Αναδρομές

Ο τίτλος επέρχεται από τα ρέστα του προηγούμενου μονοτονικού, αφιερωμένου στην ακόρεστη βραβειολογία, όπου, παραδοξολογώντας, πρότεινα τη θέσπιση αναδρομικού λογοτεχνικού βραβείου, ως αντίβαρο δραστικής μείωσης των πολλαπλών κρατικών βραβείων, που αφειδώς κάθε χρόνο παρέχονται και παρέρχονται. Δοκιμάζω σήμερα να υπερασπιστώ την παραδοξολογία με μια πρόταση επικεντρωμένη ακριβώς σε παντελώς αβράβευτες (παρά τον ερευνητικό και συγγραφικό τους μόχθο) καβαφικές σπουδές. Οι οποίες δικαιούνται κάποιο μερίδιο αναδρομικής αποτίμησης στο τρέχον έτος Καβάφη, με την ευκαιρία συμπλήρωσης εκατόν πενήντα χρόνων από τη γέννηση του ποιητή (1863) και ογδόντα από τον θάνατό του (1933).

Ο όρος «καβαφικές σπουδές» χρησιμοποιείται εδώ με περιοριστική σημασία, ανιχνεύοντας κάποια πρόσωπα και έργα που έπαιξαν ρόλο καβαφικού στυλοβάτη στο δεύτερο μισό του περασμένου αιώνα και στα πρώτα χρόνια του τρέχοντος. Εννοούνται τρία κυρίως ονόματα, τα οποία σχηματίζουν ιδρυτικό, θα έλεγα, τρίγωνο των καβαφικών σπουδών: Σαββίδης, Δασκαλόπουλος, Πιερής.

Προέχει ασφαλώς και προηγείται ο Γιώργος Σαββίδης. Γνωστός στα νεοελληνικά γράμματα ως Γ. Π. Σαββίδης. Στους δικούς και φίλους: Γιώργος –και με άρθρο: ο Γιώργος. Γεννημένος στην Αθήνα το 1929, έσβησε πρόωρα στο Αίγιο το 1995 στα εξήντα έξι χρόνια του και μας άφησε μόνους. Φιλόλογος με όλη τη σημασία της λέξης, δάσκαλος μέσα και έξω από το πανεπιστήμιο, γνώστης και αναγνώστης της λογοτεχνίας, της δικής μας και ξένης, εξ επαφής και αυθεντικός μεταφραστής. Με άλλα λόγια: σπάνιος και πολύτιμος φίλος.

Παραλείποντας άλλες εργοβιογραφικές του προσηλώσεις, σταματώ αυτόματα στις δύο βασικές, που τον σημαδέψαν και τις σημάδεψε από πολύς νωρίς. Η μία εξ επαφής λέγεται: Γιώργος Σεφέρης. Η άλλη, εντοπισμένη στην Αλεξάντρεια, ονομάζεται: Κ. Π. Καβάφης. Σ’ αυτή και στον περίγυρό της θα επιμείνω με οριακή κατ’ ανάγκην συντομία. Πρόκειται για προσήλωση ζωής, μελέτης και γραφής, που ήξερε εκείνος και πώς να τη διδάξει σε μαθητές-συνεργάτες, που τον τιμούσαν και τους τίμησε. Καιρός λοιπόν δεν είναι να του αποδοθεί, αναδρομικό έστω και μεταθανάτιο, το επετειακό μεγάλο κρατικό βραβείο της χρονιάς, εγκαινιάζοντας έτσι τον ενοχικό θεσμό που προτείνω;

Επονται κάποια αποδεικτικά σήματα της καβαφικής αφοσίωσής του, αρχίζοντας από τις ομώνυμες εκδόσεις, θεμέλιος λίθος των οποίων υπήρξε η ανασκαφική διατριβή του Οι Καβαφικές Εκδόσεις (1891-1932), Ταχυδρόμος 1966. Σ’ αυτό το στέρεο βάθρο ακούμπησαν τα παράγωγα εκδοτικά του έργα, που αν μετρώ καλά είναι συνολικά δεκαπέντε. Μοιρασμένα σε ελληνόγλωσσα και ξενόγλωσσα, πρωτεύοντα και δευτερεύοντα, ταυτοπρόσωπα και συνεργατικά. Καταλογίζονται, για λόγους αναγκαστικής οικονομίας, μόνο τα τέσσερα πρωτεύοντα, κατά σειρά εμφανίσεως:

Κ Π. Καβάφη, Ποιήματα Α′ (1896-1918) και Β′ (1919-1933), Ικαρος 1963, και σε οριστική μορφή 1984. Κ. Π. Καβάφη, Ανέκδοτα Ποιήματα (1896-1923), Ικαρος 1968. Κ. Π. Καβάφη, Αποκηρυγμένα Ποιήματα και Μεταφράσεις (1886-1898), Ικαρος 1983. Κ. Π. Καβάφη, Ανέκδοτα Σημειώματα Ποιητικής και Ηθικής (1902-1911), Ερμής 1983. Για τις ξενόγλωσσες εκδόσεις ο Σαββίδης συνεργάστηκε (στη μετάφραση επιλεγμένων ποιημάτων και στην Εισαγωγή) με τον Edmund Keely το 1972. Στο σύνολο με τον ίδιο και τον Philip Sherrard, αναλαμβάνοντας την ευθύνη της έκδοσης το 1975 και το 1976. Το 1983 εξάλλου μετέφρασε στη γλώσσα μας την Κριτική παρουσίαση του Κωνσταντίνου Καβάφη της Μαργαρίτας Γιουρσενάρ (εκδόσεις Χατζηνικολή).

Στο κέντρο και στην περιφέρεια της πολύτροπης καβαφικής παραγωγής (ποιητικής και πεζόμορφης) κινούνται και Τα Μικρά Καβαφικά του Γ. Π. Σαββίδη, που δεν είναι βέβαια καθόλου μικρά σε έκταση και σημασία. Μιλάμε για δύο ομώνυμους τόμους των 386 και 516 σελίδων (Ερμής, 1985 και 1987), που αποτυπώνουν δεκαεπτά μελετήματα ο πρώτος και δεκαέξι ο δεύτερος. Με πρόσθετο μάλιστα ένα πεντάτευχο Επίμετρο, όπου συντάσσονται πέντε υστερόγραφα κείμενα (το πέμπτο αγγλόφωνο), τα οποία ανταποκρίνονται σε κρίσιμα ερωτήματα του τύπου: «Ο Καβάφης εκφράζει τον μείζονα ελληνισμό;», «Τι εκόμισε στην Τέχνη ο Καβάφης;».

Ξαναδιαβάζοντας με πάθος, σαν πρωτάρης, τα Μικρά Καβαφικά, σταμάτησα, για ευνόητους λόγους, περισσότερο σε δύο: στο ένα (του 1967!) ομολογείται και τεκμηριώνεται «Η πολιτική αίσθηση στον Καβάφη», στο άλλο (του 1977) «Διαβάζονται τρία «σχολικά» ποιήματα του Κ. Π. Καβάφη».

Αυτά προς το παρόν. Τα υπόλοιπα την άλλη Κυριακή, εάν και εφόσον.