Μάρτιν Ζακς: «Η Κίνα δεν είναι έθνος- κράτος, είναι πολιτισμός- κράτος».

Η άνοδος της Κίνας στο παγκόσμιο στερέωμα σημαίνει ότι η Δύση πρέπει να αρχίσει να μιλά τη γλώσσα της, υποστηρίζει ο Βρετανός οικονομολόγος και σχολιαστής Μάρτιν Ζακς, συγγραφέας του βιβλίου «When China Rules the World» («Όταν η Κίνα κυβερνά τον κόσμο») και πρώην διευθυντής επί σειρά ετών της επιθεώρησης «Marxism Today» η οποία δεν εκδίδεται πλέον.

«Ο γιος μου ξεκίνησε να μαθαίνει μανδαρίνικα κινεζικά στα 5 του. Τώρα είναι 14. Μέσα στα εννέα αυτά χρόνια, έχει αλλάξει πολλούς καθηγητές κινεζικών, κι αυτό γιατί μέχρι και πριν ένα χρόνο τα κινεζικά δε διδάσκονταν στα βρετανικά σχολεία, σε αντίθεση με άλλες γλώσσες όπως τα γερμανικά, τα γαλλικά, τα ισπανικά, τα λατινικά, μέχρι και τα αρχαία ελληνικά.

Αυτή η απροθυμία του εκπαιδευτικού συστήματος της Βρετανίας –δημόσιου και ιδιωτικού – να συγχρονιστεί με την άνοδο της Κίνας στο παγκόσμιο στερέωμα, φωτογραφίζει το ευρύτερο πρόβλημα: την άγνοιά μας για την Κίνα και την αδυναμία μας να εκτιμήσουμε την αλλαγή που πρόκειται να φέρει στον κόσμο και τις ζωές μας» λέει ο Ζακς σε ραδιοφωνικό σχόλιό του στο Radio 4 του BBC.

Και συνεχίζει: «Συστηματικά οι προβλέψεις μας για την Κίνα πέφτουν έξω. Ας πάρουμε το παράδειγμα της οικονομίας: το 1980 η κινεζική οικονομία αντιστοιχούσε στο 1/20 της αμερικανικής, ενώ σήμερα έχει φτάσει στο μισό, κερδίζοντας συνεχώς έδαφος. Γιατί όμως έχουμε πέσει τόσο έξω με την Κίνα; Ο λόγος είναι απλός: επιμένουμε να τη βλέπουμε υπό το πρίσμα της Δύσης. Εδώ και δύο αιώνες, οι δυτικές κοινωνίες θεωρούν ότι αποτελούν πρότυπο για τις άλλες. Η Κίνα όμως δεν είναι σαν εμάς. Δεν ήταν ποτέ και ούτε θα γίνει».

Η μεγάλη πρόκληση του αιώνα για τη Δύση, κατά τον Ζακς, θα είναι να κατανοήσει την Κίνα. Να την κατανοήσει ως έχει, κι όχι με βάση τη δυτική ιστορία, κουλτούρα, θεσμούς και αξίες.

Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του έθνους-κράτους. «Η Δύση θεωρεί το έθνος-κράτος, αυτή τη σπουδαία ευρωπαϊκή επινόηση, παγκόσμια πρωτοπορία. Πράγματι, η Κίνα αυτοαποκαλείται έθνος-κράτος εδώ και περίπου έναν αιώνα.

Η Σύγχρονη Κίνα αναδύθηκε πολύ πρόσφατα. Πριν από περίπου 2.000 χρόνια, ήδη από την εποχή της δυναστείας των Χαν, τα σύνορα της τότε Κίνας προσέγγιζαν κατά πολύ τα σύνορα της σημερινής ανατολικής και κεντρικής Κίνας. Η Κίνα είναι πανάρχαιη. Είναι το κράτος με τη μεγαλύτερη διάρκεια στο χρόνο παγκοσμίως. Για πάνω από 2.000 χρόνια δεν ήταν έθνος-κράτος αλλά πολιτισμός-κράτος. Επί της ουσίας, έτσι παραμένει έως και σήμερα» τονίζει ο Βρετανός διανοούμενος.

«Η δική μας αντίληψη για το ποιοι είμαστε και τι είμαστε έχει σχηματισθεί ουσιαστικά από τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε το έθνος. Η Κίνα διαφέρει. Τα στοιχεία εκείνα που προσδιορίζουν την ταυτότητα της Κίνας και των Κινέζων είναι προϊόντα όχι των τελευταίων 100 ετών που αυτοχαρακτηρίζεται έθνος-κράτος αλλά των 2.000 ετών που αποτελούσε πολιτισμό-κράτος.

Δεν είναι τυχαίο ότι οι Κινέζοι γράφουν το επίθετό τους πριν από το όνομά τους. Η τάση αυτή φωτογραφίζει την εξέχουσα θέση που κατέχει ο θεσμός της οικογένειας στην κινεζική ιστορία. Ας μην ξεχνάμε επίσης τις αρχαίες ρίζες της κινεζικής κουζίνας αλλά και κινεζικής ιατρικής. Εν ολίγοις, η ταυτότητα της Κίνας προσδιορίζεται από τον πολιτισμό της» λέει.

Η χώρα αυτή έχει, κατά τον Ζακς, ένα ακόμη ιδιαίτερο γνώρισμα: Είναι μία τεράστια ήπειρος από μόνη της καθώς αριθμεί 1,3 δισεκατομμύρια ανθρώπους, δηλαδή το 1/5 της ανθρώπινης φυλής. «Έχουμε την εσφαλμένη εντύπωση ότι ολόκληρη η Κίνα διοικείται από το Πεκίνο, πράγμα όμως αδύνατον για μία χώρα τέτοιου μεγέθους και ποικιλομορφίας. Αντιθέτως, οι περιφερειακές της διοικήσεις διαθέτουν μεγάλη εξουσία, η οποία μάλιστα είναι πολύ μεγαλύτερη από αυτή της συντριπτικής πλειονότητας των εθνών-κρατών του κόσμου» εκτιμά ο Ζακς.

Τι σημαίνει όμως πρακτικά «πολιτισμός-κράτος»; Αναρωτιέται.

Ενδεικτική είναι η περίπτωση του Χονγκ-Κονγκ, εξηγεί ο ίδιος. Όταν η Μεγάλη Βρετανία παρέδωσε το Χονγκ Κονγκ στην Κίνα το 1997, η Κίνα, υπό το νέο της Σύνταγμα, αποφάσισε ότι το Χονγκ Κονγκ θα διοικείται με βάση την αρχή «μία χώρα, δύο συστήματα». Παρά τη δυσπιστία της Δύσης, εδώ και 15 χρόνια το Χονγκ Κονγκ παραμένει πολιτικά και νομικά διαφοροποιημένο από την υπόλοιπη Κίνα.

Γιατί όμως δεν τους πιστέψαμε; Γιατί είμαστε έθνη-κράτη και σκεφτόμαστε ως έθνη-κράτη.

Ας πάρουμε το παράδειγμα της επανένωσης της Γερμανίας το 1990. Τι συνέβη; Η παλιά Ανατολική Γερμανία εξαφανίστηκε. Η νέα ενωμένη Γερμανία ήταν η μεγέθυνση της παλιάς Δυτικής. Ήταν μία αναμενόμενη λύση για ένα έθνος-κράτος –μία χώρα, ένα σύστημα. Ένας πολιτισμός-κράτος όμως του μεγέθους της Κίνας είναι αδύνατο να διοικηθεί με βάση αυτό το πρότυπο. Για 2.000, η Κίνα λειτουργεί σύμφωνα με το πρότυπο «μία χώρα, πολλά συστήματα» και δε θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά.

Και καταλήγει ο σχολιογράφος: «Παρά τις δυσκολίες, ο γιος μου σημειώνει πρόοδο στα μανδαρίνικα κινεζικά. Η δουλειά που χρειάζεται είναι απίστευτη: πρέπει να μάθεις χιλιάδες χαρακτήρες και εντελώς άγνωστους ήχους. Υπολογίζεται ότι για να μάθει κανείς κινεζικά χρειάζεται το διπλάσιο χρόνο από ό,τι για μία ευρωπαϊκή γλώσσα. Η γλώσσα εδώ συμβολίζει την Κίνα. Η κατανόηση του ασυνήθιστου απαιτεί διαφορετική νοοτροπία: όχι ανωτερότητα, ύβρη και θρασύτητα, γνωρίσματα που θεωρώ ότι χαρακτήριζαν έως σήμερα τη στάση της Δύσης απέναντι στην Κίνα. Αλλά σεβασμό, ταπεινοφροσύνη και μετριοπάθεια. Θα καταφέρουμε άραγε να ανταποκριθούμε στην πρόκληση;»