«ΛΑΘΕΜΕΝΗ» θεωρεί ο Περισσός την «επιλογή συμμαχιών του ΚΚΕ που υλοποιήθηκε με τη δημιουργία της ΕΔΑ» και «καταστρεπτική» για το ίδιο το κόμμα «την επιλογή να ενταχθεί ως οργανικό τμήμα σε αυτήν» . Στο δοκίμιο της κομματικής ιστορίας που συζητείται αυτή την περίοδο σε αυστηρώς εσωκομματικό επίπεδο στο ΚΚΕ, η σημερινή ηγεσία αποτιμά αρνητικά το ενωτικό εγχείρημα της μετεμφυλιακής Αριστεράς, κρίνοντας ότι μέσω της ΕΔΑ επιχειρήθηκε η «υπονόμευση του ΚΚΕ», η οποία κορυφώθηκε με την εσωκομματική ρήξη του 1968, που οδήγησε στη διάσπαση του κόμματος στην περιβόητη 12η Ολομέλεια. Ολοκληρώνοντας την παρουσίαση του δοκιμίου, με την οποία επέρχεται η πλήρης πολιτική και κομματική αποκατάσταση του Νίκου Ζαχαριάδη και η μερική (πολιτική και όχι κομματική) αποκατάσταση του Αρη Βελουχιώτη, «Το Βήμα» παραθέτει τα ιστορικά και πολιτικά συμπεράσματα στα οποία κατέληξαν οι συντάκτες του εμπιστευτικού κειμένου, επί του οποίου τοποθετούνται τα μέλη του κόμματος και ακολούθως (εντός του καλοκαιριού) θα συγκληθεί Πανελλαδική Συνδιάσκεψη η οποία αναμένεται να το εγκρίνει. Οπως επισημαίνεται χαρακτηριστικά στο δοκίμιο: «Με βάση και τη συγκεντρωμένη εμπειρία είναι βέβαιο ότι η αστική τάξη επιχείρησε να εκμεταλλευτεί την ύπαρξη της ΕΔΑ, προκειμένου να υπονομεύσει το ΚΚΕ». «Ελπιζε (η αστική τάξη) ότι θα μπορούσε να την αξιοποιήσει ως μοχλό κατά του ΚΚΕ, εκμεταλλευόμενη δυνάμεις που συμμετείχαν στην ΕΔΑ, αλλά και δυνάμεις του ΚΚΕ με οπορτουνιστικές παρεκκλίσεις», αποφαίνεται ο Περισσός 60 χρόνια μετά την ίδρυση της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς, η οποία δημιουργήθηκε (την 1η Αυγούστου του 1951) ως πολιτικός συνασπισμός κομμάτων και στην Α΄ Πανελλαδική Συνδιάσκεψή της τον Ιούλιο του 1956 έλαβε χαρακτήρα ενιαίου κομματικού οργανισμού.
O Περισσός αποτιμώντας κριτικά τη στάση τού ΚΚΕ εντός της ΕΔΑ, θεωρεί ότι «η αιτία μετατροπής της σε ενιαίο κόμμα βρίσκεται κυρίως στο ΚΚΕ που ήταν και η βασική της πολιτική δύναμη». Εκτιμάται δηλαδή ότι η πορεία της ΕΔΑ «ενισχύθηκε σε πολύ μεγάλο βαθμό από τις αποφάσεις της 6ης και στη συνέχεια της 7ης Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ (σ.σ.: που επέφεραν τη λεγόμενη «αποζαχαριαδοποίηση» και σηματοδότησαν για τον Περισσό τη «δεξιά οπορτουνιστική στροφή» στο κόμμα), προτού να υπάρξει η απόφαση της 8ης Ολομέλειας του 1958, που επισημοποίησε και από την πλευρά του ΚΚΕ τη διάχυση των δυνάμεών του στην ΕΔΑ», κάτι που θεωρείται τραγικό λάθος.
Το πρόβλημα για τη σημερινή ηγεσία του κόμματος δεν ήταν ότι το ΚΚΕ «όντας παράνομο επιδίωκε μια μορφή πολιτικής έκφρασης- συνεργασίας για την υπεράσπισή του και τη συμμετοχή του στις εκλογές», αλλά το ότι «υιοθετούσε το στόχο της “δημοκρατικής διακυβέρνησης”» .
Κατά τους συντάκτες του δοκιμίου «αυτός ο στόχος αντικειμενικά εξομοίωνε προγραμματικά το ΚΚΕ με σοσιαλδημοκρατικές και άλλες αστικές πολιτικές δυνάμεις». Πάντως σημειώνεται ότι «το ΚΚΕ ήταν υποχρεωμένο να παίρνει υπόψη του την εκτός νόμου θέση στην οποία βρισκόταν και να αξιοποιεί κάθε νόμιμη δυνατότητα πολιτικής παρέμβασης».
Ωστόσο «αυτό έπρεπε να το κάνει δίχως να θέτει σε κίνδυνο την αυτοτελή του ύπαρξη, π.χ. με την πραγματοποίηση εκλογικών συμπράξεων προσωρινού χαρακτήρα, τη συγκρότηση επιτροπών κοινής πάλης για τα δημοκρατικά δικαιώματα κ.ά.».
Επίσης, ασκείται κριτική ως προς το ότι «στο παρόν σχήμα, την ΕΔΑ, η πάλη για τη νομιμοποίηση του ΚΚΕ δεν στηρίχθηκε επαρκώς, ενώ μέρος των συνεργαζομένων με το ΚΚΕ έβλεπαν τη δύναμη και επιρροή του ως μέσον δικής τους προβολής και ανάδειξης στο αστικό κοινοβούλιο, στα τοπικά όργανα κλπ.». Σε κάθε περίπτωση για τον Περισσό «δεν δικαιολογούνταν η διάχυση του ΚΚΕ σε άλλο πολιτικό σχηματισμό, επειδή υπήρχαν συνθήκες παρανομίας».
Τα παραπάνω δεν αναιρούν το γεγονός ότι «η ΕΔΑ, κυρίως τα πρώτα δέκα χρόνια της ύπαρξής της, έδρασε σε πολύ δύσκολες συνθήκες, όπου χιλιάδες μέλη και στελέχη της υπέστησαν τους διωγμούς που υπέστη και το ΚΚΕ, μάλιστα ένας αριθμός από αυτούς, δίχως να είναι κομμουνιστές». Παρά την κριτική που ασκείται, ο Περισσός αναγνωρίζει ότι η ΕΔΑ «με κορμό τις κομμουνιστικές δυνάμεις, υπήρξε η βασική αγωνιστική δύναμη που πάλευε για τα λαϊκά προβλήματα σε όλα τα μέτωπα, μέσα και έξω από τη Βουλή».
Ωστόσο, θεωρεί ότι η πάλη της για μεταρρυθμίσεις «πέρα από τη σημασία που είχε, από τα πράγματα μεγιστοποιούνταν ακόμα περισσότερο ως προς τους στόχους της, εξαιτίας των ιδιαίτερα σκληρών πολιτικών συνθηκών της εποχής». Αποτέλεσμα ήταν «μέλη και στελέχη του ΚΚΕ που δούλευαν στις γραμμές της ΕΔΑ, να αφομοιωθούν από τον κοινοβουλευτικό προσανατολισμό της, να επηρεαστούν από τις μικροαστικές ιδεολογικές και πολιτικές θέσεις της», εκτιμάται.
Υπό το πρίσμα αυτό, θεωρείται ότι «διευκολύνθηκε παραπέρα η διάδοση δεξιών οπορτουνιστικών απόψεων στις γραμμές του ΚΚΕ» και «καλλιεργήθηκε μια νοοτροπία που υπονόμευσε τις κομμουνιστικές αξίες, υποβοήθησε το συμβιβασμό που εμφανιζόταν ως ρεαλισμός στην πολιτική δράση, ενώ όξυνε και τα λεγόμενα αντιδεξιά αντανακλαστικά, στα οποία βρήκε πρόσφορο έδαφος ο ρεφορμισμός και γενικά η διαχειριστική λογική, τότε και αργότερα».
Κατά συνέπεια, για τον Περισσό «η επιλογή συμμαχιών του ΚΚΕ που υλοποιήθηκε με τη δημιουργία της ΕΔΑ ήταν λαθεμένη, ενώ καταστρεπτική για το ίδιο το επαναστατικό υποκείμενο ήταν η επιλογή να ενταχθεί ως οργανικό τμήμα σε αυτήν».
Της διάλυσης των οργανώσεων και της διάχυσης των κομματικών δυνάμεων εξ ολοκλήρου στην ΕΔΑ, είχε προηγηθεί έντονη συζήτηση στην ηγεσία του ΚΚΕ που πήρε τα ηνία μετά την αποκαθήλωση του Ν. Ζαχαριάδη. Στο επίκεντρο των προβληματισμών ήταν πώς θα αναχαιτίζονταν οι κίνδυνοι και οι δυσκολίες από το καθεστώς παρανομίας του ΚΚΕ και αν αυτό θα καθίστατο δυνατόν μέσω της ανασυγκρότησης των παράνομων οργανώσεών του, όπως επίσης και αν τελικώς η παράνομη δράση του ΚΚΕ έθετε σε κίνδυνο τη νόμιμη ύπαρξη και δράση της ΕΔΑ.
Την ίδια στιγμή, όπως αναφέρεται στο δοκίμιο, από στελέχη του ΚΚΕ που συμμετείχαν στα καθοδηγητικά όργανα της ΕΔΑ αυξάνονταν οι πιέσεις «στην κατεύθυνση ένταξης όλων των μελών του ΚΚΕ στην ΕΔΑ και αναθεώρησης της απόφασης της ΚΕ για ανασυγκρότηση των παράνομων κομματικών οργανώσεων». Ωστόσο, διατυπώνονταν διαφωνίες ως προς το ερώτημα «αν η ΕΔΑ μπορούσε να εκφράσει άμεσα και πλήρως τη νόμιμη πολιτική δράση του ΚΚΕ, ή αν θα έπρεπε να γίνει έμμεσα, μέσω ενός άλλου νόμιμου κόμματος, το οποίο θα δρούσε ως συνιστώσα της ΕΔΑ».
Τελικώς, η άποψη του ΚΚΣΕ, η οποία τελικώς και επικράτησε, ήταν, όπως διατυπώθηκε σε σχετική επιστολή προς το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, η εξής: «Ο οργανωτικός διαχωρισμός των κομμουνιστών από τα άλλα μέλη της ΕΔΑ, η υποτιθέμενη νόμιμη συζήτηση μέσα στο πλαίσιο του νόμιμου κόμματος των προβλημάτων του κομμουνιστικού κινήματος, θα επισύρει την προσοχή της Ασφάλειας και μπορεί να ΄χει για επακόλουθο τη διάλυση του νέου κόμματος, σαν καμουφλαρισμένου κομμουνιστικού κόμματος» .
Συνέστηναν μάλιστα ότι το πρόγραμμα άμεσων αιτημάτων του ΚΚΕ που επεξεργάστηκαν η 6η και 7η Ολομέλεια «θα μπορούσε να γίνει και πρόγραμμα της ΕΔΑ».
Ετσι, η 8η Ολομέλεια του Ιανουαρίου 1958 αποφάσισε τη διάλυση των κομματικών οργανώσεων δίχως άμεσο στόχο δημιουργίας νέων, κάτι που όπως τονίζεται στο δοκίμιο «αποτελούσε θεμελιακό λάθος» και «ενέργεια δεξιού οπορτουνιστικού χαρακτήρα», ενώ ίδιου χαρακτήρα λάθος θεωρείται και η αποδοχή της μετατροπής της ΕΔΑ σε ενιαίο κόμμα που είχε γίνει στην Α΄ Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του 1956.
Επρόκειτο, όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά, για υιοθέτηση των υποδείξεων της Μόσχας, καθώς «το ΚΚΣΕ συνιστούσε τη διάλυση των κομματικών οργανώσεων, μη σύσταση νέων και διάχυση των κομματικών μελών στην ΕΔΑ».
Η διάχυση των οργανωμένων κομμουνιστικών δυνάμεων στην ΕΔΑ, ισοδυναμούσε, όπως τονίζεται στο δοκίμιο, με συμβιβασμό και παραίτηση από την προβολή και «ζύμωση» του αιτήματος υπέρ της νομιμοποίησης και αναγνώρισης του ΚΚΕ. Αλλά και αργότερα, όταν η 8η Ολομέλεια του 1965 (είχε προηγηθεί το 8ο Συνέδριο του 1961, από το οποίο αριθμούνται οι μετέπειτα Ολομέλειες της ΚΕ) αν και τέθηκε με αποφασιστικότητα το ζήτημα της ντε φάκτο νομιμοποίησης του ΚΚΕ, τα μέτρα που αποφασίστηκαν, όπως σημειώνεται, «ούτε αποφασιστικότητα έδειχναν στην πράξη, ούτε υλοποιήθηκαν στο σύνολό τους», ενώ δεν επανεκτιμήθηκε η απόφαση για διάλυση των οργανώσεων και ένταξη των κομματικών μελών στην ΕΔΑ.
Οι απόψεις και θέσεις για πλήρη υποκατάσταση του ΚΚΕ από την ΕΔΑ συνέχιζαν να διατυπώνονται, ενώ όπως τονίζεται «η νομιμοποίηση του ΚΚΕ δε διεκδικήθηκε ως κεντρικό στοιχείο της πάλης». Η εκτός νόμου θέση του ΚΚΕ σε συνάρτηση με τις αρνητικές εξελίξεις που ακολούθησαν επέδρασαν σημαντικά στην πορεία των πραγμάτων. Ετσι, ερμηνεύεται και ο αιφνιδιασμός τον οποίο επέτυχαν οι συνταγματάρχες πραξικοπηματίες της 21ης Απριλίου του 1967. Οπως επισημαίνεται στο δοκίμιο «η ευθύνη για τον αιφνιδιασμό του λαϊκού κινήματος βαρύνει την ηγεσία του ΚΚΕ, πρωταρχικά το Γραφείο του κλιμακίου της ΚΕ που βρισκόταν στην Ελλάδα, καθώς και την ηγεσία της ΕΔΑ». «Το γεγονός ότι χιλιάδες στελέχη και μέλη του ΚΚΕ και της ΕΔΑ πιάστηκαν κυριολεκτικά στον ύπνο και σύρθηκαν στην εξορία, δεν υπήρξε ούτε οργανωμένη λαϊκή αντίδραση ούτε στοιχειώδης παράνομος μηχανισμός για τη διεξαγωγή της αντιδικτατορικής πάλης, δείχνει την πλήρη απουσία πολιτικού προσανατολισμού και επαγρύπνησης από τα καθοδηγητικά όργανα του ΚΚΕ και της ΕΔΑ».
Η ΔΙΑΣΠΑΣΗ ΤΟΥ ΄68
Η 12η Πλατιά Ολομέλεια του 1968 που οδήγησε στη διάσπαση του ΚΚΕ ήταν για τον Περισσό το αποκορύφωμα της προσπάθειας υπονόμευσης του κόμματος «από την οπορτουνιστική ομάδα μέσω της ΕΔΑ», που έλαβε χαρακτήρα συνολικής πολιτικής, ιδεολογικής και οργανωτικής ρήξης και οδήγησε στη δημιουργία του ΚΚΕ Εσωτερικού.
«Η διάσπαση ήταν αναπόφευκτη για τη συνέχεια του ΚΚΕ, αφού ο αναθεωρητισμός σε αυτό είχε φτάσει σε πλήρη ωρίμανση και οργανωμένη έκφραση».
«Η 12η Ολομέλεια έφερε σε πρώτη γραμμή την υπεράσπιση των αρχών του μαρξισμούλενινισμού και του προλεταριακού διεθνισμού, παρ΄ όλες τις αντιφάσεις που συνέχιζε να περιέχει η στρατηγική του ΚΚΕ». «Η πλειοψηφία της ΚΕ μπόρεσε να δει το κομματικό οργανωτικοπολιτικό πρόβλημα και να σταθεί στο ύψος των αναγκών» και καταγράφεται ως «ιστορικής σημασίας το γεγονός ότι η πλειοψηφία του καθοδηγητικού οργάνου συσπειρώθηκε στην ανάγκη ανασυγκρότησης και δημιουργίας ισχυρών κομματικών οργανώσεων, πρώτα απ΄ όλα στους χώρους που βρισκόταν η εργατική τάξη».
«Η δυνατότητα αυτή ωρίμασε στις συνθήκες της δικτατορίας, οπότε πέρασε στην παρανομία και η ΕΔΑ. Ετσι η πλειοψηφία της ΚΕ και του ΠΓ συνειδητοποίησαν ότι δεν είχαν πια άλλο δρόμο από την οικοδόμηση οργανώσεων του ΚΚΕ, κίνηση η οποία απέδειξε πως η πλειονότητα του καθοδηγητικού οργάνου διατηρούσε αντανακλαστικά απόκρουσης του “ευρωκομμουνιστικού”, αναθεωρητικού και οπορτουνιστικού ρεύματος»
Για τον Περισσό η 8η Ολομέλεια«επέκτεινε τη δεξιά οπορτουνιστική πολιτική γραμμή της 6ης και 7ης Ολομέλειας και στην οργανωτική πολιτική του ΚΚΕ». Μάλιστα υπογραμμίζεται ότι η κατάσταση μισοδιάλυσης των οργανώσεών του δεν αποτελούσε λόγο που να δικαιώνει την απόφαση για διάλυσή τους,κάτι που είχε,όπως εκτιμάται,«σοβαρότατες συνέπειες σε όλους τους τομείς της δράσης του». Ενώ για όλα αυτά ασκείται ευθεία κριτική στη στάση του «αδελφού» μετασταλινικού ΚΚΣΕ: «Η επικράτηση οπορτουνιστικών και διαλυτικών οργανωτικών θέσεων και πρακτικών μεταξύ άλλων εξηγείται και από την επιρροή που ασκούσε το ΚΚΣΕ», αναφέρεται χαρακτηριστικά.
Ακόμα και για τον εκλογικό θρίαμβο της ΕΔΑ στις εκλογές της 11ης Μαΐου 1958, που αναδείχθηκε αξιωματική αντιπολίτευση με 24,42% εκλέγοντας 79 βουλευτές (φωτογραφία), ο Περισσός καταλήγει στο συμπέρασμα ότι το ποσοστό αυτό «αν και αποδείχθηκε γρήγορα ότι ήταν συγκυριακό,ενίσχυσε τις κοινοβουλευτικές αυταπάτες που υπήρχαν στην ηγεσία της ΕΔΑ και στην ηγεσία του ΚΚΕ,ενώ δεν εκτιμήθηκε σωστά το γεγονός ότι σημαντικές μάζες ψηφοφόρων είχαν προτιμήσει την ΕΔΑ και λόγω της σύμπραξης που έκανε με δυνάμεις του “Κέντρου”».
Στο εσωτερικό της ηγεσίας διεξαγόταν έντονη διαπάλη σχετικά με το ζήτημα της δημιουργίας ή μη ενός νόμιμου (κομμουνιστικού) κόμματος. Ηδη πριν από την 7η Ολομέλεια του 1957 είχε υποβληθεί στην ΚΕ του ΚΚΕ έκθεση των Λ. Τζεφρώνη και Α. Βελή (Νοέμβριος 1956) όπου αναφερόταν ότι «έχει ωριμάσει πια η ιδέα για ένα νόμιμο ΚΚΕ», αλλά η ευθεία νομιμοποίησή του «σκοντάφτει στην αντίδραση των αμερικανών και του ΙΔΕΑ». Και πρότειναν «την ίδρυση ενός νόμιμου μαρξιστικούλενινιστικού κόμματος», το οποίο θα καθοδηγείτο από το ΚΚΕ, αλλά «δεν θα ΄χει καμιά άλλη οργανωτική σχέση μαζί του», ενώ «στις σχέσεις του με την ΕΔΑ θα παραμείνει μέσα σ΄ αυτήν» . Πρότειναν δε με την ίδρυση του νέου κόμματος, το ΚΚΕ «να αναγγείλει την αναστολή της λειτουργίας των παράνομων οργανώσεών του και να καλέσει τους κομμουνιστές να ενταχθούν στο νέο κόμμα».
Υπέρ της διάλυσης του παράνομου μηχανισμού του ΚΚΕ τάσσονταν και άλλα στελέχη («Πλατφόρμα των τεσσάρων»), ενώ στα τέλη Μαΐου του 1957 το Πολιτικό Γραφείο συζήτησε το θέμα. Από τα πρακτικά της συνεδρίασης αυτής, που φέρνει στο φως το δοκίμιο, προκύπτουν οι εξής θέσεις:
– Κ. Κολιγιάννης: «Το λάθος μας είναι ότι εμείς καθυστερούμε στη δημιουργία παράνομων οργανώσεων, που θα δυσκολέψουμε τη δουλειά μας».
– Μ. Παρτσαλίδης: «Να οργανώσουμε τις δυνάμεις μας σε νόμιμο κόμμα, είναι η λύση που πρέπει να υιοθετήσουμε. Το κόμμα αυτό πρέπει να καθοδηγείται από το Κλιμάκιο του ΚΚΕ».
– Λ. Στρίγκος: «Πρέπει να επιμείνουμε στη δημιουργία παράνομων κομματικών οργανώσεων».
– Μ. Βαφειάδης: «Εμείς δεν πρέπει να καταλήξουμε στη δημιουργία ενός νόμιμου κόμματος, γιατί εγγυήσεις δεν υπάρχουν (…). Εχουμε την ΕΔΑ. Αυτήν πρέπει να την περιφρουρήσουμε για σήμερα και να την απλώσουμε».
– Απ. Γκρόζος: «Οι σκέψεις για καινούργιο κόμμα δεν μπορεί να πραγματοποιηθούν άμα δεν δημιουργήσουμε γερές δικές μας παράνομες οργανώσεις».
Η απόφαση του ΠΓ ήταν: η δημιουργία καινούργιου παράνομου μηχανισμού, η διάλυση των κομματικών οργανώσεων του ΚΚΕ που υπήρχαν πριν από την 6η Ολομέλεια (που καθαίρεσε τον Ζαχαριάδη) και η προσχώρηση των μελών τους στην ΕΔΑ, η δημιουργία καινούργιων κομματικών οργανώσεων και η διαμόρφωση καθοδηγητικού κλιμακίου στην Ελλάδα και η ένταξη όλων των μελών στην ΕΔΑ με επιλεγμένες εξαιρέσεις. Οσον αφορά τις σκέψεις για δημιουργία ενός νόμιμου κόμματος που θα ανήκε στον συνασπισμό της ΕΔΑ, στην εν λόγω απόφαση του ΠΓ σημειωνόταν ότι «δεν τις απορρίπτει».
Ωστόσο, στις 30 Ιουλίου του 1957 ο Κ. Κολιγιάννης, τότε εκτελών καθήκοντα γραμματέα, σε ενημερωτικό σημείωμα που απέστειλε προς την ΚΕ του ΚΚΣΕ εμφάνιζε ως πρόταση του ΠΓ την ίδρυση ενός νέου νόμιμου κόμματος. «Η ΕΔΑ λειτουργεί μεν σαν κόμμα, είναι όμως συνασπισμός κομμάτων (…). Η διαφορά θα είναι ότι ένα από αυτά θα είναι το νέο κόμμα που θα αποτελείται από τους κομμουνιστές που ανήκουν και σήμερα στην ΕΔΑ», έγραφε προς τους Σοβιετικούς.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
