ΕΝΙΟΤΕη εικόνα δεν ταυτίζεται με την πραγματικότητα. Ο Πιραντέλο ανήγαγε το στοιχείο αυτό σε κεντρικό μοτίβο των θεατρικών του έργων. Στην πολιτική το χάσμα μπορεί να είναι ακόμη μεγαλύτερο, λαμβανομένων υπόψη των διαστάσεων της σύγχρονης πολιτικής προπαγάνδας. Η πρόσφατη επίσκεψη του Ομπάμα στην Ευρώπη ήταν ένα υπέρλαμπρο σόου, αντάξιο των μεγαλύτερων ειδώλων της ποπ μουσικής. Ο Ομπάμα εντυπωσίασε τα πλήθη- και μάλιστα ακριβώς τη στιγμή που ολοκληρωνόταν η προεδρική «περίοδος χάριτος». Για όσους πιστεύουν στις εικόνες, ή τουλάχιστον στη συμβολική τους δύναμη, η
εναρκτήρια περίοδος της νέας προεδρίας σηματοδότησε μια σαφή διαφορά από την προηγούμενη. Και πώς αλλιώς θα μπορούσε να γίνει, άλλωστε, δεδομένων των πράξεων του Μπους, της παντελούς έλλειψης γοητείας του, της ασυγχώρητης επιθυμίας του να επιβάλει σε έναν απρόθυμο κόσμο τα συμφέροντα του τμήματος της αμερικανικής κοινωνίας που ο ίδιος εκπροσωπούσε; Ευτυχώς, όλα αυτά ανήκουν στο παρελθόν. Ο αναδυόμενος κόσμος, αν όχι καλύτερος, είναι τουλάχιστον διαφορετικός; Μήπως η πραγματικότητα έχει συγκαλυφθεί από την ενορχηστρωμένη προσπάθεια του Τύπου να μας πείσει ότι ηπολιτική γραμμήτου διαδόχου διαφέρει από του προκατόχου του;
Oι αναγνώστες του«Βήματος» θα αναγνωρίσουν και εδώ την απαισιοδοξία μου για την Αμερική και την ελληνική εξάρτηση από αυτήν. Εχω επανειλημμένως τονίσει αυτό το γεγονός,όχι επειδή είμαι κατά της Αμερικής,αλλά επειδή θα ήθελα να προστατεύσω τους συμπατριώτες μου από μια διττή πλάνη.
Πρώτον, η διεθνής διπλωματία δεν είναι μια ρομαντική, αλλά μια άκρως κυνική διαδικασία. Δεύτερον, οι διεθνείς σχέσεις δεν αλλάζουν όταν αλλάζουν οι αρχηγοί των κρατών. Την πολιτική γραμμή των ηγετών την καθορίζουν μόνον τα εθνικά συμφέροντα και η στρατιωτική/ οικονομική ακμαιότητα ή η εξάντληση των χωρών τους. Οι δύο αυτοί παράγοντες εξακολουθούν να με κάνουν να αμφισβητώ την πραγματικότητα της προβαλλόμενης εικόνας.
Επειδή δεν συμμερίζομαι τον γενικό ενθουσιασμό, καλώ τους αναγνώστες μου να θυμηθούν τις σημαντικότερες υποσχέσεις και τις δεδηλωμένες προθέσεις του Ομπάμα και να σκεφτούν τι έχουν απογίνει αυτές από τότε που η εκλογή του σήμανε την έναρξη μιας νέας εποχής. Είχα δίκιο ή άδικο, όταν, ήδη από τον περασμένο Νοέμβριο, προσπάθησα να χαλιναγωγήσω τις προσδοκίες μας;
ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ
Ο Ομπάμα παραδέχτηκε ότι κατά το παρελθόν είχαν ασκηθεί βασανιστήρια στην Αμερική, αλλά διατήρησε σε ισχύ τη δυνατότητα να επαναληφθούν και στο μέλλον, αν και με προσωπική του εξουσιοδότηση. Με προεδρικό διάταγμα διατηρήθηκε επίσης η εξώδικη απαγωγή και ανάκριση υπόπτων («extraordinary rendition»). Το Γκουαντάναμο, κλειστό από τεχνική άποψη, παραμένει εν τούτοις ανοικτό, μέχρι να μετατραπεί από καθαρώς αμερικανικό σε ευρωπαϊκό πρόβλημα. Είναι τόσο χαρακτηριστική η παρουσία του Μπους σε όλα αυτά, ώστε, προσωπικά, αδυνατώ να δηλώσω ευχαριστημένος.
ΙΡΑΚ
Τα αμερικανικά στρατεύματα θα παραμείνουν στο Ιράκ για άλλους δεκαοκτώ μήνες. Μολονότι ο ρόλος τους δεν έχει διευκρινιστεί, δεν πρόκειται να εμπλακούν σε μάχες: τούτο αποτελεί βήμα προόδου εφόσον το τοπίο είναι σήμερα πιο ήρεμο (αν και όχι όσο θέλουν να το παρουσιάζουν τα κουρασμένα ΜΜΕ). Αυτός όμως είναι και ο λόγος για τον οποίο πρέπει να απαντηθούν κάποια μείζονα ερωτήματα: Θα αποχωρήσουν πλήρως τα στρατεύματα; Πόσοι στρατιώτες θα παραμείνουν στο Ιράκ (μας έχουν πει περίπου 50.000, αλλά έχουμε επίσης μάθει ότι ο αριθμός τους μπορεί να αυξηθεί εκ νέου); Ολα αυτά δείχνουν ότι η «ειρήνη» που επικρατεί σήμερα είναι πρόσκαιρη- γεγονός εύλογο, αφού το Ιράκ δεν είναι μια χώρα, αλλά τρεις. Ο κουρδικός Βορράς, φέρ΄ ειπείν, δεν είναι καθόλου ήρεμος. Η σουνιτική Δύση, ομοίως, παρουσιάζει σημάδια αναβρασμού. Γίνεται λόγος ακόμη και για νέα συνεργασία με την Αλ Κάιντα- αυτό τουλάχιστον δήλωσε στις 8 Απριλίου ο στρατηγός Οντιέρνο, επικεφαλής της αμερικανικής αποχώρησης από το Ιράκ, αλλά η προστατευτική ασπίδα που έχει στήσει ο ελληνικός συντηρητισμός δεν αφήνει ειδήσεις σαν αυτήν να πλήξουν την τεχνητή αισιοδοξία υπέρ του Ομπάμα.
Καθόλου λοιπόν δεν μου αρκεί να ακούω ότι «τα πράγματα είναι καλύτερα από πέρυσι», εφόσον δεν μπορώ να ξεχάσω πόσες χιλιάδες άνθρωποι πέθαναν προκειμένου να επανέλθει η κατάσταση σε επίπεδα αποδεκτά πλην όμως ασταθή· δεν μπορώ να ξεχάσω τα δεινά που υπέστη μια ολόκληρη χώρα στο όνομα του εντοπισμού ανύπαρκτων όπλων μαζικής καταστροφής· δεν μπορώ να ξεχάσω ότι, επιτιθέμενη στο Ιράκ, η Αμερική όχι μόνο δεν μείωσε, αλλά ενέτεινε την απειλή της τρομοκρατίας στη Δύση, και αμφιβάλλω, ευλόγως, για τις σημερινές προσπάθειες του Ομπάμα να μας πείσει πως το ίδιο πρέπει να γίνει και στο Αφγανιστάν.
ΑΦΓΑΝΙΣΤΑΝ
Δεδηλωμένη πρόθεση του Ομπάμα ήταν να συνδέσει αυτό το πρόβλημα με το Πακιστάν και να πολεμήσει, με περισσότερα στρατεύματα, για να επιτύχει τους διακηρυγμένους στόχους: (α) την εδραίωση της δημοκρατίας· (β) τον περιορισμό του εμπορίου ναρκωτικών· (γ) την αποτροπή μελλοντικών αντιαμερικανικών επιθέσεων που θα χρησιμοποιούσαν το Αφγανιστάν σαν πλατφόρμα. Σήμερα, προβάλλεται μόνον ο τελευταίος στόχος.
Προέβλεψα ότι η ειρηνευτική διαδικασία δεν θα ήταν εφικτή χωρίς τη βοήθεια της Ρωσίας. Εχουν γίνει διάφορες δηλώσεις περί συνεργασίας, χωρίς όμως να συνοδεύονται από αντίστοιχες ενέργειες. Το αντίθετο μάλλον ισχύει, αν και ακόμη κι αυτό μπορεί να αλλάξει, καθώς η Ρωσία αποκτά σταδιακά όσα θέλει. Αναλογιστείτε λ.χ. το γεγονός ότι η ένταξη της Ουκρανίας και της Γεωργίας στο ΝΑΤΟ και στην ΕΕ έχει σιωπηρά παγώσει, αλλά και ότι η Ρωσία, παρά τις αντίθετες ενδείξεις, δεν έχει αποσύρει τα στρατεύματά της ακόμη και από περιοχές της Γεωργίας!
Η Καμπούλ, από την πλευρά της, είναι πιο επικίνδυνη παρά ποτέ· οι «απωθημένοι» Ταλιμπάν είναι πιο δραστήριοι από ποτέ άλλοτε στο Πακιστάν/ Αφγανιστάν· οι νότιες γραμμές ανεφοδιασμού μέσω Πακιστάν είναι εξαιρετικά επισφαλείς· οι προσπάθειες του στρατηγού Πετρέους να δημιουργήσει νέες γραμμές στα βόρεια ή στα βορειοανατολικά έχουν αποτύχει λόγω ρωσικής ανάμειξης (αν και, εσχάτως, οι Ρώσοι εμφανίζονται πρόθυμοι να «βοηθήσουν», με αντάλλαγμα ασφαλώς «περισσότερες παραχωρήσεις»). Η κατάσταση αυτή κοστίζει στους Αμερικανούς δύο δισεκατομμύρια δολάρια μηνιαίως, ποσό το οποίο θα αυξηθεί όταν αποσταλούν άλλοι 20.000- 30.000 στρατιώτες στο Αφγανιστάν.
Πόση αισιοδοξία εμπνέει το άρτι ανακοινωθέν σχέδιο του Ομπάμα; Πόσο ευσταθεί η τακτική του να ζητεί από τη Ρωσία ή ακόμη και από το Ιράν να βοηθήσουν την Αμερική, όταν αυτή δεν σταματά να τους κακομεταχειρίζεται; Ή μήπως, τάχα, η συνεισφορά νατοϊκών «εκπαιδευτών» και «βοηθητικών στρατευμάτων», που στην πλειονότητά τους θα αναπτυχθούν προσωρινά, σε συνδυασμό με τη συνεχιζόμενη αδυναμία του ΝΑΤΟ να εδραιώσει μια ενοποιημένη κεντρική διοίκηση, πρόκειται να αλλάξουν δραστικά τις στρατιωτικές ισορροπίες;
Η έκταση της πολιτικής προπαγάνδας άρχισε να εκδηλώνεται πλήρως στις 6 Απριλίου, όταν αποδείχτηκε πως η ευρωπαϊκή συνεισφορά στρατιωτών, την οποία τόσο θριαμβευτικά ανακοίνωσε ο Ομπάμα μπροστά στις τηλεοπτικές κάμερες, είχε «μεγαλοποιηθεί λόγω διπλομέτρησης»!
Εμμένω λοιπόν στην πρόβλεψή μου ότι το Αφγανιστάν θα είναι το νέο Βιετνάμ της Αμερικής. Η ευφυΐα του Ομπάμα (και τούτο αποτελεί την πραγματική του καινοτομία) βρίσκεται στην έκφραση«στρατηγική εξόδου», η οποία με τον καιρό θα μεταλλαχθεί σε «αποχώρηση» και, στο τέλος, θα ωραιοποιηθεί ως «ειρήνη». Οπως έγινε και στο Βιετνάμ.
ΙΡΑΝ
Η δαιμονοποίηση του Ιράν συνεχίζεται με την ενθάρρυνση ορισμένων αραβικών κρατών που εναγωνίως επιζητούν τον περιορισμό της επιρροής του. Αυτή η απέχθεια για το Ιράν οδηγεί όμως τους αντιπάλους του να το υποτιμούν και να ξεχνούν ότι, επί του παρόντος τουλάχιστον, συνεχίζει να χαίρει της υποστήριξης της Ρωσίας. Το πρόβλημα, λοιπόν, απέχει πολύ από τη λύση του.
ΡΩΣΙΑ
Επέμεινα ότι η χώρα αυτή αποτελεί τη βασική πρόκληση. Ολο και περισσότεροι σήμερα συμφωνούν μαζί μου. Ωστόσο, οι πιο πολλοί εξακολουθούν να δίνουν υπερβολική έμφαση στους πυραύλους στην Πολωνία και στο Καλίνιγκραντ, χωρίς να συνειδητοποιούν ότιη Ρωσία γνωρίζει,όπως άλλωστε και η Αμερική,ότι η τελευταία ΔΕΝ είναι πλέον ισχυρή ούτε από στρατιωτική ούτε από οικονομική άποψη.
Αν και καθόλου δεν της λείπουν τα αεροπλάνα, οι πύραυλοι και η τεχνολογία, η Αμερική στερείται των στρατευμάτων που απαιτούνται προκειμένου να αναχαιτιστούν οι κινήσεις της Ρωσίας στις γειτονικές της χώρες (και ούτε θα αποτολμούσε μια ευρύτερη αναμέτρηση μαζί της), ενώ η Ρωσία καθημερινά διατρανώνει την αυξανόμενη ικανότητά της- και όχι απλώς την προθυμία της- να επιδείξει ξανά τη στρατιωτική της πυγμή. Ελάχιστη προσοχή δόθηκε λ.χ. στις νέες περιπολίες ρωσικών υποβρυχίων, οι οποίες είχαν σχεδόν εκλείψει στις αρχές της δεκαετίας του 2000.
Η παρούσα αξιολόγηση δεν μεταβάλλεται διόλου από την πιθανή σύναψη συμφωνίας για μείωση των πυρηνικών κεφαλών, εφόσον τούτη δεν είναι απλώς επιθυμητή και από τις δύο πλευρές, αλλά και απολύτως αναγκαία λόγω της οικονομικής τους δυσχέρειας. Ετσι, οι πολιτικοί των μικρότερων χωρών θα έπρεπε να δώσουν λιγότερη σημασία στο υπερθέαμα του Στρασβούργου, να παρακολουθήσουν προσεκτικά πώς εξελίσσονταιστην πράξη οι σχέσεις Ρωσίας, Αμερικής και Κίνας, και να προσαρμόσουν τη δική τους πολιτική αναλόγως.
ΣΥΝΟΨΙΖΟΝΤΑΣ
Επιφυλακτικές κινήσεις έως και αδυναμία χειρισμού των προβλημάτων
Η ΑΡΧΙΚΗ περίοδος της προεδρίας Ομπάμαφανερώνει, στην καλύτερη περίπτωση, επιφυλακτικές κινήσεις και, στη χειρότερη, την αδυναμία του να χειριστεί αποτελεσματικά τα αλληλένδετα προβλήματα που κληρονόμησε. Η οικονομική κρίση που τον ανέβασε στην εξουσία περιορίζει ίσως τώρα την ελευθερία κινήσεών του. Συνολικά, επομένως, οι αλλαγές είναι επιφανειακές μάλλον, παρά ουσιαστικές.
Ωστόσο, στις θετικές- για την Αμερική- εξελίξεις μπορούμε να ανιχνεύσουμε δύο νέες κινήσεις: η πρώτη είναι για όλους καλή· η δεύτερη, δυνητικά πολύ αμφιλεγόμενη.
Η ευπρόσδεκτη αλλαγή ήταν η κατ΄ αρχήν εκδήλωση ενδιαφέροντος του Ιράν προς τα δημόσια (και τα αδημοσίευτα;) ανοίγματα του Ομπάμα.
Εάνπρόκειται για τακτική κίνηση του Αχμαντινετζάντ (λόγω των επερχόμενων εκλογών στο Ιράν) δεν θα αργήσουμε να το μάθουμε. Ας ελπίσουμε όμως ότι δεν είναι. Εν τω μεταξύ, πρέπει να προσέχουμε τα εξής δύο πράγματα:
(α) την ικανότητα του Ιράν να καθυστερεί τις εξελίξεις, καθώς ο χρόνος είναι με το μέρος του· (β) το- μακρινό, ελπίζουμε- ενδεχόμενο οι κκ. Νετανιάχου και Λίμπερμαν να κινηθούν παρορμητικά και ασυλλόγιστα εναντίον του Ιράν. Η δεύτερη εξέλιξη αφορά το άνοιγμα του Ομπάμα προς την Τουρκία, την οποία σημαίνοντες αμερικανοί σχολιαστές έχουνήδηχαρακτηρίσει ως«δικλίδα ασφαλείας για το ενδεχόμενο η Ευρώπη να γίνει υπερδύναμη ανταγωνιστική της Αμερικής». Για τους αμερικανούς σχεδιαστές στρατηγικής πουήδηδιαβλέπουν «το ενδεχόμενο, μια μέρα (η Ευρώπη) να γίνει εχθρική (sic) προς τα αμερικανικά συμφέροντα», το γεγονός αυτό θα μπορούσε να πυροδοτήσει τεράστιες αλλαγές στην εξωτερική πολιτική της Αμερικής και της Ευρώπης. Ιδωμεν.
Ο κ. Βασίλης Μαρκεζίνης φέρει τον τίτλο τού σερ και είναι τακτικό μέλος της Βρετανικής Ακαδημίας, αντεπιστέλλον μέλος των Ακαδημιών Αθηνών, Γαλλίας, Ρώμης, Βελγίου, Ολλανδίας και νομικός σύμβουλος (επί τιμή) της βασίλισσας της Αγγλίας.
