Παραδοσιακή κινέζικη ιατρική: Δεισιδαιμονία ή σοφία;

Πριν από μερικά χρόνια, σε μια επίσκεψη στο Πεκίνο, κρυολόγησα βαριά. Η γυναίκα μου, η οποία είναι Κινέζα και ήθελε να αισθανθώ καλύτερα, με πήγε σε ένα τοπικό εστιατόριο. Κάτσαμε και παρήγγειλε μια ζωντανή χελώνα. Μας την έφεραν. Τρόμαξα, καθώς οι σερβιτόροι χωρίς πολλά-πολλά έκοψαν τον λαιμό της χελώνας και μετά έχυσαν το αίμα σε ένα ποτήρι. Στο τρομακτικό κοκτέιλ πρόσθεσαν ένα σφηνάκι baijiu, ένα πολύ δυνατό οινοπνευματώδες. Ο ιδιοκτήτης και οι σερβιτόροι, που είχαν μαζευτεί τώρα γύρω από το τραπέζι μας, μου έκαναν νόημα, με εμφανή υπερηφάνεια, να πιω αυτό το ισχυρό φάρμακο. Ταράχτηκα αλλά βρήκα το θάρρος και το ήπια. Ενιωσα καλύτερα αργότερα την ίδια νύχτα και τις ημέρες που ακολούθησαν. Δεν ήμουν σίγουρος γιατί. Ηταν αυθυποβολή; Ισως το σώμα μου να είχε μπει ήδη στη διαδικασία της ανάρρωσης εκείνο το βράδυ και το φάρμακο να ήταν περιττό.

‘Η μήπως πράγματι το φίλτρο από το αίμα της χελώνας και το baijiu είχε επιταχύνει την ανάρρωσή μου; Μπορεί τα επόμενα χρόνια να ανακαλύψουμε κάποιες φαρμακευτικές ιδιότητες στο αίμα της χελώνας που βελτιώνουν ορισμένες ασθένειες.

Πολλοί Δυτικοί θα καγχάσουν με την ιδέα ότι το αίμα της χελώνας θα μπορούσε να έχει θεραπευτικά αποτελέσματα. Αλλά η αλήθεια είναι ότι ζούμε όλοι στην τεράστια γκρίζα ζώνη μεταξύ της αφαίμαξης με βδέλλες και της αντιβίωσης. Και όμως, η εναλλακτική ιατρική έχει γνωρίσει εκρηκτική ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια. Βλέπουμε πάλι εδώ ένα φιλοσοφικό ζήτημα που οι επιστημολόγοι αποκαλούν «πρόβλημα της οριοθέτησης».

Το ερώτημα είναι απλό: πώς θα κάνουμε τη διάκριση μεταξύ της επιστήμης και της ψευδοεπιστήμης;

Στη Δύση, από την εποχή του Αριστοτέλη, μας αρέσει να πιστεύουμε ότι η αυστηρή εφαρμογή της λογικής θα εξαλείψει τα γιατροσόφια. Αλλά αυτό δεν γίνεται.

Η ζήτηση για την εναλλακτική ιατρική, ιδιαίτερα για την παραδοσιακή κινεζική Ιατρική, έχει φέρει πάλι στο προσκήνιο το πρόβλημα οριοθέτησης. Οι Αμερικανοί έλκονται από τον βελονισμό και τα φυτικά φάρμακα (σε μικρότερο βαθμό από τη ζωολογική φαρμακολογία, όπως το αίμα της χελώνας μου), αλλά ποθούν κάποια επιστημονική επικύρωση για αυτές τις αρχαίες πρακτικές. Και οι Κινέζοι, από τη μεριά τους, αναζητούν τρόπους για να νομιμοποιήσουν τις παραδοσιακές πρακτικές τους στον δυτικό κόσμο και να τις διαφοροποιήσουν από δεισιδαιμονίες, γιατροσόφια και προλήψεις.

Δύο χρόνια μετά την επίσκεψή μου στο Πεκίνο έψαχνα να μείνω κάπου στη Σανγκάη. Ο μεσίτης με διαβεβαίωσε ότι το διαμέρισμα που βλέπαμε ήταν σε μια πολύ ευνοϊκή θέση. Κοιτάζοντας έξω από το παράθυρο του δεκάτου ορόφου μπορούσα να δω το ποταμάκι Σουζού να κυλάει δίπλα στο κτίριο. Ο μεσίτης μου εξήγησε ότι αυτή η καμπύλη στη ροή του νερού ήταν πολύ καλό φενγκ σούι. Ηταν ένα ευοίωνο κανάλι «θετικής ενέργειας τσι». Πήρα το διαμέρισμα.

Οι γενικές αρχές του φενγκ σούι (κυριολεκτικά «άνεμος και νερό») φαίνονται σε πολλούς από εμάς σχετικά αδιαμφισβήτητες. Με απλά λόγια, αν έχετε βάλει τα έπιπλά σας σε ορισμένες θέσεις και προσανατολισμούς, θα νιώσετε, όπως οι περισσότεροι, ψυχολογικά καλύτερα από ό,τι αν η διαρρύθμιση ήταν διαφορετική.

Ομως η μεταφυσική «αιτιώδης θεωρία» πίσω από αυτές τις εντυπώσεις είναι πιο αμφιλεγόμενη. Η παραδοσιακή κινεζική ιατρική θεωρεί ότι οι λεγόμενοι ενεργειακοί μεσημβρινοί σηματοδοτούν τη ροή της δύναμης που ονομάζεται «τσι» και ότι αυτή η δύναμη ρέει σε όλη τη φύση, και στο σώμα μας, προκαλώντας την αρμονία και την υγεία ή τη δυσαρμονία και την ασθένεια (ανάλογα με τον βαθμό στον οποίον μπλοκάρεται ή απελευθερώνεται το τσι).

Αλλά για να επιστρέψουμε στο αίμα της χελώνας, είναι δυνατόν να παίρνουμε κάποια «φάρμακα κατά λάθος» –με την έννοια ότι τα συμπτώματα θα μπορούσαν να υποχωρήσουν, ακόμη και αν η διάγνωση των αιτίων της ασθένειας δεν είναι σωστή; Στο κάτω-κάτω αυτό συμβαίνει όλη την ώρα και στη δυτική ιατρική.

Ο βελονισμός, το αίμα της χελώνας, και πολλές παρόμοιες θεραπείες μπορεί είναι προλήψεις, αλλά μπορεί να έχουν δόσεις πρακτικής, ιατρικής, λαϊκής σοφίας.

Σε τελική ανάλυση, οι περισσότεροι από εμάς παίζουμε τζόγο με τις θεραπείες για την υγεία μας. Ποντάρουμε σε όσο πιο πολλά χαρτιά (δηλαδή θεραπείες) μπορούμε. Λίγο βελονισμό, λίγο ibuprofen, λίγο αίμα χελώνας. Ελπίζουμε ότι τελικά οι πιθανότητες θα στραφούν υπέρ μας. Τι είναι αυτό; Δεισιδαιμονία ή σοφία;

* Ο Στίβεν Τ. Εϊσμα είναι καθηγητής Φιλοσοφίας στο Columbia College Chicago.

Δημοσιεύτηκε στο HeliosPlus 1 Οκτωβρίου 2013