Μέτρα και σταθμά

Μιλώντας τις προάλλες για Καβαφικές Σπουδές και για όσους, αβράβευτοι από την ελληνική πολιτεία, τις στήριξαν, επέμεινα κυρίως σε τρεις (ονομάζοντας τον Γ. Π. Σαββίδη, τον Δημήτρη Δασκαλόπουλο και τον Μιχάλη Πιερή), οι οποίοι δικαιούνται αναδρομική (στην περίπτωση του Σαββίδη μεταθανάτια) βράβευση, εν όψει του «έτους Καβάφη», που αμήχανα προς το παρόν διαφημίζεται. Εξέχει προφανώς η ανυποχώρητη καβαφική προσήλωση του Σαββίδη, μοιρασμένη ανάμεσα στην εκδοτική θεμελίωση του καβαφικού έργου και στην υποδειγματική φιλολογική του ανάγνωση. Σήματα της διπλής αυτής προσφοράς καταλογίστηκαν στο Mονοτονικό της περασμένης Κυριακής, καταλήγοντας στους δύο τόμους των Μικρών Καβαφικών, όπου εντοπίστηκαν δύο, προδρομικής σημασίας και αξίας, μελετήματα.

Το πρωιμότερο (1967) επιγράφεται «Η πολιτική αίσθηση στον Καβάφη». Δέκα χρόνια μετά ακούστηκε το δεύτερο, με τίτλο «Διαβάζοντας τρία «σχολικά» ποιήματα του Κ. Π. Καβάφη: Φωνές, Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον, Αλεξανδρινοί βασιλείς». Για το πρώτο ένα επισχόλιο του Σαββίδη σε παράφραση:

Πρόκειται για ομιλία που εκφωνήθηκε στο Πάντειο Πανεπιστήμιο στις 13 Απριλίου 1967, τη μέρα της εκλογής του από τη Φιλοσοφική Σχολή του Α.Π.Θ., η οποία έμεινε ανεκτέλεστη επτά ολόκληρα χρόνια. Ψαχνό σελίδες 18, σημειώσεις 2 σελίδες. Ακμαίο κείμενο και συναρπαστικό τόσο για τον μετωπικό στόχο του όσο και για την μαιευτική του μέθοδο.

Κλειδί του η λέξη «αίσθηση», σημαντική για ό,τι αποκλείει και για όσα υπερασπίζεται, στο εσωτερικό πάντα της ποιητικής περιοχής, αφήνοντας στην άκρη τα ρητορικά της περίχωρα. Αίσθηση κατά βάση σωματική, που σκοπεύει με τους δικούς της όρους, στην πολιτική, πίσω από την οποία παραμονεύει συχνά η ιστορία. Ετσι προκύπτουν δύο παραπληρωματικά ζεύγη: η αίσθηση της πολιτικής και η αίσθηση της ιστορίας, με κοινό παρονομαστή το σώμα.
Ειδικότερα:

Στην ποίηση του Καβάφη το σώμα εκπέμπει και υποδέχεται την αισθησιακή επιθυμία· η ιστορία επιμένει προπάντων στα προβλήματα της ανταγωνιστικής εξουσίας. Το καβαφικό σώμα αναγνωρίζεται κυρίως ως νεανική ή φθίνουσα μορφή΄ η ιστορία, ως παραδειγματική γνώση. Η αίσθηση της πολιτικής διαφαίνεται περιορισμένη και περιοριστική, ενώ η αίσθηση της ιστορίας κυκλοφορεί άνετα στον χώρο και στον χρόνο. Αυτάρεσκη και απόλυτη στις απαιτήσεις της συνήθως η πρώτη, ελέγχεται από τη δεύτερη, που επινοεί και εφαρμόζει στοχαστικές προσαρμογές.

Αυτό το καβαφικό δίδυμο (αίσθηση πολιτική που αναβαθμίζεται στις αμφίβολες ώρες σε αίσθηση ιστορική) μελετά ο Σαββίδης στο προκείμενο μελέτημα, συντάσσοντας πέντε καβαφικά ποιήματα ως αποδεικτικό υπόμνημα της δικής του σωματικής ανάγνωσης. Αρχίζοντας με το «Δημητρίου Σωτήρος (162-150 π.Χ.)» και καταλήγοντας «Εις τα περίχωρα της Αντιόχειας».

Αυτά στις 13 Απριλίου 1967, με την προαίσθηση της επερχόμενης χούντας. Επεται, στριμωγμένη στο έπακρο, η δεύτερη παραπομπή σ’ ένα μάθημα του Σαββίδη προορισμένο για εκπαιδευτικούς της Μέσης, το οποίο ακούστηκε στο Πειραματικό Σχολείο Θεσσαλονίκης στις 22.1.1976, προτού ταξιδέψει στην Καβάλα, στον Βόλο και στα Τρίκαλα. Συμβολικό γεγονός για την εποχή του: τα καλύτερα μάλλον χρόνια της μεταπολίτευσης, τουλάχιστον στον χώρο της πανεπιστημιακής παιδείας και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.

Απόδειξη αυτού του είδους τα διάμεσα μαθήματα, με πρωτοβουλία της τοπικής ΕΛΜΕ και του περιοδικού «Φιλόλογος», όπου πήρανε μέρος πρόθυμοι πανεπιστημιακοί δάσκαλοι, ανάμεσά τους και η αφεντιά μου, διαβάζοντας και σχολιάζοντας τον «Τελευταίο Σταθμό» του Σεφέρη. Φιλέταιρα χρόνια, αν συνυπολογιστούν και οι απρόβλεπες εταιρικές παραδόσεις μας με τον Σαββίδη στο Νεοελληνικό Τμήμα της Φιλοσοφικής Σχολής, οι οποίες κράτησαν μια ολόκληρη διετία, συγκρίνοντας τον Σεφέρη με τον Ελύτη, και τον Εμπειρίκο με τον Εγγονόπουλο.

Σ’ αυτό το εύφορο κλίμα έγινε και εκείνο το υποδειγματικό μάθημα του Σαββίδη, συμβάλλοντας τρία «σχολικά» ποιήματα του Καβάφη, με αμοιβαίες ανταποκρίσεις· φανερές και κρυφές. Στη μέση το «Απολείπειν ο θεός Αντώνιον», αριστερά οι «Φωνές», δεξιά οι «Αλεξανδρινοί βασιλείς», ένα γύρο, σαν λοξοί προβολείς, άλλα επτά συγγενικά ποιήματα. Υποδείχνοντας έτσι γιατί και πώς η ποίηση έγινε στον Καβάφη Τέχνη της Ποιήσεως, στην οποία μπορεί να προσφεύγει όποιος στις μέρες μας μελαγχολεί και απελπίζεται με τον εαυτό του και με τους άλλους.

Οχι, δεν ξέχασα τους δύο άλλους συνεργούς των καβαφικών σπουδών, που υπήρξαν έτσι κι αλλιώς μαθητές και συνεργάτες του Γιώργου Σαββίδη –άμεσα ο ένας, έμμεσα ο άλλος.