Ολα άρχισαν στην Πολωνία. Τον Ιούνιο του 1989 το κομμουνιστικό καθεστώς της χώρας αποφάσισε να επιτρέψει τις πρώτες «ημιελεύθερες» εκλογές στο ανατολικό μπλοκ, πιστεύοντας ότι η αντιπολίτευση, που ως τότε ήταν παράνομη, δεν θα είχε τα μέσα να οργανωθεί και να κάνει ισχυρή την παρουσία της. Διαψεύστηκε. Η Αλληλεγγύη κέρδισε τις 99 από τις 100 έδρες της Γερουσίας και όλες τις έδρες της Βουλής.
Το παράδειγμα της Πολωνίας έδειξε στις γειτονικές κομμουνιστικές χώρες ότι η αλλαγή ήταν εφικτή. Το πρώτο ντόμινο είχε πέσει. ΟΛεχ Βαλέσα , ο ηγέτης της Αλληλεγγύηςτου συνδικαλιστικού αντικομμουνιστικού κινήματος που γεννήθηκε στα ναυπηγία του Γκντανσκ το 1980- διετέλεσε πρόεδρος μόνο μία φορά στην Πολωνία (το 1990-95). Ο 66χρονος Βαλέσα, κάτοχος του Βραβείου Νομπέλ Ειρήνης το 1983, έχασε τις επόμενες προεδρικές εκλογές στη χώρα του, όμως στην Πολωνία θεωρείται πάντα εθνικός ήρωας και το εξωτερικό σύμβολο του αγώνα κατά του κομμουνισμού. Μας μίλησε τηλεφωνικά πριν από λίγες εβδομάδες από το γραφείο του στο Γκντανσκ. – Ποια είναι η γνώμη σας για τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ;
«Ο ρόλος του Γκορμπατσόφ ήταν πάρα πολύ θετικός και αυτό ακριβώς επειδή δεν κατάφερε τίποτε. Πρότεινε τη σωτηρία του κομμουνισμού, τη διατήρηση της Σοβιετικής Ενωσης και τη διατήρηση του Συμφώνου της Βαρσοβίας, που ήταν οι βασικοί πυλώνες του κομμουνιστικού καθεστώτος. Δεν τα πέτυχε. Αυτή είναι και η επιτυχία του: το ότι ακριβώς απέτυχε να κάνει αυτό που ήθελε. Ο ρόλος του είναι θετικός, αν και οι ενέργειές του έγιναν υπό πίεση και αυτά που επιθυμούσε ο ίδιος δεν τα κατάφερε. Αν είχε πετύχει αυτά που ήθελε, θα είχε διατηρηθεί ο διχασμός της Ευρώπης σε Ανατολική και Δυτική, δεν θα ήταν εφικτή η επανένωση της Γερμανίας, ούτε η διεύρυνση της ΕΕ και του ΝΑΤΟ».
– Ποιος ήταν ο ρόλος της Καθολικής Εκκλησίας και του Πάπα στην πτώση του κομμουνισμού στην Πολωνία; «Το πρόβλημα που είχαμε στην Πολωνία ήταν ότι οι κομμουνιστές ήθελαν να μας χωρίσουν. Δεν μας επέτρεπαν συγκεντρώσεις μεγάλου αριθμού ατόμων, δεν μας επέτρεπαν να ενωθούμε. Αυτή ήταν η φιλοσοφία των κομμουνιστών και όταν διοργανώναμε κάποια συγκέντρωση, κάποια διαμαρτυρία, όπως γινόταν για παράδειγμα στην Τσεχοσλοβακία ή στην Ουγγαρία, οι κομμουνιστές διοργάνωναν άλλη παράλληλη διαδήλωση για να δείξουν στον κόσμο ότι είναι πάρα πολλοί και ότι όλος ο λαός τούς υποστηρίζει, ότι η πλειονότητα του πολιτών χαίρεται με την ύπαρξη του κομμουνισμού.
Αυτό που καταφέραμε εμείς με τη βοήθεια του Πάπα Ιωάννη Παύλου Β Δ , που ήταν Πολωνός, ήταν ότι εκείνος μάς ξύπνησε και μας ένωσε. Βεβαίως αυτό έγινε διά μέσου της προσευχής, γιατί ο Πάπας δεν είχε σκοπό να ρίξει τον κομμουνισμό, αλλά ήθελε να ενώσει εμάς. Και αυτή την ενότητα την εκμεταλλεύθηκαν οι οργανώσεις της κομμουνιστικής αντίστασης στην Πολωνία και προχώρησαν σε συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας και απεργίες στα εργοστάσια και στην τελική νίκη ενάντια στον κομμουνισμό. Αν δεν υπήρχαν η Καθολική Εκκλησία και ο Πάπας δεν θα υπήρχαν αυτές οι ενωμένες μάζες των ανθρώπων που μπορούσαν να διοχετευθούν προς το απεργιακό κίνημα και αλλού».
– Πόσο επηρέασε η αλλαγή στην Πολωνία το 1989 τις εξελίξεις στην υπόλοιπη Ανατολική Ευρώπη;
«Δεν έχω καμία αμφιβολία ότι χωρίς τα γεγονότα του 1989 η επανένωση της Γερμανίας δεν θα ήταν εφικτή, δεν θα ήταν δυνατή η ένταξη τόσων νέων χωρών στην ΕΕ. Ολα αυτά μπόρεσαν να συμβούν επειδή έπαψαν να υπάρχουν η Σοβιετική Ενωση και η κατάσταση αντιπαράθεσης ανάμεσα στο ανατολικό και στο δυτικό μπλοκ».
– Ποιο πιστεύετε ότι είναι το μέλλον του σοσιαλισμού;
«Προβλέπω ότι θα υπάρχει πλουραλισμός και ό,τι είναι καλύτερο θα κερδίσει. Ο σοσιαλισμός έχει μερικά στοιχεία τα οποία θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε ότι είναι καλά και μπορούμε να προσπαθήσουμε να τα εφαρμόσουμε».
– Σας ενόχλησε η απόφαση του αμερικανού προέδρου Μπαράκ Ομπάμα να ματαιώσει την εγκατάσταση τμημάτων της αντιπυραυλικής ασπίδας προστασίας στην Πολωνία και στην Τσεχία;
«Οχι. Εγώ από την αρχή είχα την άποψη πως σε ό,τι αφορά τα στρατιωτικά θέματα, δηλαδή την ισχύ των όπλων, υπάρχουν αρκετά ώστε να καταστρέψουμε τη Γη 10 φορές. Γιατί πρέπει να το κάνουμε και για 11η φορά; Το να έχουμε όμως τους Αμερικανούς μόνιμα εγκατεστημένους στο ευρωπαϊκό έδαφος μας παρέχει μια άνεση, γιατί τότε οι Αμερικανοί είναι αναγκασμένοι να παρακολουθούν την κατάσταση στην Ευρώπη και να συμμετέχουν στη διατήρηση της τάξης ξοδεύοντας χρήματα εδώ. Οπότε, από αυτή την άποψη, θα ήταν προς το συμφέρον της Πολωνίας να φιλοξενήσει τμήματα της αντιπυραυλικής ασπίδας».
