Ρωγμές στο εσωτερικό του σουνιτικού τόξου

Ενώ οι διεθνείς παρατηρητές είναι επικεντρωμένοι στον ρόλο που παίζει ο ανταγωνισμός μεταξύ σουνιτών και σιιτών στη διαμόρφωση της γεωπολιτικής στον ισλαμικό κόσμο, εμφανίζονται βαθιά χάσματα εντός του σουνιτικού τόξου που εκτείνεται από τη Βόρεια Αφρική ως τη ζώνη Αφγανιστάν – Πακιστάν. Επιπλέον, οι σουνιτικές κοινότητες είναι εκείνες που «γεννούν» τους τζιχαντιστές, οι οποίοι αποτελούν ισχυρή απειλή προς τα δημοκρατικά κράτη, κοντά ή μακριά. Πού οφείλονται αυτός ο κατακερματισμός και η ριζοσπαστικοποίηση εντός του σουνιτικού ισλάμ και πώς μπορούμε να τα διαχειριστούμε;

Ο πολιτικός και φυλετικός σεκταρισμός στις σουνιτικές Μέση Ανατολή και Βόρεια Αφρική αντικατοπτρίζει αλλά και προκαλεί την αποδυνάμωση των πολιτικών θεσμών, με μια σειρά αποτυχημένα κράτη να γίνονται κόμβοι διεθνούς τρομοκρατίας. Η άναρχη Λιβύη, για παράδειγμα, εξάγει σήμερα τζιχάντ και όπλα στο Σαχέλ και υπονομεύει την ασφάλεια των γειτονικών κρατών. Αρκετές σουνιτικές ως επί το πλείστον χώρες –όπως η Συρία, το Ιράκ, η Υεμένη, η Λιβύη, η Σομαλία και το Αφγανιστάν –έχουν διχοτομηθεί de facto και οι προοπτικές για επανένωση στο εγγύς μέλλον είναι ελάχιστες. Η Ιορδανία και ο Λίβανος ενδέχεται να είναι τα επόμενα κράτη που θα υποκύψουν στη σουνιτική εξτρεμιστική βία.

Η σουνιτική αναταραχή έδειξε το πόσο εύθραυστα είναι σχεδόν όλα τα αραβικά κράτη, ενώ παραμέρισε την ισραηλινοπαλαιστινιακή σύγκρουση από το επίκεντρο. Η μεταοθωμανική τάξη –την οποία δημιούργησαν οι Βρετανοί με λίγη βοήθεια από τους Γάλλους μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο –καταρρέει χωρίς κάποια εναλλακτική εν όψει.

Σαουδική Αραβία και Εμιράτα εναντίον Κατάρ

Το σχίσμα αφορά και τα κράτη του Κόλπου, όπου η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ) εκλαμβάνουν ως υπαρξιακή απειλή τη βοήθεια που παρέχει το Κατάρ προς ισλαμιστές όπως η Μουσουλμανική Αδελφότητα. Οι δύο αυτές χώρες και το Μπαχρέιν ανακάλεσαν τους πρέσβεις τους από το Κατάρ.

Το σχίσμα αυτό εντείνεται από τη ρήξη ανάμεσα στις δύο κύριες σουνιτικές δυνάμεις της Μέσης Ανατολής, την Αίγυπτο και την Τουρκία. Η σχέση τους επιδεινώθηκε όταν ο αιγυπτιακός στρατός ανέτρεψε την κυβέρνηση της Μουσουλμανικής Αδελφότητας την οποία υποστήριζε η Τουρκία.

Παρόμοιο χάσμα υπάρχει ανάμεσα στο Αφγανιστάν και στο Πακιστάν επειδή το δεύτερο παρέχει βοήθεια και καταφύγιο σε αφγανούς μαχητές –ένα χάσμα που θα βαθύνει όταν η διεθνής στρατιωτική δύναμη υπό των ΗΠΑ θα διακόψει τις στρατιωτικές επιχειρήσεις της στο Αφγανιστάν στα τέλη του έτους. Η υποστήριξη του Πακιστάν γέννησε δύο ενσαρκώσεις των Ταλιμπάν: τους αφγανούς Ταλιμπάν, που υποστηρίζονται από τον πακιστανικό στρατό, και τους πακιστανούς Ταλιμπάν, νέμεση του πακιστανικού στρατού. Διαδοχικές αφγανικές κυβερνήσεις αρνήθηκαν να αναγνωρίσουν τα σύνορα με το Πακιστάν, τα οποία χάραξαν οι βρετανοί αποικιοκράτες χωρίζοντας στα δύο τη φυλή των Παστούν.

Τέτοιες διαμάχες προκαλούν τη στρατιωτικοποίηση των σουνιτικών κρατών. Τα ΗΑΕ και το Κατάρ, για παράδειγμα, ήδη θεσμοθέτησαν την υποχρεωτική στρατιωτική θητεία για τους άντρες.

Σε αυτό το πλαίσιο οι προσπάθειες να γεφυρωθεί το βαθύ χάσμα μεταξύ σουνιτών και σιιτών, βελτιώνοντας λ.χ. τις σχέσεις μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ιράν, αν και αναμφίβολα σημαντικές, δεν πρέπει να έχουν προτεραιότητα έναντι μιας στρατηγικής για την αντιμετώπιση του σεχταρισμού που πλήττει τη σουνιτική ζώνη. Η στρατηγική αυτή πρέπει να επικεντρωθεί στον φεντεραλισμό.

Αν ο φεντεραλισμός είχε εισαχθεί στη Σομαλία, μάλλον δεν θα είχε καταλήξει μια αποτυχημένη χώρα. Σήμερα ο φεντεραλισμός μπορεί να βοηθήσει στη διαχείριση κορυφαίων σουνιτικών χωρών όπου ένα ενιαίο κράτος δεν είναι πρακτικό.

Το πρόβλημα είναι ότι ο φεντεραλισμός έχει καταλήξει κακή λέξη στις περισσότερες σουνιτικές χώρες. Η στασιμότητα δεν είναι σταθερότητα. Εφθασε ο καιρός να αναγνωρίσει ο σουνιτικός κόσμος την ανάγκη για μια φεντεραλιστική προσέγγιση προκειμένου να διαχειριστεί την αστάθεια και τις συγκρούσεις που τον πλήττουν. Ακόμη και οι ΗΠΑ πρέπει να αναθεωρήσουν την περιφερειακή πολιτική τους, η οποία επί καιρό εξαρτάται από συμμαχίες με δεσποτικά καθεστώτα.

* Ο κ. Brahma Chellaney είναι καθηγητής Στρατηγικών Σπουδών, συνεργάτης του Center for Policy Research στο Νέο Δελχί και συγγραφέας.