Ινγκο Σούλτσε
Αδάμ και Εβελιν
Μετάφραση Γιώτα Λαγουδάκου.
Εκδόσεις Καστανιώτη, 2013,
σελ. 296, τιμή 15 ευρώ
Ο Ινγκο Σούλτσε, γεννημένος στη Δρέσδη της Ανατολικής Γερμανίας, έζησε για έναν χρόνο στη Ρώμη –ήταν το 2007. Εκεί είχε ένα μικρό ατύχημα. «Ενώ έπαιζα ποδόσφαιρο έπαθα θλάση στον αχίλλειο τένοντα του δεξιού μου ποδιού και έτσι στα μέσα του Ιούνη και με πάρα πολλή ζέστη, ενώ όλοι οι άλλοι πήγαιναν στη θάλασσα ή στις εξοχές, βρέθηκα καθηλωμένος, με το πόδι μου στον γύψο». Μόνο η δουλειά του μπορούσε να τον σώσει. Κάπως έτσι άρχισε να ασχολείται ο 51χρονος γερμανός συγγραφέας –θεωρείται ο σημαντικότερος της γενιάς του –με το νέο του βιβλίο υπό τον τίτλο «Αδάμ και Εβελιν». Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα κωμικοτραγικών μεταβάσεων, εξωτερικών μα και εσώτερων, ψυχικών θα λέγαμε, που παντρεύει τον μύθο των πρωτοπλάστων με ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα του περασμένου αιώνα: την πτώση του Τείχους του Βερολίνου. «Είχα την ιδέα και το υλικό από καιρό στο μυαλό μου, είχα έτοιμη και την πρώτη σκηνή, τον σκοτεινό θάλαμο και την εμφάνιση φωτογραφιών ως σκηνή της Δημιουργίας. Την πρώτη εκδοχή την έγραψα πολύ γρήγορα, ένα μικρό κεφάλαιο κάθε μέρα». Η ιστορία τοποθετείται χρονικά στα τέλη Αυγούστου με αρχές Σεπτεμβρίου του 1989, τότε που τόσο πολλοί Ανατολικογερμανοί, οι οποίοι είχαν διαφύγει από τη χώρα, περίμεναν να ανοίξουν τα σύνορα προς τη Δυτική Γερμανία. «Αυτό μου έδωσε τη δυνατότητα να περιγράψω ένα ταξίδι από την Ανατολική στη Δυτική Γερμανία λίγων μόνο εβδομάδων. Το ζητούμενό μου ήταν οι αλλαγές των χαρακτήρων, ο λόγος για τον οποίο συμβαίνουν, το πώς βιώνουν τη μεταβολή των συσχετισμών, τον τρόπο που οι ιδεολογικές δεσμεύσεις αντικαθίστανται από οικονομικές. Είναι ένα βιβλίο για την Ανατολική Γερμανία αλλά ακόμη περισσότερο για τη Δυτική, μια ξένη ματιά στη Δυτική Γερμανία» είπε ο Ινγκο Σούλτσε στο «Βήμα». Ο Αδάμ είναι ένας ολιγαρκής ράφτης γυναικείων ενδυμάτων που δεν περιορίζεται μονάχα στο ντύσιμο των πελατισσών του. Ε, τις ομορφαίνει και μετά τις ξεντύνει κιόλας. Η Εβελιν, η νεαρά σύντροφός του, εξοργίζεται όταν το μαθαίνει και αποφασίζει να κάνει ένα χαλαρωτικό ταξίδι με φίλους στην Ουγγαρία. Αλλωστε η ίδια, παραιτημένη σερβιτόρα, νιώθει «θαμμένη ζωντανή» στη Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας, θέλει να φύγει «απ’ αυτόν τον βρωμότοπο, από αυτή την κατακόμβη». Ο Αδάμ όμως –αυτός είναι ικανοποιημένος με τη ζωή του –την παίρνει μετανιωμένος στο κατόπι με την «αντίκα» του, ένα ασπροκόκκινο Βάρτμπουργκ 311 του 1961, έχοντας συντροφιά του την Ελφη, μια χελώνα, το κατοικίδιό τους.
Κύριε Σούλτσε, το μυθιστόρημά σας είναι, εκτός των άλλων, και μια αναζήτηση της σύγχρονης γερμανικής ταυτότητας. Υπάρχουν κεφάλαιά της που δεν έχουν ακόμη γραφτεί; Τι σήμανε η επανένωση της Γερμανίας;
«Δυστυχώς δεν υπήρξε ένωση των δύο Γερμανιών, υπήρξε προσχώρηση της Ανατολικής στη Δυτική Γερμανία. Η Ανατολική Γερμανία δέχθηκε τη Δυτική χωρίς να τροποποιήσει το παραμικρό. Η Δυτική Γερμανία δεν είχε έτσι ποτέ τη δυνατότητα να θέσει ερωτήματα στον εαυτό της, να τον αλλάξει, να τον βελτιώσει. Για την Ανατολική Γερμανία αυτό σήμαινε μια ταχεία βελτίωση των συνθηκών ζωής, την εξυγίανση των κατεστραμμένων πόλεων, αλλά και μια αποβιομηχάνιση της τάξεως του 70%-80%. Γι’ αυτό και η Ανατολική Γερμανία εξακολουθεί ακόμη και σήμερα να χρειάζεται τις τονωτικές ενέσεις της Δυτικής. Είναι πολύ ωραία στην Ανατολική Γερμανία, λείπουν οι άνθρωποι, όμως, οι νέοι κυρίως. Και χρόνο με τον χρόνο λιγοστεύουν όλο και περισσότερο. Χαρακτήριζε κανείς τον εαυτό του Ανατολικογερμανό μόνο όταν γνώριζε τη Δυτική Γερμανία και καταλάβαινε ότι η άλλη μορφή κοινωνικοποίησης είχε αφήσει εντελώς διαφορετικά σημάδια. Η πρώτη φορά που σκέφτηκα πραγματικά το χρήμα ήταν την άνοιξη του 1990. Ως τότε δεν έπαιζε κανένα ρόλο στην επιλογή επαγγέλματος, για παράδειγμα, ή στο σπίτι που είχε κανείς».
Ο ήρωάς σας αποδέχεται τη νέα συνθήκη σαν ένα αναγκαίο κακό. Επικαλείται μάλιστα τον προφήτη Ησαΐα. Μιλάμε όντως για μια ιστορία όπου τα πρόβατα εκλήθησαν να ζήσουν με τους λύκους; Μήπως υπερβάλλει λίγο ο Αδάμ;
«Ονειρο του Αδάμ ήταν να μείνει στην Ανατολική Γερμανία και να καταφέρει να αλλάξει κάποια πράγματα εκεί. Είναι ένας έντονα πολιτικοποιημένος άνθρωπος. Αν κάποιος δεν πήγαινε στις εκλογές στη ΛΔΓ εξέφραζε με αυτόν τον τρόπο τη μέγιστη διαμαρτυρία, αν ήσουν δάσκαλος ή φοιτητής σε απέλυαν από το σχολείο ή σε διέγραφαν από το πανεπιστήμιο. Ο Αδάμ, ως ράφτης γυναικείων ρούχων, ήταν περιζήτητος άντρας επειδή έκανε τις γυναίκες όμορφες. Στη Δυτική Γερμανία δεν ξέρει κανέναν, δεν βρίσκει δουλειά, υπάρχει υπεραφθονία ωραίων ρούχων. Αντιλαμβάνεται πολύ γρήγορα τους νέους οικονομικούς συσχετισμούς. Είναι σημαντικό όμως το όνειρο της Εβελιν, ότι δηλαδή ο κόσμος θα αλλάξει μετά την πτώση του Τείχους. Εκείνος, αντίθετα, είναι πολύ επιφυλακτικός…».
Η πτώση του Τείχους είναι ένα ιστορικό γεγονός που έχει εκτιμηθεί θετικά. Αναρωτιέμαι αν υπάρχουν σκοτεινές όψεις, κάποιες επιπτώσεις που δεν θέλουμε να δούμε ή παραβλέπουμε…
«Νομίζω ότι η πτώση του Τείχους του Βερολίνου, όσο αναγκαία και υπέροχη ήταν, άλλαξε αυτά που τότε θεωρούνταν αυτονόητα και κατ’ αυτόν τον τρόπο διαμορφώνει τον σημερινό μας κόσμο. Η ιδέα μιας άλλης κοινωνίας διαγράφηκε από το μυαλό μας. Το πολιτικό γίγνεσθαι και μαζί του η δημοκρατία έχασαν τη σημασία τους επειδή την εξουσία ανέλαβαν οι οικονομολόγοι. Μιλούσαν για το τέλος της Ιστορίας και θεωρούσαν τη Δυτική Γερμανία ομοιογενή συγκρίνοντάς την με την Ανατολή. Τη θέση των ιδεολογιών έπρεπε να πάρουν οι επιταγές της πραγματικότητας. Αλλά αυτή ακριβώς είναι η ιδεολογία, να παριστάνει κανείς ότι οι επιταγές της πραγματικότητας είναι αυτές που διαμορφώνουν τις πράξεις μας. Αλλά για τον τρόπο που προέκυψαν δεν γίνεται καμία συζήτηση. Αντ’ αυτού έρχεται μετά να ακουστεί η ανοησία περί αποφάσεων για τις οποίες «δεν υπάρχει εναλλακτική»».
Ορισμένοι αναλυτές εντοπίζουν αναλογίες –επί της ενσωμάτωσης στο προηγμένο καπιταλιστικό γίγνεσθαι –ανάμεσα σε αυτό που συνέβη τότε στην Ανατολική Γερμανία και σε αυτό που συμβαίνει σήμερα στην Ελλάδα. Εσείς τι λέτε;
«Αυτό στη Γερμανία πήγε τελείως στραβά. Οπως ήδη είπα, η Ανατολική Γερμανία εξακολουθεί να χρειάζεται τις τονωτικές ενέσεις της Δυτικής Γερμανίας και ο πληθυσμός της συρρικνώνεται χρόνο με τον χρόνο. Δεν πρέπει να γελιόμαστε όμως. Το πρόβλημα Ανατολικής/Δυτικής Γερμανίας είναι ένα πρόβλημα ανισότητας. Τόσο στην Ανατολική όσο και στη Δυτική Γερμανία υπήρξαν κάποιοι που κέρδισαν απ’ αυτό, το πλήρωσε η πλειοψηφία. Θα έλεγα ότι στο πρόβλημα σύγχρονος καπιταλισμός/Ελλάδα η κατάσταση θα μπορούσε να είναι ανάλογη. Αυτή η τάση να ανακηρύσσουν την ανάπτυξη ως μοναδικό παράγοντα ευημερίας μιας κοινωνίας είναι αμφίβολη. Τα μισά από τα γερμανικά νοικοκυριά, τα πιο φτωχά, διαθέτουν μόλις το 1% (!) του εθνικού πλούτου. Φανταστείτε! Ποτέ ως τώρα ο ιδιωτικός πλουτισμός δεν ήταν τόσο μεγάλος, ποτέ το δημόσιο χρέος τόσο υψηλό. Κάτι δεν πάει καλά λοιπόν!».
Θα μπορούσατε να συνοψίσετε για τους αναγνώστες μας την άποψη που έχει σχηματίσει ένας μέσος γερμανός πολίτης, από τα μέσα ενημέρωσης προφανώς, για τη σημερινή κρίση στην Ελλάδα;
«Οι Γερμανοί ακούνε διαρκώς ότι οι Ελληνες ζούσαν πάνω από τις δυνατότητές τους και ότι τώρα πρέπει να τους δανείζουμε χρήματα, διαφορετικά θα καταρρεύσουν τα πάντα. Οτι τα χρήματα αυτά μάλλον δεν πρόκειται να τα ξαναδούμε, στην καλύτερη περίπτωση να πάρουμε πίσω ένα μέρος τους. Πιστεύω και εγώ ότι για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα υπεύθυνοι είναι πρώτα απ’ όλα οι Ελληνες. Τόσο όμως στην Ελλάδα όσο και στη Γερμανία υπάρχουν άνθρωποι που κερδίζουν πολλά από όλο αυτό και το πληρώνει το ευρύ κοινό. Οταν πριν από ενάμιση χρόνο πήγα στο Ιράν, στον δρόμο έρχονται φοιτητές και μου μιλούσαν. Και μία από τις πρώτες ερωτήσεις που μου έκαναν ήταν: «Πώς θα λύσετε το πρόβλημα των Ελλήνων;». Με ξάφνιασε αυτή η τόσο μεγάλη προσοχή με την οποία αντιμετώπιζαν το πρόβλημα. Φοβάμαι όμως ότι ο δρόμος που έχουμε χαράξει δεν βοηθάει πραγματικά. Κατά τη γνώμη μου η Γερμανία θα έπρεπε να αυξήσει τους μισθούς των ιδιωτικών και των δημοσίων υπαλλήλων της. Μια μεγαλύτερη δικαιοσύνη στο εσωτερικό της χώρας θα βοηθούσε και το εξωτερικό. Οταν στη Γερμανία ανακοινώνονταν τα αποτελέσματα των εκλογών, μία ώρα μόνο μετά την ανακοίνωση των πρώτων αποτελεσμάτων, τα τηλεοπτικά κανάλια συνδέθηκαν με την Ελλάδα, η Ελλάδα ήταν η πρώτη χώρα της οποίας τις αντιδράσεις εξέτασαν. Και έπειτα ο σχολιαστής είπε ότι στην Ελλάδα μόνο το 40% του πληθυσμού είχε πρόσβαση στη φαρμακευτική περίθαλψη. Με σόκαρε αυτό –και όχι μόνο εμένα. Αν αυτό ισχύει, τότε τα πράγματα δεν πρέπει να συνεχίσουν να γίνονται με τον τρόπο που γίνονταν ως τώρα».
«Η Μέρκελ είναι άχρωμη πολιτικά» Πώς είδατε τα αποτελέσματα των πρόσφατων εκλογών στη Γερμανία;
«Είναι, νομίζω, λάθος να πει κανείς ότι η Ανγκελα Μέρκελ κέρδισε τις εκλογές. Κατάφερε να επιτύχει με το κόμμα της ένα πολύ καλό εκλογικό αποτέλεσμα, αλλά σε τελική ανάλυση δεν πήρε ισχυρή εντολή. Υπάρχει μια, έστω και μικρή, αριστερή πλειοψηφία στη χώρα. Οι Σοσιαλδημοκράτες και οι Πράσινοι όμως αυτοϋπονομεύονται όταν λένε «εμείς δεν μιλάμε με τους αριστερούς». Οι Αριστεροί, το κόμμα που διαδέχθηκε το κρατικό κόμμα της ΛΔΓ, είναι οι παλιοί μου εχθροί, πρότεινα όμως την εκλογή τους ώστε να σταματήσει επιτέλους αυτή η αυτοϋπονόμευση των Σοσιαλδημοκρατών και των Πράσινων. Τα προγράμματα αυτών των τριών κομμάτων έχουν πολύ περισσότερα κοινά στοιχεία μεταξύ απ’ ό,τι με το Χριστιανοδημοκρατικό Κόμμα της Μέρκελ. Εξακολουθώ πάντως να τρέφω μια μικρή ελπίδα ότι οι διαπραγματεύσεις για έναν ενδεχόμενο συνασπισμό θα αποτύχουν και ότι οι Σοσιαλδημοκράτες και οι Πράσινοι θα αφυπνιστούν. Ισως κάτι τέτοιο να συμβεί ύστερα από τέσσερα χρόνια, τότε όμως μπορεί να είναι αργά, τότε δεν θα έχουν πια πλειοψηφία».
Η ευρωπαϊκή πολιτική της Γερμανίας θα αλλάξει; Πολλοί εδώ λένε ότι ένας μεγάλος συνασπισμός θα μπορούσε να πιέσει την κυρία Μέρκελ να χαλαρώσει το δόγμα της λιτότητας προς την Ελλάδα…
«Ισως έτσι να είναι, φοβάμαι όμως ότι, ακόμη κι αν έτσι είναι, δεν θα υπάρξει καμία κατ’ αρχήν διαφορετική λύση. Μου θυμίζει το παιχνίδι της Μονόπολης –από ένα σημείο και μετά έχει κριθεί ποιος θα είναι ο νικητής, μπορούν όμως να δοθούν πολλά δάνεια ακόμη. Ποιος παίρνει στα αλήθεια τα χρήματα;».
Η Ανγκελα Μέρκελ, μια Ανατολικογερμανίδα που κατέκτησε το σύστημα εξουσίας της Δύσης, θα μπορούσε να πρωταγωνιστήσει σε κάποιο μυθιστόρημά σας; Εχει ως προσωπικότητα μυστηριώδεις όψεις…
«Κατά έναν περίεργο τρόπο η Ανγκελα Μέρκελ δεν με ενδιαφέρει ως άτομο. Είναι μια τόσο άχρωμη φιγούρα που μπορεί κανείς να προβάλει πάνω της τα πάντα: είναι η προσωποποίηση του απολίτικου. Και είναι επικίνδυνο αυτό. Προπαγανδίζει υπέρ μιας «προσαρμοσμένης στην αγορά δημοκρατίας», ενώ όλοι ξέρουν ότι μια προσαρμοσμένη στην αγορά δημοκρατία δεν είναι πλέον δημοκρατία, όπως δημοκρατία δεν ήταν και η ελεγχόμενη δημοκρατία του Πούτιν. Πρόκειται για προσαρμοσμένες στη δημοκρατία αγορές. Οταν η Πολιτεία παύει να καθορίζει τους νόμους της αγοράς, τα πράγματα είναι τελειωμένα. Και αυτό δεν πρέπει να το δεχθούμε».
Ευχαριστούμε την κυρία Γιώτα Λαγουδάκου για τη βοήθειά της στην πραγματοποίηση αυτής της συνέντευξης.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
