Η άνοδος και τα αίτια της πτώσης του Ισλαμικού Κράτους

Για μια οργάνωση με τόσο θεαματικές φιλοδοξίες, η πτώση του Ισλαμικού Κράτους έλαβε χώρα σε ένα μάλλον κοινότοπο περιβάλλον: σε ένα νοσοκομείο και ένα αθλητικό στάδιο στην πόλη Ράκα, ντε φάκτο πρωτεύουσα του Χαλιφάτου στη Συρία. Μετά από εβδομάδες άγριων συγκρούσεων στους δρόμους και βομβαρδισμούς, αυτά τα τελευταία οχυρά έπεσαν στους κούρδους μαχητές περισσότερο από τρία χρόνια αφότου το Ισλαμικό Κράτος έγινε διαβόητο παγκοσμίως με μια εκστρατεία κατάκτησης πρωτοφανούς βαρβαρότητας.

Αν και αναλυτές προειδοποιούν ότι η πτώση της Ράκα δεν σημαίνει το τέλος του ISIS, η κλίμακα της παρακμής τoυ είναι εντυπωσιακή. Μέχρι τα μέσα του 2014 η οργάνωση των τζιχαντιστών ήλεγχε έναν πληθυσμό επτά ή οκτώ εκατομμυρίων ανθρώπων, σε εδάφη πλούσια σε πετρέλαιο, με διυλιστήρια, τεράστια αποθέματα σιτηρών, κερδοφόρες διαδρομές λαθρεμπορίου και τεράστια αποθέματα όπλων και πυρομαχικών. Η οικονομική του πρωτεύουσα ήταν η Μοσούλη, η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη του Ιράκ. Δεν υπήρχε αμφιβολία: το ISIS ήταν η πιο ισχυρή, η πιο πλούσια και η καλύτερα εξοπλισμένη δύναμη του τζιχάντ που είδε ποτέ ο κόσμος.

Η επιτυχία της ήταν ένα σοκ για ολόκληρο τον ισλαμικό κόσμο και για τη Δύση. Αυτό που ονειρευόταν να κάνει η Αλ Κάιντα, η οργάνωση που ιδρύθηκε από τον Οσάμα μπιν Λάντεν στο Πακιστάν το 1988, σε δεκαετίες ή σε αιώνες στο μέλλον, το κατάφερε το Ισλαμικό Κράτος μέσα σε λίγους μήνες. Η νικηφόρα εκστρατεία του και η ίδρυση ενός ισλαμικού χαλιφάτου (που ανακοινώθηκε από τον άμβωνα ενός τζαμιού 950 ετών στη Μοσούλη σε μια ομιλία του ηγέτη του, του 46χρονου Αμπου Μπακρ αλ Μπαγκντάτι) ήταν το πιο θεαματικό επίτευγμα των ισλαμιστών.

Νεαροί άνδρες, και μερικές γυναίκες, σε όλον τον κόσμο βρήκαν ακαταμάχητη την έκκληση του ISIS. Ταξίδεψαν στη Μέση Ανατολή από το Βέλγιο και τις Μαλδίβες, μερικοί επέστρεψαν στις πατρίδες τους για να προσηλυτίσουν ή, στην Ευρώπη, για να πραγματοποιήσουν μερικές από τις πιο διαβόητες τρομοκρατικές επιθέσεις που έγιναν ποτέ. Το ISIS ενέπνευσε άλλους, που δεν πολέμησαν στα πεδία των μαχών, να κάνουν τις δικές τους τρομοκρατικές επιθέσεις. Από το Μπανγκλαντές μέχρι τη Φλώριδα, εκατοντάδες άνθρωποι σκοτώθηκαν σε ένα νέο κύμα τρομοκρατικών ενεργειών.

Αυτό το τεράστιο και φιλόδοξο έργο έχει συντριβεί στα ερείπια της Ράκα. Περισσότεροι από 60.000 μαχητές του ISIS έχουν σκοτωθεί από το 2014, σύμφωνα με ανώτερους αμερικανούς στρατιωτικούς. Η ηγεσία έχει συρρικνωθεί, αν και ο Αλ Μπαγκντάτι επιβιώνει. Η διοίκηση έχει καταστραφεί, το ίδιο και τα στρατόπεδα εκπαίδευσης. Και η ροή της προπαγάνδας, τόσο σημαντική για τη στρατολόγηση και την πρόκληση επιθέσεων, έχει σταματήσει.

Η ήττα του ISIS δεν ήταν εύκολη, αν και τρεις εγγενείς αδυναμίες της οργάνωσης την καθιστούσαν αναπόφευκτη μακροπρόθεσμα. Πρώτον, το Ισλαμικό Κράτος χρειαζόταν συνεχείς κατακτήσεις για να επιτύχει: στα μάτια των οπαδών η εξάπλωση του χαλιφάτου ήταν ένα σαφές σημάδι ότι η οργάνωση εκτελούσε το θέλημα του Θεού. Η επέκταση σήμαινε επίσης στρατολόγηση νέων μελών, απόκτηση όπλων και πυρομαχικών, αρχαιολογικών θησαυρών προς πώληση, νέων περιουσιακών στοιχείων από λεηλασίες, τροφίμων για διανομή και νέων πόρων, όπως πετρελαιοπηγές και διυλιστήρια.

Αλλά περαιτέρω επέκταση από τα σουνιτικά εδάφη στη Συρία και στο Ιράκ ήταν αδύνατη. Τα σύνορα ισχυρότερων κρατών όπως η Τουρκία, το Ισραήλ και η Ιορδανία αποδείχθηκαν πολύ ανθεκτικά. Δεν υπήρχε τρόπος για μια σουνιτική αραβική μουσουλμανική δύναμη να εισχωρήσει βαθιά στο Κεντρικό και Νότιο Ιράκ που κυριαρχείται από σιίτες.

Δεύτερον, η μισαλλοδοξία και η βία από το ISIS προς τις κοινότητες που τελούσαν υπό την εξουσία του υπονόμευσε την υποστήριξη στον τοπικό πληθυσμό. Ενας λόγος για την ταχεία επέκταση της οργάνωσης ήταν ότι οι σουνίτες τοπικοί ηγέτες στο Ιράκ και στη Συρία έβλεπαν σημαντικά πλεονεκτήματα στην αποδοχή της εξουσίας του ISIS. Η κυριαρχία του έφερε σχετική ασφάλεια, μια μορφή δικαιοσύνης, και άμυνα ενάντια στους σιίτες και στην καταπίεση του καθεστώτος. Αλλά το 2015, με ένα εξασθενημένο ISIS, ανίκανο να προσφέρει τίποτα άλλο εκτός από βάρβαρη βία, άρχισαν οι μαζικές λιποταξίες.

Τρίτον, το Ισλαμικό Κράτος τα έβαλε με τη Δύση. Αυτή ήταν μια συνειδητή απόφαση, σκληρά εμπεδωμένη στο κίνημα, και δεν ελήφθη από αυτοάμυνα, όπως θεώρησαν κάποιοι. Οι πρώτοι τζιχαντιστές της οργάνωσης στάλθηκαν για τρομοκρατικές επιθέσεις στην Ευρώπη στις αρχές του 2014, προτού αρχίσουν οι βομβαρδισμοί από τον αμερικανικό συνασπισμό. Ο συνδυασμός δυτικής ισχύος πυρός και χρηματοδότησης σε τοπικές δυνάμεις έχει αποδειχθεί επανειλημμένα ισχυρός στο Πακιστάν, στη Νιγηρία, στη Σομαλία, στη Λιβύη, στο Μάλι και αλλού. Η απόλυτη νίκη εναντίον των τζιχαντιστών είναι δύσκολο να επιτευχθεί, αλλά οι οργανώσεις που στοχεύουν στη Δύση υποχρεώνονται συνήθως να εγκαταλείψουν τα εδαφικά κέρδη τους, ιδιαίτερα τα αστικά κέντρα.

Αλλά είναι εξίσου σαφές ότι οποιαδήποτε νίκη επί του ISIS είναι μερική. Η πρόσφατη στρατιωτική επίθεση δεν συνοδεύτηκε από παράλληλη πολιτική προσπάθεια. Υπάρχει ακόμα βαθιά δυσαρέσκεια και φόβος μεταξύ των ιρακινών σουνιτών και ο εμφύλιος πόλεμος της Συρίας δεν λέει να τελειώσει. Το έργο της κατασκευής ενός ισλαμικού κράτους έχει ηττηθεί, αλλά η οργάνωση όχι. Μπορεί ακόμα να κάνει πολύ μεγάλη ζημιά στο Ιράκ, στη Συρία και στη Δύση μέσω συνδεδεμένων ομάδων, των μαχητών που στέλνει για να κάνουν τρομοκρατικές επιθέσεις, και εκείνων που εμπνέει.

Η απειλή από όλα αυτά θα αλλάξει, αλλά δεν θα εξαλειφθεί τώρα που το χαλιφάτο δεν υπάρχει πια.

Μερικοί πιστεύουν ότι το ISIS θα συνεχίσει να υπάρχει ως ένα «εικονικό χαλιφάτο», που θα υποστηρίζεται από προπαγάνδα online, με την οποία θα στρατολογεί επίδοξους τζιχαντιστές στο Λονδίνο, στο Μπέρμιγχαμ, στο Παρίσι, στην Αμβέρσα ή στο Βερολίνο όπως και πριν.

Πολλοί προσήλυτοι από το Ηνωμένο Βασίλειο, το Βέλγιο ή τη Γαλλία ήταν νέοι άνδρες με μεταναστευτικό υπόβαθρο και ποινικό μητρώο για ασήμαντα και μερικές φορές σοβαρά εγκλήματα, και επιφανειακή γνώση της ισλαμικής πίστης, στο όνομα της οποίας ισχυρίζονταν ότι σκότωναν. Το ISIS τούς πρόσφερε όλα όσα δίνει μια συμμορία δρόμου στα μέλη της –περιπέτεια, κύρος, οικονομικές, ακόμα και σεξουαλικές ευκαιρίες –συν την υπόσχεση της λύτρωσης από τις αμαρτίες του παρελθόντος και της επίλυσης μιας σύνθετης κρίσης ταυτότητας.