H γραμματοσειρά των σημάτων που βλέπουμε παντού

Για πολλούς είναι η πιο ιστορική γραμματοσειρά στη νεότερη ιστορία της τυπογραφίας και σίγουρα η πιο αγαπημένη των αμερικανών σχεδιαστών εντύπων, γραφιστών και διαφημιστών στις δεκαετίες του 1960 και του 1970: η Helvetica (Ελβέτικα) κατέκτησε επάξια τη θέση της χάρη στην εκτεταμένη χρήση της (για μερικούς και κατάχρησή της… ), από το 1957 ως σήμερα, από τις ταμπέλες με τα ονόματα των σταθμών του μετρό της Νέας Υόρκης ως όλους τους σύγχρονους υπολογιστές, όπου είναι προεγκατεστημένη.

Από τις 23 Φεβρουαρίου όμως η γραμματοσειρά είναι «ορφανή», αφού πέθανε ο άτυπος «πατέρας» της, σχεδιαστής γραμματοσειρών Μάικ Πάρκερ. Ο θρυλικός αμερικανός γραφίστας πέθανε πλήρης ημερών σε ηλικία 84 ετών έχοντας αφήσει πίσω του περισσότερες από 1.100 γραμματοσειρές (fonts) που δημιούργησε στην πολύχρονη καριέρα του. Ωστόσο, αυτή που τον έκανε διάσημο και τον έβαλε στο Πάνθεον της καθημερινής τέχνης την οποία υπηρέτησε ήταν η Helvetica.

Για να είμαστε ακριβείς, ο Πάρκερ δεν ήταν ο πρώτος δημιουργός, αλλά ο «νονός» της γραμματοσειράς.Γιατί η προδρομική μορφή της Helvetica γεννήθηκε, όπως δηλώνει και το όνομά της, στη μικρή ελβετική πόλη του Mούνχενσταϊν, στα μέσα της δεκαετίας του 1950 από δύο ελβετούς τυπογράφους, τον Μαξ Μίντινγκερ και τον Εντουαρντ Χόφμαν. Η αυθεντική της ονομασία ήταν Neue Haas Grotesk μέχρι που η Helvetica… έπεσε στην αντίληψη του νεαρού, τότε, σχεδιαστή Μάικ Πάρκερ που από το 1959 δούλευε στο Λινοτυπείο Μεργκεντάλερ.

Mε το που έγινε διευθυντής της επιχείρησης, το 1961, προέβη στην ιστορική κίνηση: έσβησε την αυθεντική ονομασία, Neue Haas Grotesk, και την παγιοποίησε σεβόμενος τα βασικά της χαρακτηριστικά. Την ονόμασε Helvetica, προκειμένου αφενός να είναι πιο εύκολο για τους Αμερικανούς να την προφέρουν, αφετέρου να μην «προδώσει» τον τόπο καταγωγής της. «Ουσιαστικά, ο Πάρκερ βρέθηκε στο σωστό σημείο τη σωστή στιγμή κι όπως έλεγε κι ο ίδιος, η Helvetica ήταν «σαν μια χιονοστιβάδα που περίμενε την κατάλληλη στιγμή να κατεβεί απ’ το βουνό»» σημειώνεται σε σχετικό άρθρο της βρετανικής εφημερίδας «Guardian».

Ο Πάρκερ ήταν βρετανικής καταγωγής, γεννημένος στο Λονδίνο το 1929. Η οικογένειά του μετακόμισε στις ΗΠΑ το 1942. Ο ίδιος σπούδασε αρχιτεκτονική και γραφιστική στο πανεπιστήμιο Yale.

Η Helvetica εξαπλώθηκε σε όλες τις ΗΠΑ και σύντομα έγινε η γραμματοσειρά επιλογής για τους σχεδιαστές, τους γραφίστες και τους υπεύθυνους δημιουργικού όλων των «μοντέρνων» εταιρειών της δεκαετίας του ’60. Η νέα γραμματοσειρά είχε τόσο μεγάλη απήχηση ώστε όταν στα τέλη της δεκαετίας του ’60 οι ιδρυτές της φημισμένης εταιρείας ντιζάιν Unimark, ο Ολλανδός Μπομπ Νοόρντα και ο Ιταλός Μάσιμο Βινιέλι, ανέλαβαν να επανασχεδιάσουν προς το πιο μοντέρνο τις επιγραφές στον υπόγειο της Νέας Υόρκης, επέλεξαν την Helvetica. Το 1989 έγινε η επίσημη γραμματοσειρά του νεοϋορκέζικου μετρό.

Με βάση την Helvetica έχουν σχεδιάσει το logo τους ή το σήμα κατατεθέν τους δεκάδες πασίγνωστες ανά την υφήλιο πολυεθνικές εταιρείες, όπως η Nestle, η Gap, η American Apparel, η Toyota, η Lufthansa, η American Airlines, η Microsoft, η Intel, η Apple κ.ά. «Εν τέλει, στο μόνο μέρος που η Helvetica δεν κατάφερε ποτέ να γίνει δημοφιλής είναι στα κοιμητήρια, που προτιμούν άλλες γραμματοσειρές, πιο… θλιμμένες, όπως την Perpetua ή την Bembo» τονίζει με χιούμορ ο αρθρογράφος της βρετανικής εφημερίδας Στιβ Ρόουζ.

Και καταλήγει σε ένα μάλλον πικρό συμπέρασμα: «Πλέον η Helvetica είναι τόσο πανταχού παρούσα, ώστε δεν έχει να πει απολύτως τίποτα. Εχει χρησιμοποιηθεί κατά κόρον παντού, ώστε πολλοί σύγχρονοι τυπογράφοι και γραφίστες δεν θα διστάσουν να παραδεχθούν πως την απεχθάνονται και δεν επιθυμούν να δουλεύουν με αυτήν. Μάλιστα, κάποιοι επιχείρησαν να υιοθετήσουν ξανά την αρχική της μορφή, τη Neue Haas Grotesk, σε μια απόπειρα να αποκαταστήσουν τις σχεδόν αδιόρατες λεπτομέρειες του αρχικού της σχεδιασμού. Κάποιοι άλλοι, σε μια προσπάθεια να απαλλαγούν από την «επάρατη» Helvetica, δεν δίστασαν να χρησιμοποιήσουν μέχρι και τη σχεδόν παιδική γραμματοσειρά Comic Sans».

«Η Ηelvetica είναι μια υπέροχη γραμματοσειρά: ένα δυνατό σύμπλεγμα περιβάλλοντος χώρου» είναι ο πιο εύγλωττος χαρακτηρισμός που της είχε δώσει ο Μάικ Πάρκερ. Ισως αυτή ακριβώς η φράση θα έπρεπε να χαραχτεί στο μνήμα του δημιουργικού αυτού καλλιτέχνη της τυπογραφίας και της γραφιστικής.

Δημοσιεύτηκε στο Helios Plus στις 6 Μαρτίου 2014