Πρωταθλητές των επενδύσεων αναδείχθηκαν γι’ άλλο ένα τρίμηνο οι αγορές εμπορευμάτων και δη οι πετρελαϊκές. Πρόκειται για μια πρωτιά ανατροφοδοτούμενη, αν και πολλοί αναλυτές πιστεύουν ότι ο ανοδικός κύκλος αγγίζει τα όριά του και η φούσκα των ακριβών καυσίμων κινδυνεύει να «σκάσει» ανά πάσα στιγμή. Και να επαληθευθεί γι’ άλλη μια φορά ο εμβληματικός πρώην υπουργός Πετρελαίου της Σαουδικής Αραβίας Ζακί Γιαμανί, που εδώ και δεκαετίες προειδοποιεί τις πετρελαιοπαραγωγούς χώρες για τον κίνδυνο να πέσουν θύματα της απληστίας τους, ανεβάζοντας τις τιμές. Εν προκειμένω, βεβαίως, οι πετρελαιοπαραγωγοί κινδυνεύουν να πέσουν θύματα της εγγενούς διαστροφής του συστήματος των προθεσμιακών αγορών.
Η τιμή του Brent, του τύπου πετρελαίου που αντλείται στη Βόρεια Θάλασσα και διαπραγματεύεται στην προθεσμιακή αγορά του Λονδίνου, εκτινάχθηκε κατά 23,9% υψηλότερα τους πρώτους τρεις μήνες του έτους, φθάνοντας από τα 94,75 δολάρια το βαρέλι (κλείσιμο της 31ης Δεκεμβρίου 2010) στα 117,36 δολάρια το βαρέλι (κλείσιμο της 31ης Μαρτίου 2011). Η τιμή του αργού στην αγορά της Νέας Υόρκης εκτινάχθηκε κατά «μόνο» 16,8% υψηλότερα, φθάνοντας από τα 91,38 στα 106,72 δολάρια το βαρέλι.
Το ίδιο χρονικό διάστημα ο παγκόσμιος δείκτης μετοχών MSCI World Index της Morgan Stanley ενισχύθηκε μόλις 4,3%. Οι αποδόσεις στις αγορές ομολόγων παρέμειναν ουσιαστικά αμετάβλητες (υποχώρησαν κατά μόλις 0,07%), ενώ ο Dollar Index της Morgan Stanley, που διαμορφώνεται από την ισοτιμία του αμερικανικού νομίσματος έναντι των νομισμάτων των έξι μεγαλυτέρων εμπορικών εταίρων των ΗΠΑ, υποχώρησε κατά 3,8%. Σημειωτέον ότι το Μάρτιο, που ξέσπασε η κρίση στη Λιβύη, ο δείκτης MSCI World Index υποχώρησε κατά 1,2%, ενώ η τιμή του Brent εκτινάχθηκε κατά 5% υψηλότερα.
Το πετρέλαιο αναδεικνύεται αβίαστα ως «πρωταθλητής τριμήνου» για τη διεθνή επενδυτική κοινότητα. Και την πρωτιά του αυτή δεν την οφείλει μόνο στο γεγονός ότι αποτελεί ασφαλές καταφύγιο για τους επενδυτές σε περιόδους γεωπολιτικών εντάσεων. Είναι χαρακτηριστικό ότι το πρώτο τρίμηνο ο χρυσός, που αποτελεί το κατεξοχήν καταφύγιο για τα κεφάλαια σε περιπτώσεις σεισμών, λιμών και καταποντισμών, ενισχύθηκε μόλις κατά 0,8% το τρίμηνο Ιανουαρίου-Μαρτίου 2011.
Τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα που επηρεάζουν την αγορά πετρελαίου – όπως και όλες τις αγορές κεφαλαίων, εμπορευμάτων, συναλλάγματος και ομολόγων – είναι βεβαίως δύο. Οι εξεγέρσεις σε πετρελαιοπαραγωγούς χώρες της Μέσης Ανατολής και της Βορείου Αφρικής και ο καταστροφικός σεισμός στην Ιαπωνία, με την παρεπόμενη πυρηνική φρενίτιδα που προκάλεσε. «Τα δύο αυτά γεγονότα θα επηρεάζουν τις αγορές και τα επόμενα τρίμηνα και έτη… Χάσαμε μεγάλο μέρος της πετρελαϊκής προσφοράς, ενώ ο πυρετός της εξέγερσης δεν θα σταματήσει στη Λιβύη», δήλωσε στο Bloomberg ο Φρανσίσκο Μπλαντς, ειδικευμένος αναλυτής σε θέματα εμπορευμάτων της Bank of America Merrill Lynch στη Νέα Υόρκη.
Συνοπτικά θα μπορούσε να πει κανείς ότι οι γεωπολιτικές αβεβαιότητες στις ζώνες παραγωγής πετρελαίου ανεβάζουν τις τιμές του πετρελαίου λόγω των φόβων για μείωση της προσφοράς, ενώ η καταστροφή στη Φουκουσίμα συμβάλλει στη δαιμονοποίηση της πυρηνικής ενέργειας και άρα στρέφει τον κόσμο υπέρ του πετρελαίου. Βεβαίως η παραγωγή της Λιβύης (1,6 εκατ. βαρέλια ημερησίως), την οποία στέρησε από τις αγορές η εξέγερση, καλύφθηκε μόνο από τη Σαουδική Αραβία. Αν όμως η φλόγα της εξέγερσης μεταλαμπαδευτεί και στη Σαουδική Αραβία (από το γειτονικό Μπαχρέιν, ας πούμε) τότε οι φόβοι για πραγματικές ελλείψεις στην αγορά θα είναι υπαρκτοί και δικαιολογημένοι.
Οι ειδικοί προβλέπουν συνέχιση της κούρσας του πετρελαίου. Όμως, από την (επανα)δαιμονοποίηση της πυρηνικής ενέργειας θα σημείωνε κανείς ότι δεν επωφελείται μόνο το πετρέλαιο αλλά και οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, όπως η ηλιακή, η αιολική, η γεωθερμική. Και όπως ο μέγας Γιαμανί είχε από την κρίση που προκάλεσε ο πόλεμος Ιράν-Ιράκ στις αρχές της δεκαετίας του 1980 είχε επισημάνει, η εκτίναξη των τιμών του πετρελαίου σε πολύ υψηλά επίπεδα γεμίζει μεν τις τσέπες των πετρελαιοπαραγωγών, αλλά κινδυνεύει και να τις αδειάσει μονομιάς για τρεις λόγους:
– Πρώτον επειδή καθιστά εκμεταλλεύσιμα κοιτάσματα που η άντλησή τους κοστίζει πολύ ακριβά συγκριτικά με την άντληση πετρελαίου στις περιοχές της Μέσης Ανατολής. Στις ΗΠΑ συμβαίνει σήμερα ακριβώς αυτό.
– Δεύτερον επειδή το ακριβό πετρέλαιο δημιουργεί κίνητρο για την ανάπτυξη εναλλακτικών πηγών ενέργειας. Κι αυτό παρατηρείται τα τελευταία χρόνια, παρά τις αντιδράσεις του λόμπι των πετρελαϊκών εταιρειών.
– Τρίτον επειδή διαρκώς ανατιμούμενα τα καύσιμα θα φθάσουν μοιραία σε ένα σημείο που θα προκαλέσουν παγκόσμια οικονομική κρίση με κάθετη πτώση της ενεργειακής ζήτησης και βεβαίως των τιμών. Το σενάριο αυτό απετράπη κατά την πρόσφατη κρίση επειδή ακριβώς οι προθεσμιακές αγορές πετρελαίου μετατράπηκαν σε καταφύγιο των διεθνών κερδοσκοπικών κεφαλαίων. Όμως, η ακριβή ενέργεια αποτελεί σήμερα και τροχοπέδη για την ανάκαμψη από την κρίση.
Μέχρι στιγμής ο OPEC έχει αποφύγει να προχωρήσει σε μια καταστροφική απόφαση για αύξηση της παραγωγής του, σαν κι αυτή που είχε πάρει στην καταστροφική γι’ αυτόν σύνοδο της Τζακάρτα το Νοέμβριο του 1997, μεσούσης της Ασιατικής Κρίσης. Η απόφαση εκείνη είχε ως αποτέλεσμα ένα 12μηνο αργότερα να πέσουν οι τιμές του πετρελαίου κάτω από τα 10 δολάρια το βαρέλι. Όμως, το πετρελαϊκό καρτέλ έχει χάσει πολλή από τη δύναμη που είχε κατά το παρελθόν. Τα συμβόλαια πετρελαίου στις αγορές της Νέας Υόρκης και του Λονδίνου έχουν εξελιχθεί σε μείζον χρηματιστηριακό προϊόν.
Οι τιμές δηλαδή δεν επηρεάζονται δηλαδή τόσο από την προσφορά και τη ζήτηση, όσο από τις ανά τον πλανήτη κινήσεις των κερδοσκοπικών κεφαλαίων. Γι’ αυτό και αυτοτροφοδοτούνται οι ανατιμήσεις μέσα από έναν ατέρμονα φαύλο κύκλο. Και δεν συμβαίνει μόνο στις αγορές πετρελαίου η διαδικασία αυτή. Πώς άλλωστε ξεκίνησε η αραβική εξέγερση στην Τυνησία και στην Αίγυπτο; Από τις ανατιμήσεις των τιμών των τροφίμων, που εν πολλοίς οφείλονται στις ανατιμήσεις του πετρελαίου, αλλά οι εξεγέρσεις πυροδότησαν νέες αυξήσεις στις τιμές του πετρελαίου που ανεβάζουν ακόμη περισσότερο τις τιμές των τροφίμων… Ε, όταν ένας λαός πεινά δεν στρέφεται εναντίον των hedge funds που «κάνουν παιχνίδι» στις αγορές αλλά εναντίον των κυβερνητών του. Που αν είναι και δικτατορίσκοι τόσο το χειρότερο γι’ αυτούς…
