Το δράμα των Φωκιανών… σε μία βαλίτσα

OΦελίξ Σαρτιό (1876-1944), γάλλος μηχανικός και αρχαιολόγος, ήταν ο πρώτος που οργάνωσε αρχαιολογικές ανασκαφές στην Αρχαία Φώκαια της Μικράς Ασίας τα έτη 1913, 1914 και 1920. Οταν ξέσπασε ο διωγμός της Φωκαίας στις 12 Ιουνίου 1914 (30 Μαΐου με το παλαιό ημερολόγιο), βρέθηκε εκεί για δεύτερη φορά και οι διωκόμενοι Φωκιανοί βρήκαν προστασία κοντά του, αφού ο επιφανής φιλέλληνας κατόρθωσε- με τη βοήθεια των συνεργατών του- να υψώσει τη σημαία της Γαλλικής Δημοκρατίας σε τέσσερα σπίτια σώζοντας έτσι μεγάλο μέρος του πληθυσμού από τη μανία των Τσετών. Το 1919-1920 επέστρεψε στη Φώκαια μαζί με τους φωκιανούς πρόσφυγες, οι οποίοι επανεγκαταστάθηκαν στις πατρογονικές εστίες τους. Ως αντάλλαγμα για το καλό που τους έκανε, του επέτρεψαν να φωτογραφίσει όλες τις στιγμές της χαράς και της θλίψης του τόπου. Τελικά ο Σαρτιό δημοσίευσε πολλά κείμενα και πολύ λίγες φωτογραφίες από όσα είχε δει και ζήσει ως μάρτυρας του διωγμού. Ολο του το έργο είναι αφιερωμένο στην τέχνη της Μικράς Ασίας με επίκεντρο τη Φώκαια. Η άγνωστη αυτή πτυχή της ιστορίας του ελληνικού έθνους και ειδικότερα των Φωκιανών, η μοίρα των οποίων τους επεφύλασσε όχι έναν αλλά δύο διωγμούς (το 1914 και το 1922), έρχεται να φωτιστεί με την πρόσφατη ανακάλυψη από τον ιστορικό φωτογραφίας Χάρη Γιακουμή ολόκληρου του φωτογραφικού αρχείου του Σαρτιό και, στη συνέχεια, του υπόλοιπου γραπτού αρχείου του. Μέσα στην προσωπική δερμάτινη βαλίτσα του, εκτός από το συμβολικό και ιδιαιτέρως συγκινητικό πορτρέτο του εθνομάρτυρα Χρυσοστόμου Σμύρνης, βρέθηκαν όλα τα άρθρα και οι σημειώσεις τόσο του Σαρτιό όσο και των συνεργατών του για τα θλιβερά γεγονότα του 1914. Ο,τι χώρεσε σε αυτή τη βαλίτσα αρκεί για να μας φανερώσει έναν σημαντικό μάρτυρα και πιστό φίλο του Ελληνισμού της Μικράς Ασίας. Το κοινό θα έχει την ευκαιρία να έρθει σε επαφή με τις εικόνες και τα κείμενα του φιλέλληνα μέσα από μια έκθεση που εγκαινιάζεται στο Ριζάρειο Εκθεσιακό Κέντρο στο Μονοδένδρι Ιωαννίνων στις 9 Αυγούστου. Εκατόν είκοσι φωτογραφίες συνοδευόμενες από ελληνογαλλικά κείμενα της εποχής, παρουσίαση βιβλίων και ντοκουμέντων για τα γεγονότα της Φωκαίας, οπτικοακουστικό θέαμα με προβολές και τρισδιάστατη θέαση αυθεντικών εικόνων του Σαρτιό με τη βοήθεια συλλεκτικών στερεοσκοπίων συμπληρώνουν την έκθεση. Ταυτόχρονα κυκλοφορεί ένας τόμος με 200 φωτογραφίες και κείμενα του Σαρτιό, τα οποία συνοδεύονται από αντίστοιχα του ιστορικού φωτογραφίας Χάρη Γιακουμή, του γάλλου αρχαιολόγου Αντουάν Ερμαρί και του Μανώλη Τσαλικίδη, προέδρου της Κοινότητας Παλαιάς Φωκαίας Αττικής.

«Ολα τέλειωσαν. Δεν υπάρχεις πια,αγαπημένη ψυχή της παλιάς αυτής πόλης, μητέρα της ωραίας μας Προβηγκίας,πρόγονε του λαμπρού Ελληνισμού της Δύσης. Είχα ονειρευτεί για σένα μέρες καλύτερες και πιο όμορφες και πάλευα με ζήλο και αγάπη για να έρθουν… Δέχτηκα κι εγώ βαθύ και θανάσιμο πλήγμα. Και για μένα ήρθε το τέλος, όπως καταλαβαίνεις.Δεν θα έχω πια το κουράγιο να επιστρέψω ξανά στα ερείπιά σου,να συνεχίσω το έργο που ήταν δικό σου,που πνευματικά σου ανήκε. Παλιές αναμνήσεις και καινούργιες ελπίδες!Απότομα και βίαια η αλυσίδα των γεγονότων που πλεκόταν τόσον καιρό σπάει για πάντα… Θα προσπαθήσω να σου αποδοθεί δικαιοσύνη στη συνείδηση των ανθρώπων και αυτό είναι το μόνο που μπορώ να κάνω για σένα τώρα…». Ανατριχιαστικά όσο και προφητικά τα λεγόμενα του Σαρτιό, όπως τα αποτύπωσε στο χαρτί και τα άφησε να περιμένουν στωικά ως τη στιγμή που θα αποκαλύπτονταν στις επόμενες γενιές του «λαμπρού Ελληνισμού της Δύσης». Τελικά, η Ιστορία χωρά πολλούς ήρωες ακόμη. Και οι περισσότεροι είναι αφανείς.

Πληροφορίες στο τηλ. 26530 71573. Την οργάνωση της έκθεσης υπογράφει ο Τάκης Αναγνωστόπουλος και την καλλιτεχνική επιμέλεια της έκδοσης η Βάσω Αβραμοπούλου.