκκινου πρίγκιπα της αναρχίας Πιοτρ Κροπότκιν σε έναν δρόμο και έναν σταθμό του μετρό της Μόσχας. Ή το ότι αυτοί οι ίδιοι μπολσεβίκοι, έναν χρόνο μετά τον θάνατο του Κροπότκιν θα συνέτριβαν την εξέγερση της Κροστάνδης και ότι το σχέδιο το συνέλαβαν και το εξετέλεσαν δύο επιφανή στελέχη, αμφότερα εβραϊκής καταγωγής: ο Τρότσκι και ο Ζηνόβιεφ, λησμονώντας ότι η Οχράνα καταδίωξε και τους ίδιους επειδή πίστευε πως τόσο οι αναρχικοί όσο και οι μπολσεβίκοι εφάρμοζαν το σχέδιο μιας παγκόσμιας εβραϊκής συνωμοσίας που στόχευε στην καταστροφή του κόσμου και των «ιερών» θεσμών του: της βασιλείας, της χριστιανικής θρησκείας και της παγκόσμιας τάξης.

Τα αρχεία της παρισινής Οχράνα μπορεί κάποιος να τα βρει μεταφρασμένα στα αγγλικά πολύ εύκολα. Υπάρχουν στο Διαδίκτυο, όπως και τα σχετικά κείμενα που συντάχθηκαν παλιότερα από στελέχη της CIA. Eχουν αποχαρακτηριστεί και βρίσκονται αναρτημένα στην ιστοσελίδα της υπηρεσίας.

Η κατασκοπεία κινείται παγκοσμίως σε άλλες σφαίρες πλέον. Αλλά αν θέλει κανείς να προβεί σε μια εύλογη σύγκριση, θα έλεγε ότι όπως η Οχράνα έθεσε την εξεγερμένη Ρωσία και Ευρώπη υπό επιτήρηση, το ίδιο γίνεται και σήμερα, όπου όμως ολόκληρος ο πλανήτης τελεί υπό επιτήρηση. Γι’ αυτό και η κακή κληρονομιά της Οχράνα δεν είναι, ας πούμε, τα ίδια τα Πρωτόκολλα, αλλά το ότι με βάση αυτά δηλητηριάστηκαν οι συνειδήσεις σε πλανητικό πλέον επίπεδο και αναπτύχθηκαν αμέτρητες θεωρίες συνωμοσιών που κρατούν μεγάλες μάζες του παγκόσμιου πληθυσμού σε κατάσταση μερικής παραφροσύνης.

Στη χώρα μας οι ακροδεξιοί όχι μόνο δέχονται ως γνήσια τα Πρωτόκολλα, αλλά και τα χρησιμοποιούν, με πρόσφατο παράδειγμα τον βουλευτή της Χρυσής Αυγής Ηλία Κασιδιάρη, ο οποίος, για να «στηρίξει» την άποψή του ότι η άρση της ασυλίας των βουλευτών του κόμματός του είναι τάχα προϊόν διεθνούς συνωμοσίας, διάβασε στη βουλή των Ελλήνων αποσπάσματα από τα «Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών».

Γιατί όμως να απορεί κανείς, αν μάλιστα σκεφτεί πόσοι πιστεύουν ότι βρισκόμαστε στην κατάσταση που βρισκόμαστε σήμερα επειδή «μας ψεκάζουν»; Το ότι σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις αυτό το πιστεύει ένας στους τρεις Ελληνες, αρκεί από μόνο του για να μας κάνει να ξανασκεφτούμε και να ερευνήσουμε το παρελθόν και τα γεγονότα της πρόσφατης Ιστορίας, έστω και αν αυτά δεν εντάσσονται στον στενό γεωγραφικό μας χώρο. Και ίσως έτσι κάποια μέρα να συνέλθουμε.

*Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino τo Σάββατο 26 Οκτωβρίου 2013