Κι αν ο Χίτλερ είχε σκοτωθεί στη μάχη στις 29 Οκτωβρίου 1914;

Τέτοιες μέρες πριν από ακριβώς 100 χρόνια, τα ξημερώματα της Πέμπτης 29 Οκτωβρίου 1914, μια σφαίρα που δεν σκότωσε έναν Γερμανό στρατιώτη στην πρώτη γραμμή του πυρός σχεδόν άλλαξε την πορεία της ιστορίας του 20ού αιώνα.

Εκείνο το πρωί, ο 25χρονος Αδόλφος Χίτλερ, μαζί με άλλους 3.000 νεοσύλλεκτους του 16ου Βαυαρικού Συντάγματος Εφέδρων Πεζικού διέσχισε τα δάση προς τις βρετανικές γραμμές κοντά στην Υπρ στο νότιο Βέλγιο.

Το 16ο υπέστη μεγάλες απώλειες. «Από ολόκληρη την διμοιρία μας μόνο εγώ κι άλλος ένας μείναμε όρθιοι», έγραψε αργότερα σε έναν φίλο του στο Μόναχο ο Χίτλερ. «Τελικά έπεσε κι εκείνος. Μια σφαίρα έσκισε ολόκληρο το μανίκι της χλαίνης μου, αλλά ως εκ θαύματος έμεινα σώος και αβλαβής».

Ηταν η πρώτη γεύση μάχης για τον Χίτλερ. Πέρασε τα επόμενα τέσσερα χρόνια στο μέτωπο γλιτώνοντας τον θάνατο – κάποτε από μια οβίδα που τον χτύπησε στο πόδι, κι άλλοτε από αέριο που τον τύφλωσε προσωρινά.

Αλλά τι θα είχε γίνει αν ο Χίτλερ είχε σκοτωθεί εκείνη την Πέμπτη το πρωί πριν από έναν αιώνα, ή οποιαδήποτε άλλη μέρα στα επόμενα τέσσερα χρόνια που πολέμησε στην πρώτη γραμμή;

Πόσο διαφορετικός θα μπορούσε να ήταν ο 20ός αιώνας; Πόσο διαφορετική θα μπορούσε να ήταν η πορεία της γερμανικής ιστορίας; Τι χρησιμότητα έχει ένα τέτοιο «ιστορικό αντιπαράδειγμα», το οποίο ο διακεκριμένος Βρετανός ιστορικός Ρίτσαρντ Εβανς επέκρινε πρόσφατα ως άστοχο και μάταιο;

Λαμβάνοντας υπόψη τις επικίνδυνες πολιτικές συνθήκες σε ορισμένες περιοχές του κόσμου σήμερα, η κατανόηση του τι θα μπορούσε να είχε συμβεί, μπορεί στην πραγματικότητα να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε καλύτερα τι θα μπορούσε να συμβεί.

Το 1919, ο Χίτλερ ζούσε σε μια χώρα που βρισκόταν σε μεταβατικό στάδιο από μία καταπιεστική αλλά σταθερή μοναρχία σε μια νεοσύστατη Συνταγματική δημοκρατία, μια δυναμική που μας είναι οικεία στον μετά την Αραβική Ανοιξη κόσμο, όπου χώρες όπως η Τυνησία, η Αίγυπτος και η Συρία έχουν κινηθεί προς μια δυτικού τύπου δημοκρατία με δραματικά άνισες εμπειρίες και ενίοτε τρομακτικά αποτελέσματα.

Το πρώτο γερμανικό πείραμα με την δημοκρατία, η Δημοκρατία της Βαϊμάρης, κλονίστηκε ομοίως ανάμεσα σε υποσχέσεις και κινδύνους, υποστηριζόμενη από ένα καλό Σύνταγμα, αλλά τραυματισμένη βαριά από πολιτικούς εξτρεμιστές στην Αριστερά και στην Δεξιά. Στο Μόναχο, μπολσεβίκοι ίδρυσαν την βραχύβια και χαοτική Σοβιετική Δημοκρατία της Βαυαρίας.

Πραξικοπηματίες της Δεξιάς κατέλαβαν για λίγο την εξουσία στο Βερολίνο. Μέλη της τοπικής πολιτοφυλακής που ονομαζόταν Freikorps, ή Ελεύθερο Σώμα, λυμαίνονταν την ύπαιθρο, σκοτώνοντας με ατιμωρησία. Γερμανοί έσφαζαν Γερμανούς στους δρόμους.

«Πώς είναι δυνατόν να συμβαίνουν αυτά σε μια χώρα που είχε κάποτε τέτοια τάξη, που ανήκε στα κορυφαία πολιτισμικά κράτη της εποχής μας, και που, σύμφωνα με το Σύνταγμά της, είναι μια ελεύθερη δημοκρατία;» αναρωτήθηκε ο Εμιλ Γκούμπελ, ένας στατιστικολόγος και πρώην συνάδελφος του Αλμπερτ Αϊνστάιν, στην μελέτη του «Τέσσερα Χρόνια Πολιτικών Δολοφονιών» το 1922. Για το κύμα της βίας ο Γκούμπελ κατηγόρησε την «ψυχολογική κακοποίηση» του πρόσφατου πολέμου, τα ΜΜΕ που δόξασαν τις πολιτικές δολοφονίες, και ένα νομικό σύστημα που έκανε τα στραβά μάτια για την σφαγή.

Δεν θα μπορέσουμε να μάθουμε ποτέ πόσο διαφορετική θα ήταν η ιστορία αν ο Χίτλερ είχε σκοτωθεί από εκείνη την σφαίρα πριν από 100 χρόνια – αν η Δημοκρατία της Βαϊμάρης θα μπορούσε να έχει επιζήσει στην μεταπολεμική πολιτική και οικονομική αναταραχή, ή εάν η Ευρώπη θα είχε γλιτώσει τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Κάποιοι Γερμανοί μιλούσαν ήδη για έναν «δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο» ένα χρόνο μετά την ανακωχή. Μπορούμε λοιπόν να πούμε με βεβαιότητα ότι κανένας άλλος πολιτικός ηγέτης της εποχής δεν θα μπορούσε να εξάψει τα εθνικιστικά πάθη όσο ο Χίτλερ. Κανένα άλλος δεν θα μπορούσε να επιβάλλει μια αντι-σημιτική πολιτική φυλετικής καθαρότητας με τόση αγριότητα και τέτοιες τραγικές συνέπειες, με αποτέλεσμα τον θάνατο εκατομμυρίων Εβραίων της Ευρώπης, τσιγγάνων, ομοφυλοφίλων και αναπήρων.

Ποιό είναι, λοιπόν, το δίδαγμα αυτού του συγκεκριμένου «αντιπαραδείγματος»; Μια ιστορία χωρίς τον Χίτλερ υπογραμμίζει τόσο τις δυνατότητες όσο και τις παγίδες των κοινωνιών που βρίσκονται σε μετάβαση. Μας δείχνει ότι οι διαδικασίες αυτές απαιτούν χρόνο, κάποιες φορές γενιές.

Τελικά, ανεξάρτητα από το προσανατολισμό και την κεκτημένη ταχύτητα των γεγονότων, σίγουρα η γερμανική ιστορία θα ήταν διαφορετική αν ο Αδόλφος Χίτλερ είχε σκοτωθεί στην Φλάνδρα πριν από 100 χρόνια.