«Γη είναι η κόλαση που ετοιμάστηκε για τους πρόσφυγες» αναφέρει σε ένα ποίημά του ο Ασραφ Φαγιάντ. Η δική του, όμως, κόλαση είναι η γη της Σαουδικής Αραβίας.
Τον περασμένο Νοέμβριο ο 35χρονος ποιητής και εικαστικός καταδικάστηκε σε θάνατο διά αποκεφαλισμού από δικαστήριο της Σαουδικής Αραβίας, όπου γεννήθηκε το 1980 από παλαιστίνιους γονείς, πρόσφυγες από τη Λωρίδα της Γάζας. Κατηγορήθηκε για «αποστασία από το Ισλάμ» και προώθηση του αθεϊσμού, για ασέβεια προς τον προφήτη Μωάμεθ και για υπονόμευση της σαουδαραβικής ηθικής. Η καταδικαστική απόφαση είναι το αποτέλεσμα έφεσης που ασκήθηκε κατά προηγούμενης απόφασης του 2014 η οποία τον καταδίκαζε σε κάθειρξη τεσσάρων ετών και 800 βουρδουλιές, με την κατηγορία της «αποκλίνουσας συμπεριφοράς».
Σύμφωνα με τον Ανταμ Κουγκλ, ερευνητή του Παρατηρητηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, αφορμή για την καταδίκη του Φαγιάντ στάθηκε μια συζήτηση σε καφέ της πόλης Αμπχα, κατά την οποία ο καλλιτέχνης φέρεται να εκφράστηκε «κατά του Θεού». Η θέση του επιδεινώθηκε όταν ένας μελετητής του Ισλάμ τον χαρακτήρισε «βλάσφημο» για την ποιητική του συλλογή «Οδηγίες εντός» (2008), βιβλίο το οποίο, σύμφωνα με το δικαστήριο, θα μπορούσε να «οδηγήσει και άλλα άτομα στο να αποκηρύξουν το Ισλάμ». Δηλώνοντας ότι «η μετάνοια είναι για τον Θεό», ο δικαστής απέρριψε την απολογία του Φαγιάντ και του επέβαλε την εσχάτη των ποινών.
Ιδιαίτερα δραστήριος, ο Φαγιάντ έχει επιμεληθεί εκθέσεις σαουδαραβικής τέχνης τόσο στη Σαουδική Αραβία όσο και στην Ευρώπη. Η υπόθεσή του, η οποία προκάλεσε διεθνή κατακραυγή, αναδεικνύει τις εντάσεις που υφίστανται μεταξύ των σκληροπυρηνικών μελών της άρχουσας πολιτικο-θρησκευτικής τάξης και ενός μικρού, άλλα αυξανόμενου αριθμού καλλιτεχνών και ακτιβιστών που αποπειρώνται να διευρύνουν τα όρια της ελευθερίας της έκφρασης σε μια χώρα όπου δεν υπάρχουν ούτε κινηματογράφοι ούτε σχολές Καλών Τεχνών.
Στη Σαουδική Αραβία η λογοτεχνία θεωρείται ιδιαίτερα επικίνδυνη. Πέρυσι, κατά τη διάρκεια της ετήσιας Διεθνούς Εκθεσης Βιβλίου του Ριάντ, οι Αρχές προέβησαν στην κατάσχεση χιλιάδων βιβλίων περισσότερων από 400 συγγραφέων που χαρακτηρίστηκαν «κομιστές βλάσφημων μηνυμάτων».
Πετρέλαια και ουαχαμπισμός
«Στη Σαουδική Αραβία η πολιτική δεν διαφέρει από τον πολιτισμό και τη θρησκεία. Η θρησκεία είναι πολιτική και ο πολιτισμός καθορίζεται από αυτή την ταύτιση. Μια παγιωμένη και απαρχαιωμένη ταύτιση, η οποία για να διατηρηθεί είναι απαραίτητη η άρνηση της όποιας διαφοράς θα μπορούσε να αναδείξει την καταπιεστική φύση του συστήματος. Αυτό ακριβώς το ζήτημα θίγει ο Φαγιάντ και οι Αρχές δεν μπορούν να ανεχτούν την παραμικρή κριτική όσον αφορά αυτό το αντιφατικό δίπολο –πετρέλαια και ουαχαμπισμός –επάνω στο οποίο βασίζεται ο ισλαμοφασισμός της δομής της εξουσίας τους» εξήγησε μιλώντας στο «Βήμα» ο διακεκριμένος αμερικανός ποιητής και ακαδημαϊκός Πιέρ Τζόρις.
Ποια θα είναι τελικά η κατάληξη της υπόθεσης παραμένει άγνωστο και εξαρτάται σχεδόν αποκλειστικά από τις σκοτεινές βουλές των σαουδαραβικών Αρχών. Την προηγούμενη εβδομάδα διοργανώθηκαν περισσότερες από 120 εκδηλώσεις υποστήριξης του Φαγιάντ σε 44 χώρες, ενώ στις αρχές του μήνα οι διοργανωτές του Διεθνούς Φεστιβάλ Λογοτεχνίας του Βερολίνου απέστειλαν επιστολή –υπογεγραμμένη από οργανώσεις και συγγραφείς, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονταν και οι νομπελίστες Ορχάν Παμούκ και Μάριο Βάργκας Λιόσα –προς τον Μπαράκ Ομπάμα, τον Ντέιβιντ Κάμερον και το γερμανικό υπουργείο Εξωτερικών, ζητώντας να επέμβουν υπέρ του παλαιστίνιου ποιητή. Γνωρίζοντας, ωστόσο, ότι πέρυσι στη Σαουδική Αραβία εκτελέστηκαν, πάντα διά αποκεφαλισμού, περισσότεροι από 150 άνθρωποι, δεν μπορεί να αποκλειστεί το ενδεχόμενο να πληρώσει ο Φαγιάντ τα ποιήματά του με την ίδια του τη ζωή.
«Οδηγίες εντός»
«Για να πάρεις ένα ψίχουλο πατρίδας»
«Ασυλο σημαίνει να στέκεσαι στο τέλος της ουράς / Για να πάρεις ένα ψίχουλο πατρίδας / Το να στέκεσαι στις ουρές είναι κάτι που έκανε ο παππούς σου / Χωρίς να μάθει ποτέ τον λόγο / Το ψίχουλο είσαι εσύ / Η πατρίδα είναι απλώς μια ταυτότητα / που μπαίνει στο πορτοφόλι με τα χρήματα / Τα χρήματα: είναι χαρτιά / πάνω τους τυπωμένα τα πρόσωπα των ηγετών. / Η φωτογραφία σε αντικαθιστά, ώσπου να επιστρέψεις / Και η επιστροφή; / Είναι ένα μυθικό πλάσμα βγαλμένο / από τα παραμύθια της γιαγιάς σου. / Ετσι, τελειώνει το πρώτο μάθημα. / Σου παραδόθηκε για να σε προετοιμάσει για το / το δεύτερο: Ποιο το νόημα της ύπαρξής σου!».
«Για να πάρεις ένα ψίχουλο πατρίδας»
«Ασυλο σημαίνει να στέκεσαι στο τέλος της ουράς / Για να πάρεις ένα ψίχουλο πατρίδας / Το να στέκεσαι στις ουρές είναι κάτι που έκανε ο παππούς σου / Χωρίς να μάθει ποτέ τον λόγο / Το ψίχουλο είσαι εσύ / Η πατρίδα είναι απλώς μια ταυτότητα / που μπαίνει στο πορτοφόλι με τα χρήματα / Τα χρήματα: είναι χαρτιά / πάνω τους τυπωμένα τα πρόσωπα των ηγετών. / Η φωτογραφία σε αντικαθιστά, ώσπου να επιστρέψεις / Και η επιστροφή; / Είναι ένα μυθικό πλάσμα βγαλμένο / από τα παραμύθια της γιαγιάς σου. / Ετσι, τελειώνει το πρώτο μάθημα. / Σου παραδόθηκε για να σε προετοιμάσει για το / το δεύτερο: Ποιο το νόημα της ύπαρξής σου!».
(Μου λένε): «Το αύριο καλά θα κάνει να απαλλαγεί από εσένα / Γιατί χωρίς την ύπαρξή σου, ο κόσμος θα μοιάζει καλύτερος…».
Αποσπάσματα από την ποιητική συλλογή «Οδηγίες εντός». Μετάφραση από τα αραβικά Πέρσα Κουμούτση.
Νάταλι Κχαζαάλ, καθηγήτρια Διεθνών Σπουδών και Αραβικού Πολιτισμού στο Πανεπιστήμιο A&M τού Τέξας
«Στο πρόσωπό του διώκεται η κοινωνία των πολιτών»
«Η δίωξη του Φαγιάντ αποτελεί τμήμα μιας πολιτικής αντίδρασης εναντία σε μια όλο και πιο δραστήρια κοινωνία των πολιτών. Πιστεύω πως οι προσπάθειές του να συνδέσει τους αναδυόμενους καλλιτεχνικούς κύκλους της Σαουδικής Αραβίας με ένα ελεύθερο διεθνές κοινό απειλούν την κυβέρνηση της χώρας. Αλλωστε, η ευκολία με την οποία η κατηγορία του αθεϊσμού μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη φυλάκιση και την εκτέλεση οποιουδήποτε μετατρέπει την καταδίκη του Ασραφ Φαγιάντ σε ένα πολιτικό έγκλημα που διαπράχθηκε από το κράτος». Αυτά δήλωσε στο «Βήμα» η Νάταλι Κχαζαάλ, καθηγήτρια Διεθνών Σπουδών και Αραβικού Πολιτισμού στο Πανεπιστήμιο A&M του Τέξας. Η ίδια κάνει λόγο για έναν ειλικρινή δημιουργό. «Κάποια από τα ποιήματα του Φαγιάντ αναφέρονται στην εμπειρία του ως γιος παλαιστίνιων προσφύγων, στον πόνο της εξορίας με τον οποίο ταυτίζονται πολλοί άνθρωποι στην περιοχή, στο άχθος της ανιθαγένειας, στην νοσταλγία των αστέγων και όλων όσοι κρατούν το κλειδί ενός σπιτιού στο οποίο δεν πρόκειται να επιστρέψουν ποτέ. Σε άλλα ποιήματά του μοιράζεται μαζί μας τον ακατέργαστο πόνο που αισθάνεται όταν γίνεται μάρτυρας της υποδούλωσης των γυναικών στον αραβικό κόσμο. Οπως αναφέρει σε ένα ποίημά του, «η μητέρα προτιμά τον γιο από την κόρη, ο γιος θα σταθεί δίπλα στη μητέρα του… Η κόρη θα κάνει έναν άλλο γιο για να σταθεί στο δικό της πλευρό». Και σε κάποια άλλα ποιήματά του μας υποδεικνύει πώς να μην καταπνίγουμε την περιέργεια και την ικανότητά μας για έρευνα, πώς να μη χάσουμε την ελεύθερη φωνή μας, προαναγγέλλοντας ενδεχομένως όσα υφίσταται από τότε που δημοσιεύτηκαν τα ποιήματά του».
«Στο πρόσωπό του διώκεται η κοινωνία των πολιτών»
«Η δίωξη του Φαγιάντ αποτελεί τμήμα μιας πολιτικής αντίδρασης εναντία σε μια όλο και πιο δραστήρια κοινωνία των πολιτών. Πιστεύω πως οι προσπάθειές του να συνδέσει τους αναδυόμενους καλλιτεχνικούς κύκλους της Σαουδικής Αραβίας με ένα ελεύθερο διεθνές κοινό απειλούν την κυβέρνηση της χώρας. Αλλωστε, η ευκολία με την οποία η κατηγορία του αθεϊσμού μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη φυλάκιση και την εκτέλεση οποιουδήποτε μετατρέπει την καταδίκη του Ασραφ Φαγιάντ σε ένα πολιτικό έγκλημα που διαπράχθηκε από το κράτος». Αυτά δήλωσε στο «Βήμα» η Νάταλι Κχαζαάλ, καθηγήτρια Διεθνών Σπουδών και Αραβικού Πολιτισμού στο Πανεπιστήμιο A&M του Τέξας. Η ίδια κάνει λόγο για έναν ειλικρινή δημιουργό. «Κάποια από τα ποιήματα του Φαγιάντ αναφέρονται στην εμπειρία του ως γιος παλαιστίνιων προσφύγων, στον πόνο της εξορίας με τον οποίο ταυτίζονται πολλοί άνθρωποι στην περιοχή, στο άχθος της ανιθαγένειας, στην νοσταλγία των αστέγων και όλων όσοι κρατούν το κλειδί ενός σπιτιού στο οποίο δεν πρόκειται να επιστρέψουν ποτέ. Σε άλλα ποιήματά του μοιράζεται μαζί μας τον ακατέργαστο πόνο που αισθάνεται όταν γίνεται μάρτυρας της υποδούλωσης των γυναικών στον αραβικό κόσμο. Οπως αναφέρει σε ένα ποίημά του, «η μητέρα προτιμά τον γιο από την κόρη, ο γιος θα σταθεί δίπλα στη μητέρα του… Η κόρη θα κάνει έναν άλλο γιο για να σταθεί στο δικό της πλευρό». Και σε κάποια άλλα ποιήματά του μας υποδεικνύει πώς να μην καταπνίγουμε την περιέργεια και την ικανότητά μας για έρευνα, πώς να μη χάσουμε την ελεύθερη φωνή μας, προαναγγέλλοντας ενδεχομένως όσα υφίσταται από τότε που δημοσιεύτηκαν τα ποιήματά του».
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
