Εγκαινιάζεται επίσημα μεθαύριο το βράδυ στη Φραγκφούρτη η 65η Διεθνής Εκθεση Βιβλίου, η μεγαλύτερη του είδους της στον κόσμο. Ανοιχτή στο κοινό είναι μόνο το ερχόμενο Σαββατοκύριακο, απευθύνεται κυρίως στους εκδότες, στους βιβλιοπώλες, στους ατζέντηδες, όλους όσοι είναι άμεσα αναμεμειγμένοι στο εμπόριο του βιβλίου. Η επί δεκαετίες λατρεία του κερδώου Ερμή έχει αρχίσει να απωθεί πολλούς συγγραφείς από τη Φραγκφούρτη, έστω και αν αντικειμενικά το βιβλίο δεν είναι μόνο πνευματικό αλλά και αγοραίο προϊόν. Η εποχή πάντως του προσκυνήματος σημαντικών συγγραφέων έχει παρέλθει. Εφέτος απουσιάζουν μεγάλα ονόματα, ακόμη και ο γνωστότερος διεθνώς εκπρόσωπος της εφετινής τιμώμενης χώρας, της Βραζιλίας, ο Πάουλο Κοέλο.
Η Φραγκφούρτη έχει χάσει σε πνευματικότητα και ίσως γι’ αυτό επιμένει με πείσμα στα όντως τεράστια μεγέθη της: παρόντες θα είναι εφέτος 7.100 εκδότες από 100 χώρες, ενώ οι επισκέπτες αναμένεται να φθάσουν τις 250.000-300.000. Αν ωστόσο θέλει να μάθει κανείς προς τα πού βαδίζει σήμερα το έντυπο και το ηλεκτρονικό βιβλίο, τότε η Φραγκφούρτη είναι η σωστή διεύθυνση, η πραγματική Μέκκα. Πριν από τρία χρόνια για παράδειγμα μόνο ειρωνικά χαμόγελα προκαλούσε η προσπάθεια κάποιων συγγραφέων να εκδοθούν μόνοι τους, χωρίς οίκο, χωρίς επιμελητή, χωρίς διεθνή αριθμό ISBN για το βιβλίο τους.
Στο μεταξύ τα πράγματα έχουν αλλάξει και το λεγόμενο self publishing είναι μια από τις κυρίαρχες θεματικές ενότητες της έκθεσης με μια σειρά 50 εκδηλώσεων. Στη Γερμανία, με μια αγορά βιβλίου που έχει τζίρο 10 δισ. ευρώ, είναι λογικό ο κλάδος να ανησυχεί για τις κεντρόφυγες δυνάμεις και να προσπαθεί να τις εντάξει με τον έναν ή τον άλλο τρόπο στο ισχύον σύστημα. Ενας από τους πιο γνωστούς μπλόγκερ της Γερμανίας, ο Σάσα Λόμπο με την εντυπωσιακή κόκκινη ινδιάνικη κόμμωσή του, έχει εξαγγείλει την ίδρυση της διαδικτυακής πλατφόρμας Sobooks, μέσω της οποίας θα διακινούνται ηλεκτρονικά βιβλία που θα διαθέτουν όχι τον έπαινο της κλασικής κριτικής αλλά την προτίμηση των κοινωνικών δικτύων.
Ο Λόμπο θέλει ρητά να πλήξει την «αντιδικτυακή» νοοτροπία των παραδοσιακών εκδοτικών οίκων. Και ο Ραλφ Μέλερς, άλλος επιφανής μπλόγκερ, ξεκινά κατά τη διάρκεια της Εκθεσης στη Φραγκφούρτη τη λειτουργία του ηλεκτρονικού περιοδικού Flipintu με δεδηλωμένο στόχο να πλήξει την παραδοσιακή προβολή και διάδοση του βιβλίου. Το Flipintu θα συλλέγει τα στοιχεία και τις προτιμήσεις των χρηστών και στη συνέχεια θα τους προτείνει να αγοράσουν συγκεκριμένα βιβλία. Η σύσταση του Μέλερς προς τους εκδοτικούς οίκους: «Επενδύστε στη βελτίωση των μηχανών αναζήτησης και όχι στη διαφήμιση στα ένθετα των εφημερίδων για το βιβλίο».
Εν μέσω αυτής της εικονικής ή πραγματικής διαμάχης του παλιού με το καινούργιο στον χώρο του βιβλίου, η Βραζιλία που τιμάται εφέτος στην έκθεση επιδεικνύει μάλλον παραδοσιακά τους μυς της. Η πέμπτη σε μέγεθος χώρα της γης με 200 εκατομμύρια κατοίκους, η ισχυρότερη οικονομία της Λατινικής Αμερικής, διέθεσε 7 εκατ. ευρώ για να προβάλει τα λογοτεχνικά προϊόντα της στη Φραγκφούρτη. Από το Ρίο και το Σάο Πάολο καταφθάνουν αυτές τις μέρες στη γερμανική πρωτεύουσα του βιβλίου σχεδόν 90 βραζιλιάνοι συγγραφείς, περίπου 100 έργα βραζιλιάνικης λογοτεχνίας μεταφράστηκαν εφέτος και κυκλοφορούν στα γερμανικά.
Φυσικά μέσα στους θεαματικούς αυτούς αριθμούς καιροφυλακτεί και η ποιότητα. Η Βραζιλία δεν είναι πατρίδα μόνο των διεθνώς πολύ γνωστών συγγραφέων Χόρχε Αμάντο και Πάουλο Κοέλο. Η γερμανική αγορά καλείται να ανακαλύψει καλύτερα και βαθύτερα τη συναρπαστική εβραϊκής καταγωγής συγγραφέα Κλαρίσε Λισπέκτορ (στα ελληνικά: «Κοντά στην άγρια καρδιά»), τον Αφροβραζιλιάνο Πάουλο Λινς με τις ιστορίες βίας στις φτωχογειτονιές του Ρίο (στα ελληνικά: «Η πόλη του Θεού») ή την εξαιρετική συγγραφέα θρίλερ Πατρίσια Μέλο (στα ελληνικά: «Κόλαση στις φαβέλες του Ρίο ντε Τζανέιρο»).
Η Ελλάδα στον ποταμό Μάιν
Με την ψυχή στο στόμα φθάνει στη Φραγκφούρτη και η ελληνική αντιπροσωπεία, αφού τα σχετικά ποσά εγκρίθηκαν την τελευταία στιγμή. Το σεμνό ελληνικό περίπτερο στο κτίριο 6 της έκθεσης οργανώνουν και εφέτος η ΠΟΕΒ και η Διεύθυνση Γραμμάτων του υπουργείου Πολιτισμού. Το πιο εξωστρεφές ΕΚΕΒΙ βρίσκεται ακόμη στην εντατική μετά την εξαγγελία ότι θα καταργηθεί, σε μια θολή κατάσταση μεταξύ ύπαρξης και ανυπαρξίας. Οι έλληνες εκδότες για ευνόητους οικονομικούς λόγους δεν θα είναι εφέτος παρόντες με δικά τους περίπτερα στα περίχωρα του εθνικού αλλά θα συστεγασθούν στο κεντρικό.
Με την ψυχή στο στόμα φθάνει στη Φραγκφούρτη και η ελληνική αντιπροσωπεία, αφού τα σχετικά ποσά εγκρίθηκαν την τελευταία στιγμή. Το σεμνό ελληνικό περίπτερο στο κτίριο 6 της έκθεσης οργανώνουν και εφέτος η ΠΟΕΒ και η Διεύθυνση Γραμμάτων του υπουργείου Πολιτισμού. Το πιο εξωστρεφές ΕΚΕΒΙ βρίσκεται ακόμη στην εντατική μετά την εξαγγελία ότι θα καταργηθεί, σε μια θολή κατάσταση μεταξύ ύπαρξης και ανυπαρξίας. Οι έλληνες εκδότες για ευνόητους οικονομικούς λόγους δεν θα είναι εφέτος παρόντες με δικά τους περίπτερα στα περίχωρα του εθνικού αλλά θα συστεγασθούν στο κεντρικό.
Η γερμανική αγορά βιβλίου, παρά την ευρωστία της, έχει φανεί ως σήμερα μικρόψυχη απέναντι στο ελληνικό βιβλίο. Στα προγράμματα των μεγάλων οίκων δεν υπάρχουν αυτή τη στιγμή νέοι ελληνικοί τίτλοι προς μετάφραση. Ο καλές εκδόσεις Beck κυκλοφόρησαν στις αρχές της χρονιάς το ωραίο βιβλίο του Χρήστου Οικονόμου «Κάτι θα γίνει, θα δεις» και περιμένουν το αποτέλεσμα. Ο εκλεκτός οίκος Suhrkamp ανακυκλώνει τους ήδη υπάρχοντες εξαντλημένους τίτλους του, πρόσφατα έβγαλε σε βιβλίο τσέπης το «Οι μάγισσες της Σμύρνης» της Μάρας Μεϊμαρίδη και σύντομα θα κυκλοφορήσει σε βιβλίο τσέπης το «Η Μικρά Αγγλία», με το οποίο η Ιωάννα Καρυστιάνη ξεκίνησε την αξιόλογη καριέρα της το 2001 στη γερμανόφωνη αγορά. Είναι πραγματικά ενδιαφέρον το πώς ένας ξένος περίγυρος μπορεί να φέρει εκδοτικά τόσο κοντά δύο ελληνίδες συγγραφείς τόσο διαφορετικού διαμετρήματος.
Τελικά ο Πέτρος Μάρκαρης παραμένει ο αδιαμφισβήτητος έλληνας συγγραφέας της τελευταίας δεκαετίας που πέτυχε στον γερμανόφωνο χώρο. Ο οίκος Diogenes μόλις κυκλοφόρησε το τελευταίο βιβλίο της τριλογίας της κρίσης «Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία» και παράλληλα σε έκδοση τσέπης τα άρθρα του Μάρκαρη σε διάφορα γερμανικά έντυπα για την Ελλάδα της κρίσης με τίτλο «Σκοτεινοί καιροί». Η επιτυχία του ωστόσο δεν κίνησε το ενδιαφέρον των οίκων να ανακαλύψουν και άλλους συγγραφείς με τα ίδια προσόντα, δηλαδή σταθερή ποιότητα και παραγωγή σε τακτά χρονικά διαστήματα. Η απόφαση της μεταφράστριας του Μάρκαρη Michaela Prinzinger να ξεκινήσει σύντομα ένα μπλογκ παρουσιάζοντας προς κάθε ενδιαφερόμενο αξιόλογους έλληνες συγγραφείς δείχνει το αδιέξοδο στο οποίο οδηγήθηκε η μαγική χρονιά 2001, όταν τιμώμενη χώρα στη Φραγκφούρτη ήταν η Ελλάδα.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο εκπλήσσει ευχάριστα η απόφαση του γλωσσολογικού οίκου Helmut Buske στο Αμβούργο να εκδώσει μετά το πολωνικό ένα «Νεοελληνικό ημερολόγιο του 2014». Σκοπός είναι να βοηθήσει τους Γερμανούς που μαθαίνουν νέα ελληνικά να φρεσκάρουν και να βελτιώσουν τις γνώσεις τους. Για κάθε μέρα του 2014 το ημερολόγιο αυτό προτείνει χαριτωμένες γλωσσικές ασκήσεις, ελληνικές παροιμίες, μικρές ιστορίες από την αρχαιότητα ως σήμερα. Αλλά κι αυτό το εκδοτικό διάβημα είναι λιγότερο μια καθαρά εμπορική επιλογή του οίκου και περισσότερο προϊόν του έρωτα της συγγραφέως για έναν Ελληνα. Στο μεταξύ η Μαρίζα Σπαρ έχει εγκατασταθεί στην Αθήνα.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
