Το δόγμα Νταβούτογλου περί «μηδενικών προβλημάτων της Τουρκίας με τους γείτονές της» εξελίχθηκε σε δόγμα «μηδενικών φίλων στη γειτονιά». Ετσι χαρακτηρίζει ο τουρκικός Τύπος το δόγμα που εφήρμοσε ο τούρκος υπουργός Εξωτερικών όταν ανέλαβε τα καθήκοντά του πριν από τρία χρόνια. Σήμερα το δόγμα αυτό έχει καταρρεύσει πλήρως, με κορυφαίο παράδειγμα τη Συρία, με την οποία η Τουρκία βρίσκεται στα πρόθυρα πολέμου. Τι συνέβη και τα «μηδενικά προβλήματα με τους γείτονες» του 2009 είναι σήμερα «σοβαρά προβλήματα σχεδόν με κάθε γείτονα»; Οι σχέσεις της Αγκυρας με το Ιράκ έχουν φθάσει σε οριακό σημείο, με το Ιράν είναι παγωμένες, με την Αρμενία και το Ισραήλ σχεδόν εχθρικές.
Ηταν τα «μηδενικά προβλήματα» απλώς ένα πιασάρικο σύνθημα; Ή μια υπεραισιόδοξη πολιτική που απέτυχε λόγω των αναταράξεων της Αραβικής Ανοιξης; Σε κάθε περίπτωση ήταν το αντίδοτο στην πάγια τουρκική καχυποψία προς τους γείτονες –τα σχολικά βιβλία, για παράδειγμα, δίδασκαν ότι «η Τουρκία περιβάλλεται από θάλασσα στις τρεις πλευρές και από εχθρούς στις τέσσερις».
Σήμερα η πρώην ανερχόμενη δύναμη της περιοχής, η Τουρκία, φαντάζει σαν διχαστικός παράγοντας –μια σουνιτική χώρα που παίρνει θέση σε έναν εμφύλιο (στη Συρία) ο οποίος εξελίσσεται σε μια ευρύτερη διαμάχη σουνιτών – σιιτών.
Η Αγκυρα ήταν επί χρόνια εχθρική προς τη Συρία, με κορυφαίο πρόβλημα το ότι η Δαμασκός παρείχε καταφύγιο στον Αμπντουλάχ Οτσαλάν. Ωσπου το 1998, υπό την πίεση της Αγκυρας, η Δαμασκός αναγκάστηκε να εκδιώξει τον κούρδο ηγέτη. Εκτοτε οι σχέσεις Τουρκίας – Συρίας άρχισαν να ομαλοποιούνται, σε σημείο που η Αγκυρα λειτούργησε ως μεσολαβητής στην προσέγγιση της Συρίας με το Ισραήλ.
Η Αραβική Ανοιξη όμως έφερε ανατροπές. Στην αρχή της εξέγερσης των Σύρων εναντίον του Μπασάρ αλ Ασαντ, η Αγκυρα στάθηκε στο πλευρό του καθεστώτος. Οταν φάνηκε ότι τα πράγματα έπαιρναν πολύ άσχημη τροπή, ο Αχμέντ Νταβούτογλου επισκέφθηκε τη Δαμασκό και, υπερεκτιμώντας την πειθώ της Αγκυρας, προσπάθησε μάταια να πείσει τον Ασαντ να αποχωρήσει. Στη συνέχεια η Τουρκία έκανε στροφή 180 μοιρών και άρχισε να υποστηρίζει τους σύρους αντάρτες –τους όπλιζε και τους παρείχε καταφύγιο στο έδαφός της για να ανασυνταχθούν.
Σήμερα τα σύνορα άνω των 900 χλμ. μεταξύ Τουρκίας και Συρίας είναι τα πιο ασταθή στην περιοχή. Τούρκοι πολίτες σκοτώθηκαν προσφάτως από συριακά πυρά, ο πρωθυπουργός Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έστειλε όπλα και αεροπλάνα να σημαδεύουν τη Συρία, ενώ οι σύροι Κούρδοι ανοίγουν το Κουρδικό στην ευρύτερη περιοχή.
Το δόγμα Νταβούτογλου των «μηδενικών προβλημάτων με τους γείτονες» επικρίνεται σήμερα στην Τουρκία κυρίως επειδή δεν περιείχε εναλλακτικές λύσεις στα προβλήματα που προέκυψαν λόγω εξελίξεων εκτός ελέγχου της Αγκυρας. Αλλά και για άλλους λόγους.
Οπως έγραψε η τουρκική εφημερίδα «Χουριέτ», το δόγμα αυτό «προφανώς ήταν μια ακαδημαϊκή εργασία που απέτυχε στην εφαρμογή… Ποιο το αποτέλεσμα; Χθες η Τουρκία ήταν η «κορυφαία δύναμη» στην περιοχή, ενώ σήμερα έχει γίνει μια χώρα της οποίας ένα αναγνωριστικό αεροπλάνο μπορεί ανά πάσα στιγμή να καταρριφθεί».
Σύγκρουση
Στο ναδίρ οι σχέσεις με το Ιράν
Λόγω της πολιτικής που ακολουθεί στη Συρία, η Αγκυρα κατακρημνίζει τις ήδη παγωμένες σχέσεις με την Τεχεράνη (από τους μεγαλύτερους υποστηρικτές του Ασαντ) και με τη Βαγδάτη που ως σιιτική κλίνει προς τον αλεβίτη Ασαντ. Με το Ιράκ οι σχέσεις ήταν τελευταίως από ανύπαρκτες έως εχθρικές επειδή η Αγκυρα προσεγγίζει το Βόρειο Ιράκ παρακάμπτοντας την κεντρική κυβέρνηση της Βαγδάτης.

Συρία, Ιράκ, Αρμενία
Τρία «αγκάθια» για την Αγκυρα
«Η πολιτική των «μηδενικών προβλημάτων με τους γείτονες» είναι καλή ως ιδανικό, όμως είναι μη ρεαλιστική λόγω της γεωγραφικής θέσης της Τουρκίας» λέει μιλώντας στο «Βήμα» από την Αγκυρα ο καθηγητής Καμέρ Κασίμ. «Αν πετύχαινε, θα ήταν καλή για όλους. Ωστόσο η Τουρκία δεν είναι σε θέση να ελέγχει τις εξελίξεις στην περιοχή. Παράδειγμα η Συρία. Η πολιτική της Αγκυρας προς τη Δαμασκό δεν θα μπορούσε να ήταν ίδια με εκείνη πριν από δύο χρόνια».

Ο καθηγητής Διεθνούς Στρατηγικής και αντιπρόεδρος του USAK (Οργανισμός Διεθνών Στρατηγικών Ερευνών), κορυφαίου think tank της τουρκικής πρωτεύουσας, κάνει μια επισκόπηση των σχέσεων της Τουρκίας με καθέναν από τους γείτονές της. «Η Τουρκία αντιμετωπίζει πολλά προβλήματα με τους γείτονές της, αλλά το κορυφαίο είναι η Συρία. Η πολιτική της τουρκικής κυβέρνησης προς τη Δαμασκό δέχεται πολλές επικρίσεις, στην πραγματικότητα όμως η Αγκυρα δεν είχε πολλές επιλογές».
Το δεύτερο μεγαλύτερο πρόβλημα είναι το Ιράκ. «Μετά την απόσυρση των αμερικανικών δυνάμεων, συσφίξαμε τις σχέσεις μας με το Βόρειο Ιράκ, δεν συνέβη όμως το ίδιο με την κεντρική κυβέρνηση της Βαγδάτης». Τα «αγκάθια» μεταξύ της τουρκικής και της ιρακινής κυβέρνησης είναι πολλά: «Η πολιτική μας προς τη Συρία και το Ιράν, αλλά κυρίως προς το Βόρειο Ιράκ».
Με την Αρμενία «η Αγκυρα επιθυμούσε ομαλές σχέσεις. Αλλά πολλοί παράγοντες λειτούργησαν εναντίον αυτής της πολιτικής, με κορυφαίο τους Αρμένιους της διασποράς οι οποίοι επεμβαίνουν ακόμη και στην εσωτερική πολιτική της χώρας τους. Σήμερα τα πρωτόκολλα που είχαν υπογραφεί μεταξύ Αγκυρας και Γερεβάν τα ακύρωσαν οι Αρμένιοι».
«Με τη Γεωργία η Τουρκία διατηρεί καλές σχέσεις. Με το Αζερμπαϊτζάν έχουμε στρατηγική συμμαχία» λέει.
«Η Τουρκία, ως μέλος του ΝΑΤΟ, δεν μπορούσε να διατηρήσει τις σχέσεις της με το Ιράν ως είχαν διότι θα ερχόταν σε αντίθεση με τους εταίρους της. Ωστόσο η Τουρκία, ως μη μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας, ψήφισε «Οχι» στις κυρώσεις εναντίον του Ιράν». Προσθέτει ότι «η Αγκυρα θα επιθυμούσε να έχει ομαλές σχέσεις με την Τεχεράνη, όμως αυτό είναι αδύνατον λόγω των σχέσεων Ιράν – Δύσης».
Οσο για τους γείτονες προς Δυσμάς, «με τη Σόφια έχουμε καλές σχέσεις. Υποστηρίξαμε την ένταξη της Βουλγαρίας στο ΝΑΤΟ. Τα προβλήματα μεταξύ των δύο χωρών ανήκουν στη σοβιετική εποχή και αφορούσαν την τουρκική μειονότητα στη χώρα».
Ο Κασίμ χαρακτηρίζει τις ελληνοτουρκικές σχέσεις σήμερα «εξαιρετικές», όμως «το αίσθημα που κυριαρχεί στην Τουρκία είναι ότι οι Ελληνες χρησιμοποίησαν την ένταξη στην ΕΕ για να ασκήσουν πίεση στην Αγκυρα προκειμένου να λυθούν τα ελληνοτουρκικά και το Κυπριακό».

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ