Δύο σενάρια για τη νέα εποχή στις σχέσεις ΗΠΑ – Κούβας

H επίσκεψη του Μπαράκ Ομπάμα στην Κούβα ήταν η πρώτη εν ενεργεία προέδρου των ΗΠΑ από την εποχή του Κάλβιν Κούλιτζ, το 1928. Αμερικανοί επενδυτές, ομογενείς Κουβανοί, τουρίστες, επιστήμονες και πολλοί άλλοι θα ακολουθήσουν τα βήματα του Ομπάμα. Η εξομάλυνση των διμερών σχέσεων θα δημιουργήσει ευκαιρίες και κινδύνους για την Κούβα, και θα είναι μία γιγαντιαία δοκιμασία ωριμότητας για τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Η κουβανική επανάσταση υπό την ηγεσία του Φιντέλ Κάστρο πριν από 57 χρόνια ήταν μια βαθιά προσβολή για την ψυχή των ΗΠΑ. Τόσο συναρπαστικό είναι το μοντέλο των ΗΠΑ, σύμφωνα με τους ηγέτες τους, που κάθε αξιοπρεπής χώρα πρέπει σίγουρα να επιλέξει να ακολουθήσει το παράδειγμά της Αμερικής. Οταν ξένες κυβερνήσεις είναι αρκετά ανόητες για να απορρίψουν τον αμερικανικό τρόπο, θα πρέπει να περιμένουν ανταπόδοση επειδή βλάπτουν τα συμφέροντα των ΗΠΑ (που θεωρούνται ότι ευθυγραμμίζονται με τα καθολικά συμφέροντα), απειλώντας έτσι την ασφάλεια των ΗΠΑ.

Με την Αβάνα μόλις 90 ναυτικά μίλια από τη Φλόριδα, η αμερικανική ανάμειξη στην Κούβα ήταν αδιάκοπη. Ο Τόμας Τζέφερσον αποφάνθηκε το 1820 ότι οι ΗΠΑ «θα έπρεπε, κατά την πρώτη δυνατή ευκαιρία, να καταλάβουν την Κούβα». Το έκαναν τελικά το 1898, όταν οι ΗΠΑ παρενέβησαν σε μια κουβανική επανάσταση κατά της Ισπανίας για να διεκδικήσουν αποτελεσματικά την αμερικανική οικονομική και πολιτική ηγεμονία στο νησί.

Στον 20ό αιώνα, πενήντα χρόνια οικονομίας σοβιετικού τύπου, που επιδεινώθηκε από το εμπορικό εμπάργκο των ΗΠΑ, είχε βαρύ τίμημα για τους Κουβανούς. Σε όρους αγοραστικής δύναμης, το κατά κεφαλήν εισόδημα της Κούβας ανέρχεται σε περίπου το ένα πέμπτο του επιπέδου των ΗΠΑ. Αλλά τα επιτεύγματα της Κούβας στην προώθηση της παιδείας και της δημόσιας υγείας είναι ουσιαστικά. Το προσδόκιμο ζωής στην Κούβα είναι ίσο με εκείνο των ΗΠΑ, και είναι πολύ υψηλότερο από ό,τι στις περισσότερες χώρες της Λατινικής Αμερικής.

Σήμερα, η εξομάλυνση των διπλωματικών σχέσεων δημιουργεί δύο πολύ διαφορετικά σενάρια για τις σχέσεις ΗΠΑ – Κούβας. Στο πρώτο, οι ΗΠΑ επανέρχονται στους παλιούς κακούς τρόπους τους, απαιτώντας δρακόντεια μέτρα πολιτικής από την Κούβα σε αντάλλαγμα για την «ομαλοποίηση» των διμερών οικονομικών σχέσεων. Το Κογκρέσο θα μπορούσε, για παράδειγμα, να απαιτήσει χωρίς συμβιβασμούς την επιστροφή των περιουσιακών στοιχείων που κρατικοποιήθηκαν κατά την επανάσταση, το απεριόριστο δικαίωμα των Αμερικανών να αγοράσουν γη και άλλα περιουσιακά στοιχεία στην Κούβα, την ιδιωτικοποίηση των κρατικών επιχειρήσεων, και το τέλος των προοδευτικών κοινωνικών πολιτικών, όπως το σύστημα δημόσιας υγείας. Ετσι τα πράγματα θα μπορούσαν να πάρουν άσχημη τροπή.

Στο δεύτερο σενάριο, το οποίο θα αποτελούσε μια μεγάλη ρήξη με το ιστορικό προηγούμενο, οι ΗΠΑ θα δείξουν αυτοσυγκράτηση. Το Κογκρέσο θα αποκαταστήσει τις εμπορικές σχέσεις με την Κούβα, χωρίς να επιμείνει στην μεταμόρφωση της ίδιας της Κούβας κατ’ εικόνα της Αμερικής, και χωρίς να αναγκάσει την Κούβα να επανεξετάσει τις εθνικοποιήσεις μετά την επανάσταση. Η Κούβα δεν θα πιεστεί να εγκαταλείψει την κρατική χρηματοδότηση της υγειονομικής περίθαλψης ή να ανοίξει τον τομέα της υγείας σε ιδιώτες αμερικανούς επενδυτές. Οι Κουβανοί προσβλέπουν σε μια τέτοια σχέση αμοιβαίου σεβασμού, αλλά ανατριχιάζουν στην προοπτική της ανανεωμένης υποταγής.

Αυτό δεν σημαίνει ότι η Κούβα δεν θα πρέπει να κινήσει αργά τις δικές της μεταρρυθμίσεις. Η Κούβα θα πρέπει γρήγορα να κάνει το νόμισμά της μετατρέψιμο για το εμπόριο, να προωθήσει την επέκταση των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας, και (με ιδιαίτερη προσοχή και διαφάνεια) να ιδιωτικοποιήσει ορισμένες επιχειρήσεις.

Οι μεταρρυθμίσεις αυτές που βασίζονται στην αγορά, σε συνδυασμό με ισχυρές δημόσιες επενδύσεις, θα μπορούσαν να επιταχύνουν την οικονομική ανάπτυξη και τη διαφοροποίηση της οικονομίας, προστατεύοντας παράλληλα τα επιτεύγματα της Κούβας στην υγεία, στην εκπαίδευση και στις κοινωνικές υπηρεσίες.

Η Κούβα μπορεί και πρέπει να στοχεύσει προς ένα σύστημα Σοσιαλδημοκρατίας σαν αυτό της Κόστα Ρίκα, παρά προς τον πιο ωμό καπιταλισμό των ΗΠΑ. Η επανάληψη των οικονομικών σχέσεων μεταξύ των ΗΠΑ και της Κούβας είναι, επομένως, μια δοκιμασία και για τις δύο χώρες. Η Κούβα χρειάζεται σημαντικές μεταρρυθμίσεις για να αναπτύξει την οικονομική δυναμική της, χωρίς να διακυβεύονται τα μεγάλα κοινωνικά επιτεύγματά της.

Οι ΗΠΑ πρέπει να ασκήσουν πρωτοφανή και ασυνήθιστο αυτοέλεγχο, για να δώσουν στην Κούβα τον χρόνο και την ελευθερία κινήσεων που χρειάζεται για να σφυρηλατήσει μια σύγχρονη και διαφοροποιημένη οικονομία που ως επί το πλείστον θα της ανήκει και θα λειτουργήσει υπέρ του ίδιου του κουβανικού λαού και όχι υπέρ των βορείων γειτόνων του.