INTERNATIONAL HERALD TRIBUNE- ΤΟ ΒΗΜΑ
Το φθινόπωρο αυτό η Φραντσέσκα Εσπόζιτο, μια δικηγόρος ηλικίας 31 ετών που διαθέτει μια υγιή αίσθηση της πρόκλησης, αποκάλυψε πόσο σουρεαλιστική και εν τέλει θλιβερή είναι σήμερα η ζωή των νέων στην Ιταλία. Επειτα από μήνες απογοητεύσεων, παραιτήθηκε οργισμένη από την εργασία της. Οργισμένη επειδή δεν επρόκειτο για μια συνηθισμένη εξηρτημένη εργασία, αλλά για μια μη αμειβόμενη απασχόληση. Αποτελεί κοινό τόπο στην Ιταλία η άμισθη απασχόληση όχι μόνο των ασκουμένων δικηγόρων αλλά και εκείνων που έχουν ολοκληρώσει την άσκησή τους, όπως είναι η κυρία Εσπόζιτο.
Ομως, η νεαρή δικηγόρος δεν παρείχε τις δωρεάν υπηρεσίες της σε ένα δικηγορικό γραφείο αλλά στο γραφείο τουΤαμείου Συντάξεων Νομικών στο Λέτσε. Στο δημόσιο φορέα, δηλαδή, που υποτίθεται ότι θα της εξασφάλιζε το μέλλον. «Είναι τελείως τρελό… Ως άμισθη εργαζόμενη βοηθούσα το Ταμείο Συντάξεων να ανακαλύψει ποιες από τις αιτήσεις για τη χορήγηση πρόωρων συντάξεων για λόγους υγείας ήταν παράνομες», εξηγεί από το σπίτι της η άνεργη δικηγόρος.
Η κυρία Εσπόζιτο αποτελεί ένα ζωντανό παράδειγμα του νέου δημογραφικού και κοινωνικού προβλήματος που διογκώνεται με ταχείς ρυθμούς στη Μεσόγειο: την υποαπασχόληση νέων με επαγγελματικά προσόντα περισσότερα από αυτά που ζητούν οι εργοδότες. Το τελευταίο χρονικό διάστημα η νεανική τους ορμή ανακόπτεται βάναυσα και από την οικονομική δυσπραγία. Ετσι, όλο και περισσότεροι νέοι άνθρωποι στην Ελλάδα, την Ιταλία, την Πορτογαλία και την Ισπανία αισθάνονται αποκλεισμένοι από το δικό τους μέλλον, το επαγγελματικό και το κοινωνικό. Οι ειδικοί προειδοποιούν ότι η τάση που καταγράφεται μπορεί να έχει καταστροφικές συνέπειες για τα κρατικά ταμεία και για την κοινωνία εν ευρεία έννοια.
Τις τελευταίες ημέρες μια πλημμυρίδα από παγιδευμένες με εκρηκτικά επιστολές αναρχικών έβαλαν σε δοκιμασία τις ιταλικές αρχές, λίγες εβδομάδες έπειτα από τις αντικυβερνητικές διαμαρτυρίες δεκάδων χιλιάδων διαδηλωτών στη Ρώμη, ορισμένες εκ των οποίων κατέληξαν σε βίαια έκτροπα. Αν και σποραδικά, τα περιστατικά αυτά συμβάλλουν στη διαμόρφωση μιας αίσθησης αβεβαιότητας για τις εξελίξεις στη Νότια Ευρώπη. Και αιτία γι’ αυτό είναι το γεγονός ότι η γενιά με την υψηλότερη μόρφωση στην Ιστορία της Μεσογείου προσκρούει με πάταγο στη χειρότερη αγορά εργασίας.
Η κυρία Εσπόζιτο, κόρη ενός πυροσβέστη και μιας καθηγήτριας Γυμνασίου είναι, όπως πολλοί νέοι της γενιάς της, η πρώτη στην οικογένειά της που αποκτά εξειδικευμένες πανεπιστημιακές σπουδές και γνωρίζει ξένες γλώσσες. Απέκτησε πτυχίο Νομικής στην πατρίδα της την Ιταλία, Μάστερ στη Γερμανία, ενώ έκανε την πρακτική της άσκηση στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο του Λουξεμβούργου. Επέστρεψε στο Λέτσε για να εργαστεί, αλλά τα προσόντα της ουδόλως την βοηθούν για να βρει μια «κανονική εργασία». «Εχω όλα τα πιστοποιητικά που θα μπορούσα να αποκτήσω. Εκτός από το πιστοποιητικό θανάτου…», σαρκάζει.
Και προτού ξεσπάσει η οικονομική κρίση οι χώρες της Νότιας Ευρώπης δεν ήταν ο καλύτερος τόπος διαβίωσης για τους νέους. Η χαμηλή ανάπτυξη των επαγγελματικών δραστηριοτήτων και η έλλειψη αξιοκρατίας αποτελούσαν υψηλά εμπόδια που έπρεπε να υπερπηδήσουν όλοι οι νέοι που αναζητούσαν εργασία στην Ιταλία, την Ελλάδα, την Πορτογαλία και την Ισπανία. Σήμερα προστέθηκαν τα μέτρα οικονομικής λιτότητας για να περιορίσουν ακόμη περισσότερο τις ευκαιρίες απασχόλησης. Μπλεγμένοι σε ένα παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος, οι νέοι πασχίζουν για να μπουν σε μια αγορά εργασίας κορεσμένη από τους μεγαλύτερους στην ηλικία, οι οποίοι επωφελούνται από εξόχως προστατευτικά επαγγελματικά συμβόλαια και κανόνες που εξασφάλισαν την περίοδο της πληθυσμιακής έκρηξης της Ευρώπης (baby boomers).
Το αποτέλεσμα είναι κάποιοι να μεταναστεύουν σε χώρες της Βόρειας Ευρώπης ή και πέρα από τους ωκεανούς, όπου υπάρχει ζήτηση για «δυνατά μυαλά». Αλλοι επιστρέφουν για να ζήσουν, αν και ενήλικοι πλέον, στα παιδικά τους υπνοδωμάτια. Τρώνε το φαγητό που τους ετοιμάζει η μητέρα τους και ζουν σιωπηλοί και κατηφείς, αν όχι στην πλήρη ανεργία, στην υποαπασχόληση ή στην ετεροαπασχόληση. Και βέβαια αμείβονται έτσι ώστε ουδέποτε θα μπορέσουν να απομακρυνθούν από την οικογενειακή εστία και να ανεξαρτητοποιηθούν, να προγραμματίσουν το μέλλον τους και να κάνουν τη δική τους οικογένεια.
«Μας αποκαλούν χαμένη γενιά», λέει η ηλικίας 33 ετών Κοράλ Χερρέρα Γκόμεζ, κάτοχος διδακτορικού στις ανθρωπιστικές σπουδές η οποία ζει ακόμη με τους γονείς της στη Μαδρίτη επειδή δεν μπορεί να βρει μια σταθερή δουλειά. «Δεν είμαι νέα, αλλά ούτε μπορώ να ισχυριστώ ότι είμαι μια ενήλικη εργαζόμενη», δηλώνει πίνοντας μια ρουφηξιά από τον καφέ της. Στην Ισπανία κάνουν λόγο για τη «γενιά των 1.000 ευρώ», όπως στην Ελλάδα μιλούν για τη «γενιά των 700 ευρώ». Για ανθρώπους με λαμπρές σπουδές αλλά χωρίς επαγγελματικό μέλλον. Σημειωτέον ότι πρόκειται για ενδεικτικές αμοιβές. Η διδάκτωρ κυρία Χερρέρα, για παράδειγμα, αμείβεται με 600 ευρώ μηνιαίως και μάλιστα «κάτω από το τραπέζι», μαύρα δηλαδή, ως δασκάλα δραματουργικής σε παιδιά του Δημοτικού. Λέει ότι αποφάσισε να μετακομίσει στην Κόστα Ρίκα τον Ιανουάριο, για να διδάξει σε ένα Πανεπιστήμιο.
Την ώρα που μιλά η κυρία Χερρέρα η ισπανική τηλεόραση δείχνει μια γιαγιά 106 ετών που αποδίδει τη μακροβιότητά της στο ότι τρώει συχνά λουκάνικα με αίμα. Οι ειδικοί μιλούν για μια δημογραφική καταστροφή. «Εκείνο που συμβαίνει είναι ότι έχουμε ένα σύστημα πυραμίδας, το οποίο λειτουργεί αφαιρώντας από τους νέους ανθρώπους όσα παρέχει στους ηλικιωμένους», δηλώνει ο Λόρενς Κότλικοφ, καθηγητής Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης. Και εξηγεί ότι τα συστήματα ασφαλίσεων και συντάξεων, έτσι όπως εξελίσσονται με τη γήρανση του πληθυσμού, μετατρέπονται σιγά σιγά σε δημοσιονομικοί βρόχοι της Νότιας Ευρώπης και όχι μόνο.
«Ανησυχώ βαθιά για την κατάσταση. Αν τα σημερινά ποσοστά γεννήσεων δεν αυξηθούν, σε κάποια χρόνια δεν θα υπάρχουν Ιταλοί, Ισπανοί, Ελληνες, Πορτογάλοι ή και Ρώσοι. Φαντάζομαι το κενό που θα αφήσουν θα καλυφθεί από Κινέζους, που θα μετακινηθούν κατά δεκάδες εκατομμύρια στη Νότια Ευρώπη…», δηλώνει ο Κότλικοφ. Η ανεργία των νέων φθάνει το 40% στην Ισπανία και στο 28% στην Ιταλία, η οποία δαπανά το 14% του ΑΕΠ της για την καταβολή συντάξεων. Είναι προφανές ότι σύντομα το σύστημα θα καταρρεύσει πλήρως. Για τον Κότλικοφ «εκείνο που πρέπει να αλλάξει είναι οι εργατικοί νόμοι… Και μάλιστα όχι προοδευτικά, αλλά το συντομότερο δυνατό».
Στην Ελλάδα, στην Ιταλία, στην Πορτογαλία και στην Ισπανία, ωστόσο, η παραμικρή αλλαγή στους κανόνες που διέπουν τις εργασιακές σχέσεις προϋποθέτουν περίπλοκες και χρονοβόρες διαπραγματεύσεις μεταξύ κυβερνήσεων, εργατικών συνδικάτων και εργοδοτικών ενώσεων. Πρόκειται για έναν ντελικάτο χορό συνομιλιών κατά τον οποίο η κάθε πλευρά μάχεται λυσσαλέα για να προστατεύσει τα συμφέροντά της. «Δεν μπορείς να επιβάλεις βίαιες αλλαγές στο σύστημα», επισημαίνει ο υπουργός Οικονομικών της Ιταλίας Τζούλιο Τρεμόντι. Επιπλέον ο Τρεμόντι, όπως και άλλοι πολιτικοί της Νότιας Ευρώπης, γνωρίζει ότι τα μέτρα λιτότητας που ο ίδιο λαμβάνει κλείνουν αντί να ανοίγουν πόρτες στην αγορά εργασίας. Επιπλέον, ο ιταλός υπουργός της κυβέρνησης Μπερλουσκόνι έχει νωπές τις εμπειρίες από τις διαδηλώσεις στο κέντρο της Ρώμης, όπως και το σοκ από τις επιστολές-βόμβες.
