Το σταυρόλεξο της ανάπτυξης

Αλλάζει πορεία η Ευρώπη; Ηρθε μήπως η στιγμή να προστεθεί και μια δόση ανάπτυξης στο δύσπεπτο μείγμα της λιτότητας που η Γερμανία και χώρες-ομοϊδεάτες της υποστηρίζουν με ζήλο; Ή μήπως οι προσδοκίες είναι υπερβολικές και οι υποσχέσεις ανεδαφικές; Η διαφαινόμενη επικράτηση του Σοσιαλιστή Φρανσουά Ολάντ στις γαλλικές προεδρικές εκλογές και η κατάρρευση του κυβερνητικού συνασπισμού στην Ολλανδία λόγω αδυναμίας να επιτευχθεί συμφωνία στις περικοπές για μείωση του ελλείμματος έχουν επαναφέρει στο τραπέζι τη συζήτηση για μεταβολή της οικονομικής πολιτικής στην Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ).

Ωστόσο το συμπέρασμα όσων παρακολουθούν από κοντά τις εξελίξεις δεν επιτρέπει αμφιβολίες. Παρά τις βολές που δέχεται τις τελευταίες ημέρες, το γερμανικό ευαγγέλιο της λιτότητας ασπάζονται οι περισσότερες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, ακόμη και αν δεν το παραδέχονται. Η πεποίθηση κοινοτικών αξιωματούχων είναι ότι η κρίση χρέους δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με περισσότερο χρέος, από τη στιγμή μάλιστα που λείπει η ουσιαστική πολιτική ολοκλήρωση της ΕΕ.

Μια στροφή προς αναπτυξιακή τροχιά προκύπτει κυρίως από τις κοινωνικές αντιδράσεις που πυροδοτεί η λιτότητα και θα μπορούσαν να ενισχύσουν ακόμη περισσότερο τα κόμματα της Ακροδεξιάς και γενικότερα των ευρωσκεπτικιστικών κομμάτων. Αυτό έδειξε η εντυπωσιακή επίδοση της Μαρίν Λεπέν και του Εθνικού Μετώπου στον πρώτο γύρο των γαλλικών προεδρικών εκλογών. Ουδείς επίσης μπορεί να γνωρίζει αν ο ακροδεξιός Χερτ Βίλντερς στην Ολλανδία θα βγει ενισχυμένος από τις επόμενες εκλογές, που προβλέπεται να διεξαχθούν το πρώτο δεκαπενθήμερο του Σεπτεμβρίου. Ακόμη, τα ποσοστά της Χρυσής Αυγής στις δημοσκοπήσεις καταγράφονται ιδιαίτερα υψηλά, ενώ υπενθυμίζεται ότι στη Φινλανδία, άλλη μία χώρα που ασπάζεται το δόγμα της σιδηράς δημοσιονομικής πειθαρχίας, αποτελούν ήδη ισχυρή δύναμη οι Αληθινοί Φινλανδοί του Τίμο Σοΐνι.

Ο Μάριο Ντράγκι είναι συνήθως ένας άνθρωπος που δεν μιλάει στον αέρα. Ηταν ο πρώτος που είχε μιλήσει για την ανάγκη ενός Δημοσιονομικού Συμφώνου και επιβεβαιώθηκε. Μιλώντας την περασμένη Τετάρτη στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ο πρόεδρος της ΕΚΤ κάλεσε τους ηγέτες της ευρωζώνης να υιοθετήσουν ένα Αναπτυξιακό Σύμφωνο καθώς, όπως παραδέχθηκε, η ζώνη του ενιαίου νομίσματος «βρίσκεται ίσως στη δυσκολότερη φάση της».

Αξιωματούχοι της ΕΕ στις Βρυξέλλες που μίλησαν στο «Βήμα» αναγνωρίζουν ότι «υπάρχει πρόβλημα με την υπερβολική έμφαση στη λιτότητα». Ισως γι’ αυτό ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Χέρμαν βαν Ρομπάι άφησε ανοικτό το ενδεχόμενο να διεξαχθεί προσεχώς μια άτυπη σύνοδος κορυφής για την ανάπτυξη. Ωστόσο φοβούνται ότι μια αλλαγή του στόχου της συμμόρφωσης με το όριο του 3% για το δημοσιονομικό έλλειμμα ως το 2013 θα μπορούσε να ανησυχήσει τις αγορές, που θα έχαναν την εμπιστοσύνη τους στην αφοσίωση των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων να μειώσουν τα ελλείμματα.

Οι συνομιλίες θα «πάρουν φωτιά» μέσα στις ερχόμενες εβδομάδες, όταν οι κυβερνήσεις της ευρωζώνης οφείλουν να καταθέσουν προσχέδια των προϋπολογισμών τους στην Επιτροπή. Η Ολλανδία θα πρέπει να βρει επομένως από πού θα γίνουν περικοπές ώστε να πέσει το έλλειμμα από το 4,6% όπου βρίσκεται σήμερα στο 3% το 2013, ενώ η Ισπανία πρέπει να περιορίσει μέσα σε δύο χρόνια το έλλειμμα κατά 5,5% του ΑΕΠ. Επίσης η Γαλλία έχει δεσμευθεί να μειώσει το έλλειμμα από 5,2% σε 3% το 2013.

Η αλλαγή της ρότας του πλοίου της ευρωζώνης προσκρούει προς το παρόν στο Βερολίνο, αν και όχι μόνο εκεί. Η καγκελάριος Μέρκελ επιμένει στη δημοσιονομική πειθαρχία και όταν θέλει να αναφερθεί στην ανάπτυξη μιλάει για τις διαρθρωτικές αλλαγές που θα βελτιώσουν την ανταγωνιστικότητα, όχι για ενίσχυση της ρευστότητας. Από την πλευρά του, ο πρόεδρος της πανίσχυρης Bundesbank Γενς Βάιντμαν μιλώντας στο Economic Club της Νέας Υόρκης επέμεινε ότι το βασικό πρόβλημα στην ευρωζώνη είναι η έλλειψη πίστης στη δημοσιονομική βιωσιμότητα.

Η πορεία προς την ανάπτυξη όμως θα είναι νεφελώδης, παρά την ισχυρή υποστήριξη που προσφέρουν όχι μόνο ο Ολάντ αλλά και προσωπικότητες όπως η επικεφαλής του ΔΝΤ Κριστίν Λαγκάρντ, ο ιταλός πρωθυπουργός Μάριο Μόντι αλλά και ο αμερικανός υπουργός Οικονομικών Τίμοθι Γκάιτνερ – στο περιθώριο της εαρινής συνόδου του ΔΝΤ στην Ουάσιγκτον. Η Επιτροπή και γενικότερα οι κοινοτικοί θεσμοί υποστηρίζουν μια αλλαγή του οικονομικού μείγματος, αλλά δεν είναι αυτοί που ψηφίζουν. «Οι ψηφοφόροι στα κράτη-μέλη θα δώσουν το σήμα ότι η λιτότητα δεν είναι αρκετή» σχολιάζει πηγή από την Κομισιόν.

Στον ευρωπαϊκό και στον διεθνή Τύπο έχει αρχίσει να καταγράφεται η άποψη ότι το Βερολίνο χάνει συμμάχους στη στρατηγική του. Αυτό προς το παρόν μένει να αποδειχθεί. Οι Ολλανδοί είδαν την κυβέρνησή τους να καταρρέει, αλλά ευρωπαίοι διπλωμάτες επισημαίνουν ότι στο Αμστερνταμ δεν υπάρχει διαφωνία για την ανάγκη περικοπών παρά μόνο για το ποιες περικοπές θα γίνουν. Ακόμη και ο Ολάντ, από τον οποίο ξεκίνησε η συζήτηση περί αλλαγών στο Δημοσιονομικό Σύμφωνο, δεν είναι απολύτως σαφής στο τι ακριβώς προτείνει.

Τι συζητείται στις Βρυξέλλες
Τα casus belli της Μέρκελ
Ο Σοσιαλιστής υποψήφιος κ. Ολάντ τάσσεται υπέρ των ευρωομολόγων, όχι όμως με τη μορφή της αμοιβαίας χρηματοδότησης χρέους αλλά με τη μορφή χρηματοδότησης μεγάλων διευρωπαϊκών έργων (project bonds). Προκύπτουν όμως κρίσιμα ερωτήματα. Πώς ακριβώς θα ορίζονται τα μεγάλα έργα; Και θα αφορούν μόνο χώρες που βρίσκονται σε ύφεση ή όχι; Ο ιθύνων νους της καμπάνιας Ολάντ περί της οικονομικής πολιτικής, ο Μισέλ Σαπέν, δήλωσε επίσης στους «Financial Times» ότι ο πιθανός επόμενος ένοικος του Μεγάρου των Ηλυσίων δεν αποκλείει τη μετατροπή του μόνιμου Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (ESM) σε τράπεζα με την υποστήριξη της ΕΚΤ.

Κάτι τέτοιο θα αποτελούσε casus belli για το Βερολίνο. Η Γερμανία ήδη ανησυχεί ότι μια καθυστέρηση στην έγκριση του Δημοσιονομικού Συμφώνου θα ταρακουνούσε τις αγορές, ενώ δεν φαίνεται προς το παρόν να διάκειται θετικά σε πιθανή αλλαγή του ESM για να μπορεί αυτός να δανείζει και τράπεζες. Το σενάριο αυτό, σύμφωνα με πληροφορίες, ήδη συζητείται σε Βρυξέλλες και Φραγκφούρτη, με το βλέμμα προφανώς στις προβληματικές ισπανικές τράπεζες. Αλλα μέτρα που συζητούνται για τη χαλάρωση της λιτότητας είναι η επιμήκυνση του χρόνου δημοσιονομικής προσαρμογής (κάτι που θα ενδιέφερε και την Ελλάδα), καθώς και η ενεργοποίηση της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ).

Το γενικότερο κλίμα όμως δεν ανατρέπει τη συνταγή λιτότητας, απλά τη συμπληρώνει. Το σενάριο της αντιμετώπισης της κρίσης χρέους με περισσότερο χρέος δεν αρέσει σε κανέναν. «Ο Ολάντ ομιλεί για ανάπτυξη αλλά θα πρέπει να γνωρίζει ότι οι αγορές δεν θα χαριστούν στη Γαλλία αν εφαρμόσει ορισμένες από τις σοσιαλιστικά προωθημένες απόψεις του» τονίζει στο «Βήμα» ευρωπαίος διπλωμάτης.

Αναλυτές από τις Βρυξέλλες σημειώνουν ότι δεν είναι δυνατόν κάποια κράτη που αποτελούν αιμοδότες του κοινοτικού προϋπολογισμού να μιλούν για ανάπτυξη και την ίδια στιγμή να στυλώνουν τα πόδια στην αύξηση των κονδυλίων του για την περίοδο 2014-2020. Η Γερμανία, η Ολλανδία και η Φινλανδία θέλουν να κόψουν άλλα 100 δισ. ευρώ από τον κοινοτικό προϋπολογισμό και να συνδέσουν τη χρηματοδότηση των φτωχότερων κρατών-μελών από τα ταμεία συνοχής με τις μακροοικονομικές επιδόσεις τους, δηλαδή τη μείωση των ελλειμμάτων και των χρεών.