Μεσαία τάξη: Το μυστικό όπλο της Τουρκίας

Το πρόσφατο αποτυχημένο πραξικόπημα στη Τουρκία, υπογραμμίζει την συνεχιζόμενη αδυναμία της χώρας απέναντι στην ισχύ και τις προθέσεις τμήματος των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων. Αλλά επίσης αποκαλύπτει και ένα νέο-αναπτυχθέν και εξαιρετικά ικανό προσόν της –ένα προσόν που οι γείτονες της Τουρκίας θα πρέπει και εκείνοι να αποζητήσουν: μία ισχυρή μεσαία τάξη, η οποία θέλει και μπορεί να κινητοποιηθεί ενάντια στις εξτρεμιστικές απειλές. Το ερώτημα για τη Τουρκία τώρα είναι αν ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν θα καλλιεργήσει αυτό το πλεονέκτημα. Για την ευρύτερη Μέση Ανατολή, το θέμα είναι το πώς θα οικοδομήσει μία μεσαία τάξη που μπορεί να εγγυηθεί την σταθερότητα. Οι ορδές των πολιτών που κατέβηκαν στους δρόμους της Κωνσταντινούπολης στη μέση της νύχτας, σε μία προσπάθεια να απωθήσουν τους πραξικοπηματίες, έκαναν μία επίδειξη συλλογικής δράσης, η οποία θα έπρεπε να αφορά κάθε πολιτικό ηγέτη, ειδικά όσους επιζητούν να αναπτύξουν τη χώρα τους.

Οι περισσότερες αναλύσεις για το πραξικόπημα εστίασαν στους ανταγωνισμούς της τουρκικής ελίτ και στις αποτυχίες του Ερντογάν – οι οποίες είναι σίγουρα πολλές. Αλλά λίγα ειπώθηκαν για τις δομικές αλλαγές στην πολιτική οικονομία της Τουρκίας, που χειραφέτησαν τη μεσαία τάξη της χώρας, η οποία αποτελεί την εκλογική βάση του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) του Ερντογάν. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, η Τουρκία έχει επιτύχει αξιοσημείωτα οικονομικά βήματα και μεταμορφώθηκε από τον ασθενή της Ευρώπης σε μία από τις πιο εύρωστες οικονομίες της και σε ένα νέο κέντρο εμπορίου για τη Μέση Ανατολή. Οι βασικοί λόγοι πίσω από αυτή τη μεταμόρφωση είναι οι επενδύσεις στις υποδομές, η υποστήριξη προς τις μεσαίες επιχειρήσεις, η διεύρυνση του περιφερειακού εμπορίου και η ανάπτυξη του τουριστικού τομέα. Ως αποτέλεσμα, σύμφωνα με εκτιμήσεις της Παγκόσμιας Τράπεζας, το κατά κεφαλήν εισόδημα της Τουρκίας τριπλασιάστηκε σε λιγότερο από μία δεκαετία και μειώθηκε στο μισό το ποσοστό της φτώχειας.

Αυτό υποστήριξε την οικονομική κινητικότητα του αγροτικού εργατικού δυναμικού της Τουρκίας, των μικρών επιχειρηματιών και των χαμηλόμισθων εργαζομένων, βγάζοντας πολλούς ανθρώπους από το περιθώριο της κοινωνίας. Ακόμη και η εξωτερική πολιτική ευθυγραμμίστηκε με τα οικονομικά συμφέροντα της ανερχόμενης μεσαίας τάξης (παρότι η επέμβαση στη Συρία αντανακλά μία μεταστροφή στις προτεραιότητες της εξωτερικής πολιτικής). Για τη νέα μεσαία τάξη της Τουρκίας, η επιβίωση της δημοκρατίας είναι απαραίτητη –και όπως έδειξαν τα πρόσφατα γεγονότα, έχει διάθεση να πολεμήσει για αυτή. Πράγματι, αυτό που συνέβη στη Τουρκία, δεν αντανακλά μόνο μία μάχη για την εξουσία μεταξύ του Ερντογάν και των αντιπάλων του, αλλά και τη θέληση της μεσαίας τάξης να διασφαλίσει ότι η Τουρκία δεν θα επιστρέψει σε ένα πολιτικό σύστημα που θα κατέστρεφε το οικονομικό και πολιτικό της μέλλον.

Αυτό σημαίνει ότι η αντίδραση του Ερντογάν στην απόπειρα πραξικοπήματος δεν θα πρέπει να είναι μόνο η τιμωρία εκείνης της μερίδας του στρατού που είναι υπεύθυνη για το κίνημα. Θα πρέπει να εστιάσει στην ενίσχυση των συμφερόντων της μεσαίας τάξης η οποία υπερασπίστηκε την κυβέρνηση. Επομένως, η πραγματική πρόκληση που θα αντιμετωπίσει η Τουρκία τους ερχόμενους μήνες δεν θα προέρχεται από τον στρατό ή από ξένους συνωμότες, αλλά από τον ασφυκτικό έλεγχο των ισορροπιών μέσω της παγίωσης της εξουσίας στα χέρια του προέδρου.

Κάτι τέτοιο θα περιόριζε την δυνατότητα αντιπολίτευσης και θα υπονόμευε το σύστημα το οποίο η τουρκική μεσαία τάξη υπερασπίζεται. Αν ο Ερντογάν προσπαθήσει να συγκεντρώσει μεγαλύτερη εξουσία, καλά θα κάνει να θυμηθεί τις συνθήκες που οδήγησαν στην πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Με την υπερσυγκέντρωση των εξουσιών στην Κωνσταντινούπολη, οι τελευταίοι σουλτάνοι εξαρτούνταν όλο και περισσότερο από μεγαλοστελέχη της διοίκησης στο εσωτερικό και από τις ισχυρές αυτοκρατορίες στο εξωτερικό.

Μία ευημερούσα και ανοιχτή δημοκρατία, είναι ο δρόμος που η Τουρκία πρέπει να ακολουθήσει, σφυρηλατώντας μάλιστα ένα μοντέλο διακυβέρνησης το οποίο σήμερα οι χώρες της Μέσης Ανατολής χρειάζονται απεγνωσμένα.