Πέρασε μία ακόμη φουρτουνιασμένη πρυτανική θητεία στο ελληνικό πανεπιστήμιο. Καταλήψεις, απεργίες, καταστροφές δημόσιας περιουσίας, διορισμός ημετέρων, μοίρασμα χρημάτων σε φίλους και υποστηρικτές, είναι μερικές μόνο από τις μη ηθικές και όχι σπάνια άνομες πρακτικές που συζητούνται ευρύτατα στην ακαδημαϊκή κοινότητα. Κατά τα άλλα, οι πρυτάνεις, σαν άλλοι Φαρισαίοι, απένειμαν τίτλους σε σημαντικούς επιστήμονες, ενορχήστρωσαν εθνικές και θρησκευτικές γιορτές και εκπροσώπησαν τα ιδρύματά τους σε παρελάσεις, δοξολογίες και άλλες φανφάρες.
Σε μερικούς μήνες θα κληθούμε να επιλέξουμε καινούργιες πρυτανικές Αρχές. Ποιος θα κερδίσει; Πολύ φοβάμαι, αυτοί που θα υποσχεθούν τα περισσότερα στους ψηφοφόρους. Ετσι δεν συμβαίνει πάντα;
Φημολογείται ότι το υπουργείο Παιδείας προτίθεται να αλλάξει την εκλογική διαδικασία. Με τον νόμο της πρώην υπουργού Παιδείας κυρίας Γιαννάκου δόθηκε το δικαίωμα ψήφου σε όλους τους προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές του πανεπιστημίου. Ευγενές το κίνητρο: έτσι θεώρησαν οι τότε αρμόδιοι ότι θα ελαχιστοποιήσουν τη δύναμη των φοιτητοπατέρων. Μειοψηφίες φοιτητών όμως, με φασιστικό «τσαμπουκά», περιφρουρώντας τα εκλογικά κέντρα απαγόρευσαν σε φοιτητές να ψηφίσουν, κατέστρεψαν κάλπες, ξυλοφόρτωσαν μέλη του διδακτικού προσωπικού και δημιούργησαν εικόνες που βλέπουμε σε σκηνές χουλιγκανισμού σε ποδοσφαιρικά ντέρμπι. Μετά τις εμπειρίες αυτές, το υπουργείο Παιδείας, υπό τη νέα ηγεσία του, σκέπτεται να τροποποιήσει την προηγούμενη μεταρρύθμιση: επιχειρεί να σταθμίσει τη δύναμη της ψήφου των φοιτητών ανάλογα με το ποσοστό της συμμετοχής τους στην εκλογική διαδικασία.
Σωστή σκέψη. Είναι όμως η μεταρρύθμιση αυτή ουσιαστική ή πρόκειται για ένα ακόμη μπάλωμα στον νόμο-πλαίσιο του 1982; Προφανώς είναι μπάλωμα. Μα ο Πρωθυπουργός της χώρας δεν εξήγγειλε, σε όλους τους τόνους, «τέρμα τα μπαλώματα» και ότι η παρούσα κυβέρνηση θα προβεί σε τολμηρές μεταρρυθμίσεις;
Τι θα συνιστούσε μια τολμηρή μεταρρύθμιση στα ελληνικά πανεπιστήμια σήμερα; Κατ΄ αρχάς να απαλλαγούμε από την ιδεοληψία ότι οι διοικούντες πανεπιστημιακά τμήματα, σχολές και ανώτατα ιδρύματα πρέπει να επιλέγονται με «δημοκρατικές διαδικασίες». Αυτή είναι η ρίζα του κακού στην Ελλάδα της Μεταπολίτευσης: οι λεγόμενες «δημοκρατικές διαδικασίες», εδώ και τριάντα χρόνια, διαφθείρουν τα πανεπιστήμια, στο μέτρο που οι διοικούντες έχουν κίνητρα να εκμαυλίζουν ποικιλοτρόπως τους διοικούντες (ακαδημαϊκο-διοικητικό προσωπικό και φοιτητές), κάτι που, φυσικά, συνήθως πράττουν.
Αν η κυβέρνηση είναι πράγματι έτοιμη για ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις, τι θα έπρεπε να κάνει: Την αλλαγή εκ βάθρων της δομής διακυβέρνησης των πανεπιστημίων. Πιο συγκεκριμένα: τα πανεπιστήμια να καταστούν πλήρως αυτοδιοικούμενα ιδρύματα, το καθένα να διοικείται από το δικό του Συμβούλιο Πανεπιστημίου (ΣΠ) και ο πρύτανης να μην εκλέγεται αλλά να διορίζεται μέσα από μια διαφανή και ανταγωνιστική διαδικασία. Το γενικό περίγραμμα των αλλαγών αυτών θα μπορούσε να είναι το εξής:
1. Κάθε πανεπιστήμιο αποκτά ενδεκαμελές ΣΠ, αποτελούμενο από ανθρώπους εγνωσμένης επιστημονικής αξίας και κοινωνικής καταξίωσης, το οποίο έχει την τελική ευθύνη για όλες τις διοικητικές πράξεις του ιδρύματος. Ολες οι ελεγκτικές-επιβλεπτικές αρμοδιότητες του υπουργείου Παιδείας μεταφέρονται στο ΣΠ. Η σχέση του πανεπιστημίου με την πολιτεία διαμεσολαβείται κυρίως από το υπουργείο Οικονομικών, μέσω των κρατικών κονδυλίων που παραχωρούνται στο πανεπιστήμιο βάσει τριετών συμβολαίων. Τα πανεπιστήμια αποκτούν δικό τους ουσιαστικό προϋπολογισμό, τον οποίο διαχειρίζεται το ΣΠ και για τη χρήση του οποίου ετησίως λογοδοτεί στη Βουλή. Ο τρόπος με τον οποίον λειτουργεί το ΣΠ Κύπρου παρέχει ένα καλό πρότυπο προς σκέψη και υιοθέτηση.
2. Δικαίωμα για επιλογή στη θέση πρύτανη ΑΕΙ έχουν όλοι οι καθηγητές, όλων των ΑΕΙ ευρωπαϊκών χωρών, αρκεί ο μελλοντικός πρύτανης να έχει αποδεδειγμένα διοικητική ικανότητα, απαράμιλλο ήθος, εξαίρετη επιστημονική αναγνωρισιμότητα και, πάνω απ΄ όλα, φαντασία, όραμα και στρατηγική για το μέλλον του ιδρύματος.
3. Ο πρύτανης θα επιλέγεται από Επιτροπή Ανεύρεσης Πρύτανη, η οποία θα ορίζεται από το ΣΠ. Ο πρύτανης λογοδοτεί στο ΣΠ, από το οποίο και αξιολογείται ετησίως. Η αμοιβή του πρύτανη είναι τουλάχιστον διπλάσια της αμοιβής καθηγητή πρώτης βαθμίδας.
4. Η θητεία των πρυτανικών Αρχών είναι πενταετής. Υστερα από αξιολόγηση, αν η θητεία τους κριθεί εξαίρετη, μπορεί να ανανεώνεται για άλλα πέντε έτη. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις, αν η επίδοσή τους κριθεί τεκμηριωμένα ανεπαρκής ή αποδεδειγμένα αντιδεοντολογική, το ΣΠ δύναται να τερματίσει τη θητεία τους πρόωρα.
Αν η παρούσα κυβέρνηση θέλει πραγματικά να βάλει μαχαίρι στη διαπλοκή, στη διαφθορά, στον νεποτισμό, στην αναξιοκρατία και στην αδιαφάνεια, δηλαδή σε όλα όσα ταλανίζουν τα ελληνικά πανεπιστήμια σήμερα υπό τον μανδύα του πλέον ανθεκτικού μεταπολιτευτικού μύθου των «δημοκρατικών διαδικασιών», ας επιχειρήσει τη βαθιά τομή. Αλλωστε οι διοικούντες το υπουργείο Παιδείας έχουν προσωπική γνώση αντίστοιχων συστημάτων από τα καλύτερα πανεπιστήμια της Αμερικής. Δεν χρειάζεται να επαναφεύρουμε τον τροχό.
Τα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου δεν διακρίνονται τόσο για τις «δημοκρατικές διαδικασίες» όσο για την κουλτούρα αριστείας η οποία περιβάλλει μια δομή διακυβέρνησης με διακριτούς ρόλους, σαφή ιεραρχία, σύστημα κινήτρων και κυρώσεων και υπεύθυνη λογοδοσία. Αν και η κουλτούρα αριστείας δεν νομοθετείται αλλά απαιτείται χρόνος για την καλλιέργειά της, η δομή θεσμικής διακυβέρνησης είναι έργο των κυβερνήσεων. Κύριε Πρωθυπουργέ, τολμήστε αυτό που στη σημερινή χρεοκοπημένη Ελλάδα φαίνεται αδύνατον: αλλάξτε τα όλα.
Ο κ. Χαράλαμπος Μ. Μουτσόπουλος είναι καθηγητής της Ιατρικής Σχολής Αθηνών.
