Ανοδος και πτώση μιας σοσιαλιστικής πόλης-πρότυπο

Το Αϊζενχίτενσταντ στην Ανατολική Γερμανία, κοντά στα σύνορα με την Πολωνία, υπήρξε μια πόλη-πρότυπο του λεγόμενου υπαρκτού σοσιαλισμού: με ένα εργοστάσιο παραγωγής χάλυβα, συνοικίες με αρχιτεκτονικό «αέρα» Μπαουχάους και ογκώδη συγκροτήματα πολυκατοικιών, εξιστορεί από την αρχή ως το τέλος την πορεία της Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας.

Οπως αναφέρει σε ρεπορτάζ του το βρετανικό BBC «παρά τα σφραγισμένα παράθυρα και τους σχεδόν άδειους δρόμους, τα μεγάλα συγκροτήματα πολυκατοικιών ακόμη αποπνέουν κάτι από την παλιά αίγλη της πόλης. Εχει ανοιχτούς χώρους, είναι πράσινη –και περιέργως γεμάτη με ρολόγια. Η μεγάλη χαλυβουργία –ζωτικής σημασίας για την άνοδο και την πτώση της πόλης –διακρίνεται από τον κεντρικό δρόμο».

Το Αϊζενχίτενσταντ, άλλοτε Στάλινσταντ, χτίστηκε τη δεκαετία του 1950 με έναν καθαρά προπαγανδιστικό στόχο: να προβληθεί ως πρότυπο σοσιαλιστικής διαβίωσης. Το 1989, τη χρονιά που κατέρρευσε το Τείχος του Βερολίνου, το εργοστάσιο απασχολούσε 12.000 ανθρώπους –σχεδόν κάθε οικογένεια στην πόλη συνδεόταν με κάποιον τρόπο με το εργοστάσιο. Μετά την επανένωση της Γερμανίας ιδιωτικοποιήθηκε και σήμερα σε αυτό εργάζονται μόλις 2.500 άνθρωποι. Πολλοί βιώνουν το δράμα της ανεργίας. Οι νέοι φεύγουν αναζητώντας αλλού δουλειά, αυξάνοντας τον μέσο όρο ηλικίας των κατοίκων του Αϊζενχίτενσταντ στα 50 χρόνια. Το ένα τρίτο των κατοίκων του σήμερα είναι πάνω από 60 χρόνων, ενώ τη δεκαετία του 1950 ο μέσος όρος ηλικίας στην πόλη ήταν λίγο πάνω από τα 20 έτη.

«Ημουν πολύ ευτυχισμένος εδώ»

«Είχα μια σύζυγο και δύο μικρά παιδιά και τα καινούργια διαμερίσματα ήταν πολύ ελκυστικά. Μου άρεσε και η δουλειά, ήμουν πολύ ευτυχισμένος εδώ» λέει στο BBC ο 74χρονος Κόνραντ Μπάλντσους, που ζει στο Αϊζενχίτενσταντ από το 1966. «Η δουλειά ήταν πιο καλοπληρωμένη σε σχέση με άλλες πόλεις γιατί συνέβαλε το κράτος» προσθέτει. Δεν αναπολεί ωστόσο το σοσιαλιστικό παρελθόν της Ανατολικής Γερμανίας. Οταν έπεσε το Τείχος χάρηκε επειδή θα μπορούσε να ξαναδεί τον γιο του που είχε μεταναστεύσει στη Δυτική Γερμανία. Αλλά σύντομα βίωσε τις δραματικές αλλαγές που έφεραν αυτές οι εξελίξεις στην καθημερινή ζωή. «Πριν από το 1989 το αίσθημα της κοινότητας ήταν πιο έντονο. Κάναμε περισσότερα μαζί –ακόμη και αν δεν ήταν πάντα επιλογή μας. Τώρα οι άνθρωποι περιορίζονται στις οικογένειες και στις ζωές τους» λέει.

Η σημερινή πραγματικότητα στο γηρασμένο Αϊζενχίτενσταντ συνοψίζει όσα συνέβησαν στην πρώην ΓΛΔ. Μετά το 1989, οι γεννήσεις και το εργατικό δυναμικό της χώρας μειώθηκαν σημαντικά και περίπου 1,1 εκατομμύριο άνθρωποι, οι περισσότεροι κάτω από 30, αναζήτησαν εργασία στη Δυτική Γερμανία.

Αυτή η γερμανική φυγή στη Δύση ξεκίνησε μετά την ήττα των ναζιστών. Υπολογίζεται ότι από το 1949 ως το 1993 μετακόμισαν, δραπέτευσαν ή μετανάστευσαν περίπου 5,9 εκατομμύρια άνθρωποι από την κομμουνιστική στην καπιταλιστική Γερμανία, ενώ «μόλις» 822.000 άνθρωποι (οι περισσότεροι μετά την επανένωση) ακολούθησαν την αντίθετη κατεύθυνση και εγκαταστάθηκαν στα ανατολικά.

Η Σαμπίνε Ρένεφανζ, δημοσιογράφος και συγγραφέας, και ο μπλόγκερ Μπεν Κάντεν περιλαμβάνονται σε αυτούς που εγκατέλειψαν το Αϊζενχίτενσταντ. Και οι δύο πήγαιναν σχολείο όταν έπεσε το Τείχος. «Δεν το έμαθα παρά μόνο αφού συνέβη» λέει στο BBC η Ρένεφανζ. Και προσθέτει: «Για να είμαι ειλικρινής, το να κάθομαι σπίτι και να παρακολουθώ τα νέα και να βλέπω ανθρώπους να χορεύουν στο Τείχος ήταν κάπως τρελό, σουρεαλιστικό. Μεγάλωσα πιστεύοντας ότι θα έμενε εκεί για πάντα».

«Αρχικά όλοι ήμασταν πολύ ενθουσιασμένοι για όσα μπορούσαμε να αγοράσουμε –σοκολάτες Milka, Rittersport –αυτά που δεν μπορούσες να βρεις στην ανατολική πλευρά» λέει ο Κάντεν.

Την αρχική ευφορία ακολούθησε η νέα πραγματικότητα της ανεργίας. Ο πατέρας της Ρένεφανζ ήταν από τους πρώτους που έχασαν τη δουλειά τους στο εργοστάσιο. Για τον Κάντεν η επανένωση σήμαινε τον πλήρη έλεγχο της Ανατολικής από τη Δυτική Γερμανία. Ξαφνικά οι άνθρωποι πληροφορήθηκαν ότι όλα όσα έκαναν ως τότε ήταν λάθος και ότι όλος ο τρόπος ζωής τους δεν είχε κανένα νόημα. Ενας από τους αρχιτέκτονες της επανένωσης ήταν ο γερμανός υπουργός Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε –τότε υπουργός Εσωτερικών.

«Στο τέλος η επανένωση λειτούργησε… πολύ καλύτερα από ό,τι περιμέναμε» είπε στο BBC. Το Αϊζενχίτενσταντ μπορεί να μην αποκτήσει ποτέ την παλιά του δόξα, αλλά «ούτε οι κάτοικοί του θα επιθυμούσαν την επιστροφή του Τείχους» καταλήγει το ρεπορτάζ του BBC.