Ο Αφγανός άνδρας ήταν μεσήλικος και κυκλοφορούσε ρακένδυτος. Στο δεξί χέρι του διακρινόταν ένα τατουάζ με την ημισέληνο και δίπλα ακόμη ένα, με τρία μαχαίρια το ένα πλάι στο άλλο. Το 2010, ο Αφγανός γνώρισε κάποια μέλη της αποστολής της ελληνικής αεροπορίας στο αεροδρόμιο της Καμπούλ. Οι αξιωματικοί ένιωσαν έκπληξη, καθώς, όταν ο άνδρας μαθαίνει την εθνικότητά τους, εν μέσω μιας «έκρηξης» φιλικής διάθεσης τους αναφέρει σε κάποια υποτυπώδη γλώσσα τον Πλάτωνα και τον Σοφοκλή. Στο Αφγανιστάν είναι εύκολο να χαθείς με τον άλλον. Τρία χρόνια μετά, έμαθαν πως σε μια συμπλοκή ο φιλέλληνας Αφγανός είχε πυροβολήσει με πιστόλι και είχε σκοτώσει επτά Αμερικανούς και ακολούθως έχασε τη ζωή του και ο ίδιος από πυρά. Ετσι είναι ο πόλεμος, γεμάτος εκπλήξεις.
Ο πόλεμος στο Αφγανιστάν το 2001 ξεκίνησε μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου. Η αφειδής αποστολή δυνάμεων του ΝΑΤΟ στην πολύπαθη χώρα της Μέσης Ανατολής σηματοδότησαν τον αμερικανικό «πόλεμο ενάντια στην τρομοκρατία» που διαρκεί εδώ και περισσότερο από μία δεκαετία. Τον περασμένο Οκτώβριο, ο αντιπρόεδρος των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, επιβεβαίωσε για μία ακόμη φορά το χρονοδιάγραμμα που θέλει τις δυνάμεις του ΝΑΤΟ να έχουν αποσυρθεί από τη χώρα ως το τέλος του 2014. Τις ίδιες ημέρες επέστρεφε στην Ελλάδα η δύναμη Πεζικού της Ελλάδας στην Καμπούλ, το Τάγμα Ειδικής Σύνθεσης Αφγανιστάν, που βρισκόταν εκεί στο πλαίσιο των υποχρεώσεων της Ελλάδας εντός της συμμαχίας του ΝΑΤΟ. Περίπου δύο χρόνια νωρίτερα, είχε αποχωρήσει από τη χώρα η ελληνική διοίκηση του αεροδρομίου της Καμπούλ. Η αποχώρηση έχει γίνει. Οι αναμνήσεις μένουν.
Ο έλληνας διοικητής του αεροδρομίου
Στο γραφείο του σμηνάρχου Δημήτρη Παντελάτου στον έκτο όροφο του ΓΕΕΘΑ κάποιος παρατηρεί πολλές φωτογραφίες από την περίοδο που πέρασε στο Αφγανιστάν, καθώς και μια ηλεκτρονική κορνίζα που προβάλλει σύντομα βίντεο από τη θητεία του στην ταραγμένη χώρα της Νότιας και Κεντρικής Ασίας. Πάνω στο ντουλάπι του γραφείου του υπάρχει μια χύτρα, που κάποτε ήταν «στέγη» ενός αυτοσχέδιου μηχανισμού που βρέθηκε κοντά στο αεροδρόμιο της Καμπούλ. Ηταν ένα κάπως ιδιόμορφο δώρο ελλήνων πυροτεχνουργών της αεροπορίας που επίσης υπηρέτησαν την ίδια περίοδο στον ίδιο τόπο.
Ο έλληνας σμήναρχος προσγειώθηκε στην Καμπούλ τον Απρίλιο του 2010 και για τους επόμενους έξι μήνες υπηρέτησε εκεί ως διοικητής του αεροδρομίου της πόλης, καθώς και ως υπεύθυνος για μια περιοχή που κατοικείται από 1.400.000 αφγανούς πολίτες. Ηταν υπεύθυνος για τις πολιτικές και τις στρατιωτικές πτήσεις από και προς την Καμπούλ. Επρόκειτο για τη χρονιά κατά τη διάρκεια της οποίας σημειώθηκαν οι περισσότερες ανθρώπινες απώλειες στο Αφγανιστάν: 499 νεκροί Αμερικανοί, 5.204 τραυματίες, 821 νεκροί αφγανοί πολίτες, 775 τραυματίες, 1.292 νεκροί αφγανοί ένστολοι, 743 τραυματίες, σύμφωνα με τα στοιχεία της υπηρεσίας έρευνας του αμερικανικού Κογκρέσου. Η Ελλάδα ανέλαβε τη διοίκηση του αεροδρομίου λόγω σχετικής συμφωνίας του ΚΥΣΕΑ με το ΝΑΤΟ, μετά τη διοίκηση των Ισπανών. Την ελληνική διαδέχτηκε ουγγρική διοίκηση.
«Η κατάσταση ήταν οριακή σε σχέση με το επίπεδο αντοχών που κάποιος μπορεί να έχει ως διοικητής. Προέκυπτε πάντα κάποιο ζήτημα 24 ώρες το 24ωρο, επτά ημέρες την εβδομάδα» σημειώνει ο σμήναρχος. «Το αεροδρόμιο της Καμπούλ είναι η πύλη του Αφγανιστάν στον κόσμο. Η βασική διακίνηση αγαθών γινόταν μέσω του αεροδρομίου. Επίσης είχαμε επαφή με Αφγανούς. Συχνά δεχόμουν τους φύλαρχους των γύρω περιοχών στο γραφείο μου για να συζητάμε τα προβλήματά τους. Η ελληνική κουλτούρα βοήθησε πάρα πολύ τα πράγματα. Είναι μια κουλτούρα που, λόγω της διαχυτικότητάς της, δημιουργεί συνδέσεις μεταξύ πολιτισμών, δημιουργεί ένα αμάλγαμα που μπορεί να βοηθήσει στη σύνθεση».
Δύο ρουκέτες στον αεροδιάδρομο
Η περίοδος ήταν πράγματι γεμάτη γεγονότα. Αφενός η Kabul Conference του Ιουλίου που «έφερε» στην Καμπούλ προσωπικότητες όπως ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Μπαν Κι Μουν, τη Χίλαρι Κλίντον, αλλά και τον Ελληνα, τότε αναπληρωτή υπουργό Εξωτερικών, Δημήτρη Δρούτσα. Επειτα, η ενίσχυση των στρατευμάτων του ΝΑΤΟ προκειμένου να ομαλοποιηθεί η κατάσταση εν όψει της απόσυρσης, καθώς και η «αποχώρηση» των περισσότερων από κάθε άλλη περίοδο σορών θυμάτων προς τις χώρες τους. Οπως επίσης και οι αφγανικές εκλογές της 18ης Σεπτεμβρίου που ανέδειξαν ως πρόεδρο τον αμφιλεγόμενο Χαμίντ Καρζάι.
«Την ημέρα της Συνόδου της Καμπούλ, έπεσαν δύο ρουκέτες σε απόσταση 200 μέτρων από το γραφείο μου» αφηγείται ο Δημήτρης Παντελάτος. «Η δεύτερη δεν εξερράγη και ήταν ακόμη πιο δύσκολο να την αφοπλίσουμε. Είχε πέσει ανάμεσα στον διάδρομο και στον τροχόδρομο και δεν είχε εκραγεί. Επρεπε να πάει η ελληνική ομάδα εξουδετέρωσης εκρηκτικών μηχανισμών, έσκαψαν ενάμισι μέτρο με το μαχαίρι για να την εντοπίσουν. Επρόκειτο για την ίδια ημέρα που θα έφευγαν οι αντιπροσωπείες».
Ωστόσο, και γύρω από το αεροδρόμιο η κατάσταση μπορούσε να καταστεί εξίσου έκρυθμη. «Είχε συμβεί ένα τροχαίο, είχαν εμπλακεί υπάλληλοι πρεσβείας και είχε τραυματιστεί ένα μικρό παιδί. Ηταν στην περιοχή ευθύνης μου και υπήρχε έντονη πιθανότητα λιντσαρίσματος. Επρεπε να συσταθεί αποστολή για τη διάσωσή τους, όπως και συνέβη. Ωστόσο, η αποστολή δέχτηκε επίθεση με πέτρες. Ηταν μια κατάσταση που ήθελε ιδιαίτερους χειρισμούς, γιατί έγινε σε χώρο όπου βρίσκονταν πολίτες. Οι αφγανοί αστυνομικοί, αντί να κατευνάσουν τα πνεύματα, άρχισαν να πυροβολούν στον αέρα με καλάσνικοφ για εκφοβισμό των πολιτών. Τις περισσότερες σφαίρες τις βρήκαμε την επόμενη ημέρα μέσα στο αεροδρόμιο».
Ο άγνωστος στρατιώτης στην Καμπούλ
Και οι διηγήσεις συνεχίζονται: «Είχε έρθει η πληροφορία ότι μέσα στην περιοχή ευθύνης μου μια γυναίκα είχε πέσει μέσα σε ένα πηγάδι και μάλιστα είχε γίνει μια μικρή διαδήλωση από τους Αφγανούς που θεωρούσαν πως εμείς ως συμμαχία δεν είχαμε κάνει τίποτε για τη διάσωσή της. Οταν ενημερωθήκαμε στο κέντρο επιχειρήσεων, ήταν ήδη νεκρή. Το βράδυ δεν κινηθήκαμε, αλλά το πρωί συγκροτήθηκε μια ομάδα ad hoc με ισλανδούς πυροσβέστες, Ελληνες της ομάδας εξουδετέρωσης μηχανισμών και Βούλγαρους που ήταν μέλη των ειδικών δυνάμεων, σε συνεργασία με την αστυνομία. Πήγαμε να ανελκύσουμε το πτώμα. Ενας βέλγος συνάδελφος μου έλεγε ότι μπορεί να πρόκειται για παγίδα. Ωστόσο, το ρίσκο έγινε προστιθέμενη αξία της δύναμης αφού η αποστολή ολοκληρώθηκε».
Αραγε στην εμπόλεμη ζώνη ισχύει το στερεότυπο του αμερικανού πεζοναύτη πάντοτε έτοιμου να σκοτώσει; «Ο άνθρωπος που θα πάει εκεί είναι εθελοντής. Για να λειτουργήσεις κάτω από τις συγκεκριμένες συνθήκες καλώς ή κακώς πρέπει να έχεις μια φιλοσοφία» σημειώνει ο Δημήτρης Παντελάτος. «Λειτουργείς με τα ελάχιστα. Σκληραίνεις για να μπορέσεις να επιβιώσεις. Η ψυχολογία αυτών των ανθρώπων, πράγματι, είναι συγκεκριμένη» καταλήγει.
Ως το 2010, η τελετή «αποχαιρετισμού» των πτωμάτων των ανδρών του ΝΑΤΟ, η κατάθεση στεφάνων στη μνήμη τους από τις δυνάμεις συνέβαινε πάνω σε ένα αυτοσχέδιο μνημείο πλάι στον αεροδιάδρομο από σακιά με χώμα. Επειτα από πρωτοβουλία της ελληνικής πρεσβείας στο Πακιστάν και της ελληνικής διοίκησης αποφασίστηκε να εγκατασταθεί εκεί μνημείο. Αφγανοί τεχνίτες σκάλισαν τον γυμνό νεκρό πολεμιστή, καθώς και τη φράση «Ανδρών επιφανών πάσα γη τάφος» από τον Επιτάφιο του Περικλή ακριβώς από κάτω. Ως σήμερα, στο αεροδρόμιο της Καμπούλ υπάρχει κατ’ αντιστοιχία με την πλατεία Συντάγματος ένα δεύτερο μνημείο του άγνωστου στρατιώτη.
Η ταγματάρχης-sister
Το σαλόνι του σπιτιού της ταγματάρχη πεζικού Μαρίας Ανδρεάδη στην Αγία Παρασκευή δεν διαθέτει φωτογραφίες που να παραπέμπουν στο Αφγανιστάν ούτε στον στρατό. Πλάι στον καναπέ βρίσκονται στοιβαγμένα ερωτικά μυθιστορήματα και πάνω στο τραπεζάκι ένας φορητός υπολογιστής. Πρόκειται για τον ίδιο υπολογιστή που πήρε μαζί της η ταγματάρχης με τα ξανθά μαλλιά στην Καμπούλ, προκειμένου να μπορεί να μιλάει με τις δύο κόρες της μέσω Skype.
Ως λοχαγός του ΤΕΣΑΦ, η Μαρία Ανδρεάδη έφτασε στην Καμπούλ τον Ιούλιο του 2010 για να παραμείνει εκεί πέρα ως τον Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς. Εκτός από το λάπτοπ είχε τις φωτογραφίες των παιδιών της, καθώς και πολλά είδη γραφής, αφού οι προηγούμενοι συνάδελφοί της την είχαν ενημερώσει ότι δεν θα βρει εύκολη πρόσβαση σε αυτά. Ηταν, βεβαίως, η μοναδική γυναίκα της ελληνικής αποστολής που μετρούσε 120 στρατιώτες όπως και η μοναδική γυναίκα λοχαγός στο στρατόπεδο των συμμαχικών δυνάμεων ξηράς. «Στο στρατόπεδο με “πείραζαν” και μου έλεγαν “Μαρία, θα σου βάλουν μπούρκα”» λέει η ίδια.
«Είχαμε πρόσβαση σε μερικά βασικά είδη που υπάρχουν στη Δύση, όπως ήταν το αποσμητικό, μέσα από την αγορά του στρατοπέδου» αναφέρει. «Μάλιστα, μέσα στο στρατόπεδο υπήρχε και παζάρι όπου Αφγανοί διέθεταν τα εμπορεύματά τους σε δωματιάκια. Εκεί μπορούσε κάποιος να βρει από πασούμια και ναργιλέδες ως διαμάντια» καταλήγει. «Επρόκειτο για μια ελληνική μονάδα σε ένα στρατόπεδο έξω από την Ελλάδα. Οι πάντες είχαν το πόστο τους – υδραυλικοί, ηλεκτρολόγοι, ξυλουργοί, μηχανικοί αυτοκινήτων, γραφεία κινήσεων, είχαμε και έλληνα μάγειρα. Το υπαίθριο εντευκτήριό μας το είχαμε ονομάσει “El Greco”. Μάλιστα, μονάχα ένας δρόμος χώριζε το ελληνικό στρατόπεδο από το αντίστοιχο τουρκικό».
Η αποστολή του ΤΕΣΑΦ δεν ήταν πρωτίστως πολεμική, αλλά εκπαιδευτική: επισκέπτονταν τις αφγανικές δυνάμεις και δίδασκαν στους αφγανούς στρατιώτες μηχανοδήγηση («αποστολή εξαιρετικά δύσκολη, καθώς τα μισά οχήματα κυκλοφορούν με το αγγλικό σύστημα και τα άλλα μισά με το ευρωπαϊκό»), κάποιους κανόνες υγιεινής και άλλες βασικές εργασίες. «Οι Αφγανοί θα πρέπει να είναι δυνατοί, να είναι πατριώτες και να κάνουν ό,τι μπορούν για την πατρίδα τους. Πρόκειται για κάτι που τους έλεγα συχνά και καμιά φορά με φώναζαν “sister”. Ελεγα συνεχώς στους άνδρες ότι θα πρέπει η γυναίκα τους να είναι αξιοπρεπής, να μάθει να διαβάζει, να γράφει».
Μια φούσκα στην έρημο
«Αν και βρίσκω ρεαλιστικό το χρονοδιάγραμμα της απόσυρσης των δυνάμεων ως το 2014, είναι γεγονός ότι γύρω από τις νατοϊκές δυνάμεις είχε χτιστεί κάτι που έμοιαζε με οικονομία. Μας έβλεπαν λίγο ως “ένοπλους τουρίστες” και είναι αμφίβολο το τι θα απογίνει η συγκεκριμένη οικονομία μετά την αποχώρηση» σημειώνει η ταγματάρχης. Πράγματι, ολοένα και περισσότεροι σημειώνουν την ιδιαιτερότητα της πολιτικής οικονομίας της εντεκαετούς επέμβασης του ΝΑΤΟ στο Αφγανιστάν. Το περιοδικό «Harper’s» επινόησε έναν νεολογισμό προκειμένου να περιγράψει τις δυτικές εταιρείες που αναλαμβάνουν έργα – στρατιωτικά, κατασκευαστικά ή άλλα – για λογαριασμό των δυνάμεων στο Αφγανιστάν, αλλά και της τοπικής οικονομίας που στηρίζεται πλέον σε μεγάλο βαθμό στην κατανάλωση των Δυτικών: «Ka-bubble».
Κανείς δεν γνωρίζει αν πράγματι ως το τέλος του 2014 αυτός ο πόλεμος θα έχει λήξει. Πολλές δυνάμεις έχουν αρχίσει να αποσύρονται και μοιραία να σκορπίζουν την εμπειρία τους στις χώρες από τις οποίες προέρχονται. Ενα γρήγορο συμπέρασμα είναι ότι επρόκειτο για έναν αμερικανικό πόλεμο. Και ακόμη και αν οι δυνάμεις που συμμετείχαν ήταν ελληνικές ή προέρχονταν από άλλες χώρες, η ζωή στην Καμπούλ θύμιζε σκηνές από αμερικανικές ταινίες. Από το «M.A.S.H» του Ρόμπερτ Αλτμαν, το «Full Μetal Jacket» του Στάνλεϊ Κιούμπρικ, τους «Τρεις ήρωες» του Ντέιβιντ Ράσελ και το «Σύρριζα» του Σαμ Μέντες συγκεκριμένα. Και από τον παραλογισμό κάθε πολέμου γενικά.
