Οι κατασκευαστές λαβυρίνθων

Ο Francois Ηauter, δημοσιογράφος της γαλλικής εφημερίδας «Le Figaro», ξεκίνησε ένα οδοιπορικό διαρκείας τριών μηνών, μέσα από το οποίο επιχείρησε να προσεγγίσει τον πολιτισμό των Κινέζων. Ακόμη περισσότερο, να κατανοήσει έναν ολόκληρο κόσμο τόσο μακρινό και διαφορετικό από αυτόν των «Δυτικών». Μέσα από το ταξίδι του γνώρισε ανθρώπους, κατέγραψε συμπεριφορές και έζησε καταστάσεις που μας επιτρέπουν να γνωρίσουμε καλύτερα τη χώρα η οποία φιλοξένησε τους 29ους Ολυμπιακούς Αγώνες και αποτελεί μια ανερχόμενη υπερδύναμη.
Τελευταίο στάδιο αυτού του γύρου του κόσμου. Μεταξύ του Σίδνεϊ και του Χονγκ Κονγκ, ήλθε η ώρα για τον «απολογισμό» αυτής της πανταχού παρούσας κινεζικής μεγαλοφυΐας που βρέθηκε στο επίκεντρο του κόσμου χρησιμοποιώντας την αμερικανική μέθοδο, το εμπόριο.

Πέντε τα ξημερώματα στο ερημικό αεροδρόμιο του Χονγκ Κονγκ, τελευταία στάση πριν από το Παρίσι. Κατά τη διάρκεια της τετράμηνης περιήγησής μου επιχείρησα να αποκωδικοποιήσω την ψυχή των σύγχρονων Κινέζων, ψάχνοντας τα μυστικά της αρμονικής ζωής σε πράγματα μακρινά. Συνάντησα χιλιάδες ανθρώπους και κάθε στάδιο αυτής της περιπλάνησής μου ήταν ένα ταξίδι στα μύχια της ψυχής τους. Προσπαθώντας να προσεγγίσω την αλήθεια αντικειμενικά, κατάλαβα πόσο πολύ με απατούσαν τα φαινόμενα και πόσο λίγο έπρεπε να εμπιστεύομαι την υποκειμενική κρίση μου. Τελικά το μυστικό της αρμονικής ζωής βρισκόταν στην καλώς εννοούμενη περιέργεια για τον πλησίον, στην ανιδιοτελή διαπροσωπική σχέση και στην κινητικότητα. Ο πραγματικός πλούτος ήταν η μεγαλοψυχία. Οπως η τύχη μιας οικογένειας μπορεί να αλλάξει από τη μια γενιά στην άλλη έτσι και το πεπρωμένο μιας πλούσιας χώρας ή ενός φτωχού έθνους μπορεί να μεταστραφεί μέσα σε μισό αιώνα από τις αποφάσεις μιας διορατικής προσωπικότητας.

Τρανή απόδειξη αποτελεί για την Κίνα η κληρονομιά του Ντενγκ Χσιαοπίνγκ ο οποίος ανέλαβε πριν από 30 χρόνια να ανοίξει την Αυτοκρατορία στον υπόλοιπο κόσμο. Επρόκειτο για μια επανάσταση, για ένα φιλόδοξο όσο και δύσκολο εγχείρημα, καθώς έφερνε τη ρήξη με 11 αιώνες περιχαράκωσης της χώρας στο εσωτερικό της. Οι διάδοχοί του διαχειρίστηκαν με επιτυχία το όραμα για μια ανθηρή και ανοικτή Κίνα, κατασκευάζοντας δαιδαλώδη δίκτυα σε ολόκληρο τον πλανήτη, προκειμένου να τροφοδοτήσουν με καύσιμα την αδηφάγο οικονομία τους. Στην Αφρική και στον Ειρηνικό οι Κινέζοι κατακρεούργησαν το περιβάλλον, εξυφαίνοντας μια τεράστια οικολογική καταστροφή με ολέθριες συνέπειες για ολόκληρο τον κόσμο. Αυτό, όμως, δεν βάρυνε στις συνειδήσεις των σημερινών ηγετών. Η μηχανή της ανάπτυξης δούλευε πλέον στο φουλ χωρίς να μπορεί κανείς να τη σταματήσει.

Ο Μαρξ έδωσε τη θέση του στον Κέινς. Ο καπιταλισμός αυτού του τύπου ήταν το καταλληλότερο εργαλείο για να φθάσει η χώρα στην αίγλη του πολιτισμού των Τανγκ (618 μ.Χ.-907 μ.Χ.). Ο τελικός στόχος, που δεν ήταν άλλος από το να βρεθεί και πάλι η Κίνα στο κέντρο του κόσμου, ήταν ακόμη μακριά. Ο πόλεμος δεν ήταν η πλέον ενδεδειγμένη λύση αφού η χώρα υπολειπόταν τεχνολογικά των αντιπάλων της. Ετσι οι Κινέζοι μιμήθηκαν την αμερικανικό τρόπο ανάπτυξης, το εμπόριο. Τα εσωτερικά προβλήματα ξεχάστηκαν και η κοινή γνώμη κατευθύνθηκε μεθοδευμένα σε ένα πνεύμα πατριωτικής έξαρσης. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες αποτέλεσαν την καλύτερη ευκαιρία για τη συντήρηση του «κινεζικού ονείρου», μια μεγάλη, ευημερούσα Κίνα η οποία θα στηρίζεται ασφαλώς στο εμπόριο.

Η χώρα προσφέρει τις υπηρεσίες της παγκοσμίως, αναθερμαίνοντας τις οικονομίες του Τρίτου Κόσμου, ενώ ακόμη και στην εξωτερική της πολιτική χρησιμοποιεί όλα τα παλιά κόλπα των εμπόρων: εκπτώσεις, δωράκια, ένα νεύμα… Οι Κινέζοι είναι πλέον καλύτεροι και από τους δασκάλους τους, τους Αμερικανούς, στην προώθηση των προϊόντων τους. Παρ΄ όλα αυτά ο «κίτρινος κίνδυνος» δεν υφίσταται στην πραγματικότητα, καθώς δεν είναι στη φύση του Κινέζου ούτε ο επεκτατισμός ούτε ο πόλεμος. Δεν θα μπορούσε άλλωστε να είναι διαφορετικός ένας λαός ο οποίος κατασκευάζει και συντηρεί για τόσους αιώνες το Σινικό Τείχος. Οσο θα μπορεί να τροφοδοτεί την οικονομική του ανάπτυξη και να διατηρεί την κοινωνική σταθερότητα δεν πρόκειται ποτέ να προκαλέσει ένοπλες συρράξεις. Οι Δυτικοί έχουν μια λανθασμένη αντίληψη για αυτόν τον λαό και αυτή δεν πηγάζει τόσο από τη δυσκολία κατανόησης των κινεζικών ιδεογραμμάτων όσο από τη μη κατανόηση των κοινωνικών δεδομένων. Ετσι, η δυσπιστία δίνει τη θέση της σε μια σχεδόν ρατσιστική αντίληψη και σε μια υπεροψία παρόμοια με αυτή που επιδεικνύεται και στην Αφρική. Θεωρούν εαυτούς τα «φωτισμένα πνεύματα» που έρχονται με λάβαρο τον ανθρωπισμό και την πρόοδο να ανασύρουν τους «καθυστερημένους» λαούς από το σκοτάδι. Μία ακόμη προκατάληψη η οποία θίγει την κινεζική περηφάνια είναι η πεποίθηση ότι οι Κινέζοι είναι «καταδικασμένοι» να υιοθετήσουν τις δυτικές- δημοκρατικές – αξίες, αποκηρύσσοντας την πολιτιστική τους ταυτότητα. Οι Αμερικανοί, έχοντας κατά νου την αφομοίωση αμερικανικών συνηθειών από τους Ευρωπαίους, θεωρούν ότι οι Κινέζοι θα μας μιμηθούν και ότι η οικονομία της αγοράς θα επιβάλει με τη σειρά της το «κράτος δικαίου».

Προσωπικά, φαντάζομαι ότι σε 20 χρόνια η Κίνα θα είναι σαφώς πιο ανεπτυγμένη, διατηρώντας- για το καλό όλων- την ιδιαιτερότητά της. Γιατί αν καταφέρει να συνδυάσει αρμονικά τη δημιουργικότητα των ατόμων με την αδράνεια του κομφουκιανισμού τότε θα μας προσφέρει έναν ακόμη θησαυρό, πέρα από τις αρετές που ήδη διαθέτει. Αυτή την κυοφορούμενη αναγέννηση την εντόπισα στις κινεζικές κοινότητες του εξωτερικού. Με τη δεύτερη και κυρίως την τρίτη γενιά μεταναστών να διαπρέπει σε κάθε χώρα όπου εγκαθίσταται και να αφομοιώνεται ομαλά σε οποιαδήποτε κοινωνία. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μάλιστα, αυτό συνέβη σε ακόμη πιο σύντομο διάστημα.

Ενα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η περίπτωση μιας εξαίρετης διάνοιας, του Κίτι Νταμνερνσανβανίχ. Ηλθε πάμφτωχος στην Μπανγκόκ, γυρεύοντας μια αλλιώτικη ζωή στην Ταϊλάνδη. Ο 77χρονος σήμερα Κίτι, πάντα προσηνής, καλοσυνάτος και αξιοσέβαστος στον περίγυρό του, έχει οικοδομήσει μια βιομηχανική αυτοκρατορία εργαζόμενος ακατάπαυστα 365 ημέρες τον χρόνο. Επινοώντας νέες- οικολογικές- τεχνικές στις αγροτικές καλλιέργειες κατόρθωσε να διπλασιάσει το εισόδημα 2 εκατ. Ταϊλανδών, ενώ ο ίδιος διέθεσε την περιουσία του για την κατασκευή σχολείων στην Κίνα. Το σπίτι του βρίσκεται στο πλάι των τεράστιων εργοστασίων του και μόνο μια λεπτή μεσοτοιχία χωρίζει το υπνοδωμάτιο από το λιτό του γραφείο. Η φιλοσοφία της ζωής του συνοψίζεται στο «μηδένα προ του τέλους μακάριζε». Το σθένος αυτού του ανθρώπου δεν είναι τίποτε άλλο από την πηγαία ορμή του δημιουργού για δράση, προσανατολισμένη στο μέλλον και στις επόμενες γενιές. Με άλλα λόγια, πρόκειται για ό,τι πολυτιμότερο έχει να παρουσιάσει αυτή η χώρα, για το ίδιο το πνεύμα της Κίνας.