Να στολίζουμε έλατο ή πουρνάρι;

Ούτε στολισμένο έλατο ούτε καράβι… Κανένα δεν ταιριάζει στην ελληνική παράδοση των Χριστουγέννων. Κλαδιά αειθαλών δέντρων, όπως η ελιά, το πουρνάρι, η δρυς, στόλιζε ο λαός μας τις περισσότερες χειμωνιάτικες γιορτές, όπως τα Χριστούγεννα, αφού πίστευε ότι μετέδιδαν στα μέλη της οικογένειας τη δύναμη και την ευρωστία τους. Το χριστουγεννιάτικο δέντρο όπως το γνωρίζουμε σήμερα καθιερώθηκε μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους, στα χρόνια του Οθωνα, ο οποίος όπως αναφέρει η διευθύντρια του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών κυρία Αικατερίνη Πολυμέρου-Καμηλάκη έφερε από την πατρίδα του τη συνήθεια των Βαυαρών να στολίζουν έλατο στο εσωτερικό των σπιτιών και στις πλατείες. Ο στολισμός του δέντρου καθιερώθηκε εύκολα στην Ελλάδα και έγινε αναπόσπαστο μέρος της χριστουγεννιάτικης προετοιμασίας και ατμόσφαιρας κυρίως μετά τον B´ Παγκόσμιο Πόλεμο. Εξάλλου το δέντρο ήταν για τον αγροτικό κόσμο της χώρας μας στοιχείο ζωής, ίσκιος, στολίδι, απάγκιο, πηγή θετικής ενέργειας.

Πολλοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι το έθιμο του χριστουγεννιάτικου δέντρου ξεκίνησε από τους δρυΐδες και το συνέχισαν οι Ρωμαίοι, οι οποίοι στόλιζαν τα σπίτια τους με κλαδιά δέντρων για να γιορτάσουν τη χειμερινή ισημερία. Αργότερα το υιοθέτησαν και οι χριστιανοί στις μεγάλες γιορτές τους. Μάλιστα λένε ότι ο Αγιος Βονιφάτιος αντικατέστησε τη δρυ, στην οποία οι ειδωλολάτρες απέδιδαν ιερές δυνάμεις, με το έλατο. Υπάρχουν πάντως μελετητές που θεωρούν ότι οι ρίζες του εθίμου βρίσκονται στην Ανατολή, καθώς βρέθηκε στη Συρία κείμενο (το χειρόγραφο υπάρχει στο Βρετανικό Μουσείο) στο οποίο αναφέρεται ότι βυζαντινός αυτοκράτορας έχτισε ναό, τον οποίο κοσμούσαν δύο στολισμένα ορειχάλκινα δέντρα.

* Καραβάκι για τα κάλαντα

Το καράβι, συνηθισμένο τάμα των ναυτικών σε στιγμές κινδύνου στη θάλασσα, μοτίβο διακοσμητικό στην αργυροχρυσοχοΐα (σκουλαρίκια, καρφίτσες), δεν αποτελούσε στοιχείο διακόσμησης των ελληνικών σπιτιών τα Χριστούγεννα. Το καράβι, όπως είχε πει ένας από τους σημαντικότερους έλληνες λαογράφους, ο Δημήτρης Λουκάτος, θυμίζει χωρισμούς. Δεν συμβολίζει οικογενειακές συγκεντρώσεις στη θαλπωρή του σπιτιού, οι οποίες αποτελούν και το κύριο γνώρισμα των ελληνικών Χριστουγέννων. Σε ένα μόνο σημείο φαίνεται να υπάρχει σύνδεση καραβιού και γιορτών. Σύμφωνα με την κυρία Πολυμέρου-Καμηλάκη, τα παιδιά των νησιών και των παραθαλάσσιων περιοχών της χώρας κατασκεύαζαν με χαρτί και ξύλο ένα ομοίωμα καραβιού, το στόλιζαν με χρωματιστά χαρτιά και σχοινιά και με αυτό γυρνούσαν στα σπίτια και έλεγαν τα κάλαντα. Στο καραβάκι αυτό τα παιδιά φύλαγαν τα γλυκίσματα και τα χριστόψωμα που έπαιρναν ως φίλεμα από τους νοικοκύρηδες, αφού τους είχαν τραγουδήσει τα κάλαντα:

Σένα σου πρέπει, αφέντη μου, καράβι ν’ αρματώσεις

Και τα σκοινιά του καραβιού να τα μαλαματώσεις…

(κάλαντα Πηλίου).

* Πλαστικό ή φυσικό;

Ποιο έλατο χωράει στην περιβαλλοντική συνείδησή σας; Το φυσικό ή το πλαστικό; Οποιος θέλει να ακολουθεί τις σύγχρονες οικολογικές τάσεις πρέπει, σύμφωνα με τις περιβαλλοντικές οργανώσεις, να προτιμήσει ένα φυσικό δέντρο – έλατο, ερυθρελάτη, ψευδοτσούγκα, κυπαρίσσι, κέδρο, πεύκο.

Τα φυσικά δέντρα πλέον προέρχονται από τεχνητές φυτείες που έχουν δημιουργηθεί σε ιδιόκτητα αγροκτήματα, αναγνωρισμένους δασωμένους αγρούς και ιδιωτικά καστανοπερίβολα. Περίπου το 75% των φυσικών ελάτων που κυκλοφορούν στην αγορά προέρχεται από ιδιωτικές φυτείες που δημιουργήθηκαν σε άγονες εκτάσεις των ορεινών περιοχών της χώρας, σε συνεργασία με τη Δασική Υπηρεσία του υπουργείου Γεωργίας. Το υπόλοιπο 25% προέρχεται από ιδιωτικά καστανοπερίβολα, τα οποία «καθαρίζονται» από τα έλατα καθώς λειτουργούν παρασιτικά εις βάρος των καστανιών. Ετσι από την υλοτομία δενδρυλλίων για χριστουγεννιάτικα δέντρα καμιά ζημιά δεν γίνεται στα δάση.

Για να διασφαλιστεί ότι τα φυσικά δέντρα που πωλούνται στην ελληνική αγορά είναι νόμιμα, κατά την κοπή τους είναι πάντα παρών δασικός υπάλληλος, ο οποίος σημαδεύει εκείνα που επιτρέπεται να κοπούν, ενώ σφραγίζει και το όχημα που τα μεταφέρει στα αστικά κέντρα. Τα τελευταία χρόνια έχει μειωθεί σημαντικά η παράνομη υλοτομία καθώς την περίοδο των γιορτών επιστρατεύεται όλη η δασική υπηρεσία.

Το φυσικό δέντρο που προέρχεται από την ελληνική φύση και από περιοχές όπου γίνεται σωστή διαχείριση είναι προτιμότερο από το πλαστικό. Τα πλαστικά δέντρα, όπως λένε οι ειδικοί από το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF), έχουν τεράστιο χρόνο ημιζωής, δηλαδή δεν αφομοιώνονται από τη φύση, σε αντίθεση με τα φυσικά. Επίσης είναι πιο εύφλεκτα, ενώ κατά την κατασκευή τους εκλύονται τοξικοί ρύποι στην ατμόσφαιρα και δημιουργούνται στερεά και υγρά απόβλητα. Κρατούν όμως χρόνια, δεν χρειάζονται περιποίηση και είναι σαφώς φθηνότερα.