O Τζον Λίμπερτ, άλλοτε αμερικανός όμηρος στην Τεχεράνη, σήμερα υπεύθυνος για θέματα Ιράν στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ, έκανε μια καλή περιγραφή των στερεοτύπων που ταλανίζουν τις ανύπαρκτες αμερικανο-ιρανικές σχέσεις. Οι Αμερικανοί θεωρούν τους Ιρανούς «δόλιους, ανειλικρινείς, φανατικούς, βίαιους και ακατανόητους». Οι Ιρανοί με τη σειρά τους πιστεύουν ότι οι Αμερικανοί είναι «φιλοπόλεμοι, υποκριτές, άθεοι και ανήθικοι, υλιστές και υπολογιστές», για να μην πούμε νταήδες και εκμεταλλευτές.
Βρισκόμαστε στο Σημείο Μηδέν της πλέον τραυματικής αλλά συνάμα προκλητικής σχέσης στον πλανήτη. Προκλητική επειδή το Ιράν και οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι αφύσικοι εχθροί, που θα ανακάλυπταν πολλά κοινά σημεία αν αποφάσιζαν να σπάσουν τον πάγο. Ο Λίμπερτ επί μακρόν προσπαθούσε να περάσει αυτό το μήνυμα. Αλλά δεν πέτυχε. Η δηλητηριώδης Ιστορία μεσολαβεί. Το ίδιο και όσοι επωφελούνται από το δηλητήριό της.
Τελευταία απόδειξη της δυσπιστίας είναι η πυρηνική συμφωνία μεταξύ Βραζιλίας, Τουρκίας και Ιράν, η οργισμένη αντίδραση των Ηνωμένων Πολιτειών και η προφανής αποφασιστικότητα των μεγάλων δυνάμεων, με επικεφαλής την κυβέρνηση Ομπάμα να βυθιστούν περαιτέρω στον βάλτο της αποτυχίας. Πίστευα ότι ο Μπαράκ Ομπάμα ήταν έτοιμος να εξετάσει εκ νέου τις σχέσεις με το Ιράν. Φαίνεται ότι δεν είναι έτσι. Οι πρόεδροι οφείλουν να παίρνουν σημαντικές πρωτοβουλίες στην εξωτερική πολιτική και να μην εκφοβίζονται από τα εσωτερικά πολιτικά συμφέροντα. Ας ρίξουμε όμως πρώτα μια ματιά στο επίτευγμα των ηγετών της Βραζιλίας και της Τουρκίας στην Τεχεράνη, πώς αυτό σχετίζεται με μια παρ΄ ολίγον αμερικανική συμφωνία και τι μας λένε όλα αυτά για την παγκόσμια μεταβαλλόμενη ισορροπία ισχύος. Η Βραζιλία και η Τουρκία αντιπροσωπεύουν τον αναδυόμενο μεταδυτικό κόσμο. Αυτός ο κόσμος θα συνεχίσει να αναδύεται και η υπουργός Εξωτερικών Χίλαρι Κλίντον θα έπρεπε να είναι λιγότερο πρόθυμη στο να απορρίπτει ως «τέχνασμα» τη συγκεκριμένη συμφωνία για την ελεγχόμενη εξαγωγή του ιρανικού εμπλουτισμένου ουρανίου.
Η ικανότητα της Δύσης να επιβάλει λύσεις σε παγκόσμια ζητήματα όπως το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν φθίνει. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, διεξάγοντας δύο ατελέσφορους πολέμους σε δύο μουσουλμανικές χώρες, Ιράκ και Αφγανιστάν, δεν αντέχουν και τρίτο. Η πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα έχει σκιαγραφήσει τα όρια της αμερικανικής ισχύος: είναι μεγάλη αλλά πλέον όχι και καθοριστική. Πολλοί Αμερικανοί, συμπεριλαμβανομένων των σκληροπυρηνικών του κινήματος «Κόμμα του Τσαγιού», είναι θυμωμένοι με αυτό. Αλλά θα μάθουν ότι τα γεγονότα είναι γεγονότα. Η Τουρκία και η Βραζιλία πέτυχαν ένα μέρος από όσα προσπάθησαν να επιτύχουν οι Ηνωμένες Πολιτείες στη Γενεύη τον περασμένο Οκτώβριο: την αποστολή 1.200 κιλών ουρανίου χαμηλού εμπλουτισμού κάπου (δηλαδή στην Τουρκία) εκτός Ιράν και ένα χρόνο κενό- απαραίτητο για να ξεκινήσουν περαιτέρω διαπραγματεύσεις- μεταξύ αυτής της αποστολής και της εισαγωγής πυρηνικού καυσίμου. Και ποια ήταν η απάντηση της Ουάσιγκτον; Να επιδιώξει «αυστηρές κυρώσεις» κατά του Ιράν μέσω των Ηνωμένων Εθνών. Και να επιμείνει σε μια πρότερη αναστολή του εμπλουτισμού που τον Οκτώβριο δεν συμπεριλαμβανόταν στη συμφωνία (πράγματι, αυτή ήταν μια μεγάλη διαφοροποίηση του Ομπάμα από το Δόγμα Μπους). Ο Ομπάμα θα μπορούσε να είχε πει: «Η πίεση επιφέρει αποτελέσματα! Το Ιράν αντέδρασε εν όψει της επιβολής περισσότερων κυρώσεων από τον ΟΗΕ. Επιστρέφουμε στην προσφορά μας. Πρέπει να είμαστε συνετοί, δεδομένης της ιρανικής διπλοπροσωπίας, αλλά αυτό είναι πρόοδος. Η απομόνωση εξυπηρετεί τους σκληροπυρηνικούς του Ιράν». Δεν είναι περίεργο που ο Αχμέτ Νταβούτογλου, ο τούρκος υπουργός Εξωτερικών, είναι εξοργισμένος. Τον πιστεύω όταν υποστηρίζει ότι ο Ομπάμα και οι αμερικανοί αξιωματούχοι ενθάρρυναν την Τουρκία νωρίτερα φέτος να προσπαθήσει να αναθερμάνει τη συμφωνία: «Αυτό που ήθελαν από εμάς ήταν να κάνουμε το Ιράν να μας εμπιστευθεί και να συμφωνήσει στην ανταλλαγή. Κάναμε το καθήκον μας». Ναι, η Τουρκία το έκανε. Γνωρίζω καλά ότι τα 1.200 κιλά τώρα αποτελούν μικρότερο τμήμα του ιρανικού ουρανίου χαμηλού εμπλουτισμού σε σχέση με τον Οκτώβριο. Αλλά αυτά είναι «ψιλά γράμματα» όταν προσπαθείς να γεφυρώσεις το χάσμα μεταξύ των «ανειλικρινών» Ιρανών και των «νταήδων» Αμερικανών. Η αντίδραση των Γάλλων και των Κινέζων, η στήριξη με επιφυλάξεις, έχει νόημα. Η αμερικανική δεν έχει κανένα – ίσως μόνο αν τη δούμε υπό το πρίσμα της επιμονής του Κογκρέσου για επιβολή κυρώσεων.
Περαιτέρω κυρώσεις δεν θα αλλάξουν τη συμπεριφορά του Ιράν. Περαιτέρω διαπραγματεύσεις μπορεί. Μπορώ μόνο να ελπίζω ότι η αρνητική αντίδραση των Αμερικανών είναι απλά μια στρατηγική κίνηση. Πέρυσι στα Ηνωμένα Εθνη ο πρόεδρος Ομπάμα κάλεσε για μια νέα εποχή κοινών ευθυνών. «Μαζί μπορούμε να χτίσουμε νέες συμμαχίες που γεφυρώνουν τα παλαιά χάσματα» διακήρυξε. Η Τουρκία και η Βραζιλία ανταποκρίθηκαν- μόνο και μόνο για να ταπεινωθούν. Ο Ομπάμα έκανε τα δικά του πεφωτισμένα λόγια να ηχούν κενά.
