Στον ουσιαστικά για τους πολλούς ανεξερεύνητο κόσμο του «καθιστού» ανθρώπου, κάναμε μία απόπειρα χαρτογράφησης της ερωτικής διάθεσης, πράξης και ζωής του που πολλοί όρθιοι παραγνωρίζουν. Και μιλήσαμε για σεξ και (κινητική) αναπηρία.
«Οποτε είχα σεξουαλικά αισθήματα ή σκέψεις ένιωθα κατηγορούμενος και ένοχος. Κανείς στην οικογένειά μου δεν είχε κουβεντιάσει ποτέ για το σεξ μπροστά μου. Η εντύπωση που είχα αποκομίσει δεν ήταν τόσο ότι οι ευγενικοί άνθρωποι δεν κάνουν ποτέ σεξουαλικές σκέψεις, αλλά ότι κανείς δεν κάνει. Δεν γνώριζα κανέναν έξω από την οικογένειά μου, έτσι αυτός ο κανόνας με επηρέασε σε βάθος, πείθοντάς με ότι οι άνθρωποι οφείλουν να υιοθετήσουν την υγιεινή σεξουαλικότητα της Μπάρμπι και του Κεν, ότι πρέπει να φερόμαστε σαν να μην έχουμε τίποτε “εκεί κάτω”.
Στα 30 μου χρόνια, ένιωθα ακόμη ντροπή για τη σεξουαλικότητά μου. Εμοιαζε να μην είχε απολύτως κανένα νόημα για τη ζωή μου, παρά μόνο να με ταπεινώνει, όταν ξυπνούσα τη νύχτα από ονειρώξεις. Δεν μιλούσα στους βοηθούς μου για τους οργασμούς που είχα ούτε για τη βαθιά ντροπή που ένιωθα. Φανταζόμουν ότι και εκείνοι θα με μισούσαν για τις εξάψεις μου. Ηθελα να με αγαπήσει κάποιος. Ηθελα να με αγκαλιάσει, να με χαϊδέψει, να μου δείξει ότι αξίζω. Αλλά το μίσος για τον εαυτό μου και ο φόβος μου ήταν πολύ δυνατά. Αμφέβαλλα για το αν άξιζα να αγαπηθώ. Τα σεξουαλικά αισθήματά μου, γεμάτα ματαίωση, έμοιαζαν να είναι άλλη μία κατάρα σταλμένη από τον σκληρό Θεό».
Η εξομολόγηση αυτή είναι μόνο ένα απόσπασμα από το δοκίμιο υπό τον τίτλο «Συναντώντας μια αναπληρώτρια του σεξ» («On Seeing a Sex Surrogate»), το οποίο αρχικά δημοσιεύτηκε το 1990 και σήμερα μπορεί να το διαβάσει κανείς στα ελληνικά στην ιστοσελίδα www.disabled.gr, σε μετάφραση Μαίρης Ζέη. Στο κείμενο αυτό, ο Μαρκ Ο’Μπράιεν ξετυλίγει με υπέροχη, περιγραφική ειλικρίνεια το κουβάρι της σεξουαλικής επιθυμίας, η οποία περιπλέκεται με την άγνοια, τον φόβο, την ντροπή απέναντι στο δέον που του είχαν μάθει. Καθηλωμένος, λόγω βαριάς μορφής πολιομυελίτιδας, σε «έναν σιδερένιο τεχνητό πνεύμονα (σ.σ.: ειδική αναπνευστική συσκευή) με ένα στρώμα που ίσα ίσα χωρούσε εμένα», όπως γράφει, έφυγε από τη ζωή στις 4 Ιουλίου 1999, σε ηλικία 49 ετών. Είχε σπουδάσει αγγλική λογοτεχνία, ήταν ποιητής και δημοσιογράφος, αλλά κυρίως αποτέλεσε ένα φωτεινό, δυναμικό παράδειγμα και το όνομά του συνδέθηκε με τη «χειραφέτηση» των ανθρώπων με αναπηρία.
Ο ίδιος είχε τελικά την πρώτη σεξουαλική εμπειρία του με μία «αναπληρώτρια του σεξ»: Το λεγόμενο «Surrogate Sex Therapy» (μπορεί να αποδοθεί ως «Σεξουαλική θεραπεία μέσω βοηθού – αναπληρωτή») είναι ένα θεραπευτικό κίνημα για ανθρώπους με σεξουαλικά προβλήματα εν γένει, του οποίου οι ρίζες βρίσκονται στις πρωτοβουλίες των ερευνητών «Mάστερς και Τζόνσον» και το οποίο εξελίχθηκε και διαδόθηκε περίπου τη δεκαετία του 1970 στις ΗΠΑ. Πρόκειται για εκπαιδευμένους ανθρώπους οι οποίοι, επί πληρωμή, καλούνται να λύσουν σεξουαλικά προβλήματα (σήμερα δρουν στις ΗΠΑ, αλλά και στην Αυστραλία, στον Καναδά και σε κάποιες χώρες της Βόρειας Ευρώπης).
«Πρόκειται για ομαδική δουλειά μεταξύ ενός θεραπευτή, ενός σεξουαλικού βοηθού, όπως εγώ, και ενός πελάτη: Ο θεραπευτής με καλεί να βοηθήσω κάποιον που έχει προβλήματα με τη σεξουαλικότητά του και ο οποίος, μετά, με βλέπει ιδιαιτέρως. Μιλάμε για ό,τι αφορά τη σεξουαλικότητα, το σώμα, το σεξ, πώς μπορεί κανείς να επικοινωνεί, τι του αρέσει και τι όχι. Αναπτύσσουμε σταδιακή σχέση κατά τη διαδικασία και, αν χρειαστεί, κρίνω αν ο εκάστοτε άνθρωπος είναι έτοιμος να κάνει σεξ» εξηγεί η Λίντα Πόζελ, η οποία ζει και εργάζεται στο Σαν Φρανσίσκο. Εκπαιδεύτηκε στο International Professional Surrogates Association (Διεθνής Οργανισμός Επαγγελματιών Βοηθών – Αναπληρωτών) και ασκεί το συγκεκριμένο επάγγελμα τα τελευταία 15 χρόνια. «Οι περισσότεροι από τους ανθρώπους με αναπηρία που έχω δουλέψει είχαν πολύ σοβαρές αναπηρίες, αλλά λειτουργούσαν σεξουαλικά. Οι άνθρωποι συνήθως δεν βλέπουν τα άτομα με αναπηρία ως σεξουαλικά όντα, αλλά αυτό δεν είναι αλήθεια – έχουν σεξουαλική επιθυμία και λειτουργία και το σεξ είναι σημαντικό για εκείνους. Τους πληγώνει η συμπεριφορά των ανθρώπων και το γεγονός ότι “δεν έχουν πρόσβαση” στο σεξ» λέει, ξεκαθαρίζοντας ότι το επάγγελμά της «δεν έχει σχέση με την πορνεία, διότι σκοπός είναι η εκπαίδευση και όχι η διασκέδαση» και μετά ρωτάει αν «στην Ελλάδα υπάρχει κάτι τέτοιο».
Στη χώρα μας κάτι τέτοιο θα ήταν σενάριο επιστημονικής φαντασίας. «Διεθνώς, η κοινότητα των ανθρώπων με αναπηρίες αλλάζει τον άξονα αιχμής της κάθε περίπου πέντε χρόνια. Την εποχή που εμείς χτυπήσαμε και βρισκόμασταν σε κέντρα αποκατάστασης, το ζήτημα ήταν η αυτοεξυπηρέτηση. Αμέσως μετά υπήρξε ένα ρεύμα για την ανεξάρτητη διαβίωση, έπειτα ένα κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα των ανθρώπων με αναπηρίες και τα τελευταία χρόνια έχουμε ένα ρεύμα “lifestyle” τρόπου ζωής. Ολα αυτά έχουν συμβάλει στη γενικότερη απελευθέρωσή τους. Το σεξουαλικό κομμάτι είναι η επιβράβευση μιας πορείας χειραφέτησης» θα πει ο Νίκος Βουλγαρόπουλος, 51 ετών, δημιουργός του www.disabled.gr, τετραπληγικός ο ίδιος έπειτα από τροχαίο ατύχημα που του συνέβη το 1983. «Οι νεότεροι σε ηλικία έχουν αποκαταστήσει την εικόνα του σώματός τους και έχουν σεξουαλική ζωή» συμπληρώνει.
Οντως. Οι προσωπικές ιστορίες φαίνεται να τον δικαιώνουν. «Αλλάζουν οι ερωτογενείς ζώνες, τα σημεία που έχω μεγαλύτερη ευαισθησία τώρα είναι σημεία στα οποία νιώθω, δηλαδή το πάνω μέρος του κορμού μου. Υπάρχει επιθυμία, ερωτική έλξη και κομβικά σημεία ερωτικής διέγερσης, οπότε οργασμός υπάρχει, αλλά είναι διαφορετική η αίσθηση που έχω σε σχέση με εκείνη πριν από το ατύχημά μου» λέει η 30χρονη Αννα Ευαγγελινού, αρχισυντάκτρια στο περιοδικό «Αναπηρία τώρα», που είναι τετραπληγική εδώ και οκτώ χρόνια. «Οταν αποκτάς μια αναπηρία, πρέπει να βρεις τις νέες συνθήκες με τις οποίες γίνονται τα πράγματα, διότι δεν υπάρχουν πουθενά οδηγίες χρήσης. Οταν χτύπησα είχα σχέση με κάποια κοπέλα, η οποία νομίζω ότι ήταν η ιδανική για κάποιον που παθαίνει κάτι τέτοιο, διότι ήταν διατεθειμένη να προσπαθήσουμε» λέει ο Παναγιώτης Πιτσίνιαγκας, 33 ετών, με ατελή τετραπληγία έπειτα από τροχαίο ατύχημα που συνέβη πριν από 12 χρόνια, και συμπληρώνει: «Ολοι μπορούν να έχουν στύση (σ.σ.: μπορεί να χρειαστεί φαρμακευτική βοήθεια). Αυτό που έμαθα πρόσφατα από μία κοπέλα είναι ότι μπορεί να έρθει σε οργασμό χαϊδεύοντάς την “εκεί κάτω” χωρίς να νιώθει το σώμα της από τη μέση και κάτω».
«Ενα καλό είναι ότι γνωρίζω καλύτερα τις ευαισθησίες του σώματός μου και τις εκμεταλλεύομαι για να βελτιώσω την ηδονή τη δική μου και της συντρόφου μου. Εχει τύχει γυναίκα με αναπηρία να είναι ευκολότερο να με ερεθίσει – είναι εκείνα τα κλειδιά που βρίσκει ο άλλος στο σώμα σου, επειδή γνωρίζει κάποια πράγματα καλύτερα» προσθέτει ο Ηλίας Λιουνάκος, 30 ετών, με παραπληγία, και ο συνομήλικός του Γιώργος Τσαουσίδης συμπληρώνει: «Απέκτησα την αναπηρία πριν από πέντε χρόνια. Δεν έχει αλλάξει ιδιαίτερα η σεξουαλικότητά μου – μόνο ως προς το πρακτικό του πράγματος, αλλά σεαυτό προσαρμόζεσαι. Εχουν μεταφερθεί οι ερωτογενείς ζώνες μου από το στήθος και πάνω, δεν καταλαβαίνω ότι έχω στύση αν δεν έχω οπτική επαφή και ο οργασμός είναι διαφορετικός σε σχέση με πριν, αλλά η απόλαυση παραμένει ίδια».
Σε εύλογες απορίες απαντά απλά ο φυσίατρος Νίκος Ανανίδης, επιμελητής στην Α΄ Κλινική του Εθνικού Κέντρου Αποκατάστασης: «Μπορεί να υπάρχει αντανακλαστική στύση χωρίς να υπάρχει αίσθηση (η στύση έχει δύο άξονες, ο ένας είναι η ψυχογενής αντίδραση προερχόμενη από τον εγκέφαλο και ο άλλος ο τοπικός αντανακλαστικός μηχανισμός). Ο οργασμός είναι διαδικασία καθαρά εγκεφαλική, συνεπώς μπορεί να τον βιώνει κανείς ανεξάρτητα από το αν έχει αίσθηση». Και στη συνέχεια επισημαίνει: «Η σεξουαλικότητα και όλα τα πιθανά σχετικά προβλήματα έχουν, νομίζω, να κάνουν με το κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο αναπτύσσονται τα άτομα και μπορούν να αφορούν την εκπαίδευση, την παιδεία, την κοινωνική άποψη για το σώμα, τη διαπαιδαγώγησή μας, τα δικαιώματα στη ζωή».
Θα ήταν εθελοτυφλία να μην αναφερθεί κανείς σε ανθρώπους «κλειδωμένους» ή αποκλεισμένους. Αυτό δεν έχει όμως να κάνει μόνο με την ανάγκη και την επιθυμία, αλλά και με τον τρόπο με τον οποίο έχουν ανατραφεί, που (θεωρούν ότι) η κοινωνία τούς αντιμετωπίζει ή με το αν για την καθημερινή διαβίωσή τους χρειάζονται τη μόνιμη εποπτεία βοηθών ή οικογενειακού κύκλου. «Εχω γνωρίσει άτομα που έχουν έναν καημό, διότι δεν ξέρουν πώς είναι η ερωτική πράξη, όπως δεν ξέρουν πώς είναι να περπατάς ή να χορεύεις. Εχουν απορία, φόβο αλλά και θέληση. Νομίζω ότι θα πρέπει να γίνει ένας μεγάλος διαχωρισμός ανάμεσα στην εκ γενετής και στην επίκτητη αναπηρία (ή τουλάχιστον σε εκείνη που αποκτήθηκε σε ηλικία κατά την οποία το άτομο είχε προγενέστερη σεξουαλική εμπειρία)» λέει η ψυχολόγος Αννίτα Ελευθερίου, τετραπληγική η ίδια ύστερα από τροχαίο ατύχημα που είχε πριν από περίπου 20 χρόνια, η οποία σε προσωπικό επίπεδο λέει: «Αφοσιώθηκα στις σπουδές μου. Παίρνω την ικανοποίησή μου μέσα από τα μάτια των ασθενών μου, όταν, στο τέλος της συνεδρίας, φεύγουν ανακουφισμένοι».
Τελικά, αυτό που θα ήταν καλό να συνειδητοποιήσουμε όλοι μας (με – φανερή – αναπηρία ή χωρίς) είναι η αξία μιας ειλικρινούς αποδοχής της λεγόμενης «διαφορετικότητας». Και αυτό θα ήταν ήδη μια καλή αρχή. «Το στερεότυπο του ερωτικού μοντέλου είναι η αρμονία και η τελειότητα. Ο,τι άλλο και αν πούμε είναι τακτοποίηση. Αυτό που δεν είναι τακτοποίηση είναι μια ανατροπή, όπως, για παράδειγμα, να ερωτευτούμε» λέει, μεταξύ άλλων, ο Ηλίας Μάρκος, αντιπρόεδρος του Πανελλήνιου Συλλόγου Τετραπληγικών και Κινητικά Αναπήρων. Ο σκηνοθέτης (και «πολίτης με αναπηρία», όπως ο ίδιος υπογράφει) Αντώνης Ρέλλας μάς σημειώνει καίρια: «Ο άνθρωπος δεν είναι τέλειος, ούτε η αξίωση και η επιβολή της τελειότητας είναι ο επί Γης προορισμός του. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η επιβολή της τελειότητας και της αρμονίας έχουν εγγραφεί στην ανθρώπινη Iστορία ως τα αρχέτυπα του φασισμού. Ο έρωτας κυοφορείται στις απελευθερωμένες από τα φασιστικά πρότυπα περιοχές του νου. Ο έρωτας δεν κάνει διακρίσεις».
Ευχαριστούμε την Αριστέα Στεφανιδάκη και τον Γιώργο Χρηστάκη από το μεικτό χοροθέατρο Δαγίπολη που φωτογραφήθηκαν για την εικονογράφηση αυτού του θέματος.
Δημοσιεύθηκε στο BHMagazino, τεύχος 530, σελ. 52-56, 12/12/2010.
