Οσο και να ακούγεται ανατριχιαστικό, λειτούργησε ακόµη και στην Ελλάδα, στη χώρα όπου γεννήθηκε η δηµοκρατία, η εκτέλεση θανατικής ποινής διά λαιµητόµου! Μάλιστα, οι Γάλλοι, οι οποίοι την εφηύραν στα χρόνια της Γαλλικής Επανάστασης, φρόντισαν – θωπεύοντας ίσως τις συνειδήσεις τους – να τη συνδέσουν µε το θεµελιώδες ανθρώπινο αγαθό, την ελευθερία, όπως προκύπτει από χαλκογραφία λαιµητόµου της εποχής µε τη φράση στο κάτω σηµείο της: «Η αληθινή γκιλλοτίνα: Ω, το ωραίον βάθρον της ελευθερίας!». Η µακάβρια πληροφορία προέρχεται από έγγραφο φακέλου του έτους 1834 που υπέγραφε ο τότε ΥΠΕΞ Ιάκωβος Ρίζος Νερουλός µε ηµεροµηνία 10/22 Αυγούστου, απευθυνόµενος στον έλληνα πρεσβευτή, διαπιστευµένο στην Υψηλή Πύλη Κωνσταντίνο Ζωγράφο, µε θέµα την αναζήτηση δηµίου! (ΑΠ 98, «Περί προµηθεύσεως δηµίου».) Οπως προκύπτει από την ανάγνωσή του (βλ. κατωτέρω πλήρες κείµενο), ο ντόπιος δήµιος αδυνατούσε να χειρισθεί τον µηχανισµό που εισήχθη ως αντίγραφο από τη Γαλλία και χρειαζόταν γι’ αυτό να αναζητηθεί υποψήφιος στο εξωτερικό, κατά προτίµηση «από τη φυλή των ονοµαζοµένων Κατζιβέλων Τούρκων» που χρησιµοποιούσε η Υψηλή Πύλη. Παρά τη χρήση της τουρκικής, κακώς οι Κατσίβελοι εθεωρούντο Τούρκοι. Πρόκειται για αθίγγανους µουσουλµάνους που µετανάστευσαν από την Ινδία στον µικρασιατικό χώρο και αρκετοί ζουν ακόµη στη Θράκη. Ωστόσο έξι µήνες αργότερα ο Κ. Ζωγράφος, ο οποίος διαδέχθηκε τον προϊστάµενό του Ι. Ρίζο Νερουλό στο αξίωµα του υπουργού των Εξωτερικών, απαντούσε ότι «ουδείς κατάλληλος ανευρέθη» µεταξύ των υποψηφίων, που ως τότε εφήρµοζαν την διά του ξίφους λαιµητοµίαν, λόγω αδυναµίας συστροφής της κλείδας τους (ΑΠ 82).
Η λαιµητόµος ή γκιλοτίνα (γκιγιοτίνα) οφείλει το όνοµά της στον γάλλο γιατρό και βουλευτή Ζοζέφ Ινίας Γκιγιοτέν, ο οποίος στα χρόνια της Επανάστασης θέλησε να εξεύρει έναν λιγότερο οδυνηρό από εκείνον της αγχόνης ή διά του ξίφους αποκεφαλισµό των πολιτικών αντιπάλων του καθεστώτος (λέγεται ότι µόνο µέσα στη χρονιά 1793-1794, τη γνωστή ως περίοδο της Τροµοκρατίας, θανατώθηκαν διά της λαιµητόµου 4.000 άτοµα, µε πρώτο θύµα εκείνο της 25ης Απριλίου 1792), εγκαταστάθηκε στο Μπούρτζι, όπου και επισήµως από εποχής Γεωργίου Α’ ήταν η έδρα και κατοικία τού… καθ’ ηµάς δηµίου! Σήµερα το συγκεκριµένο µηχανικό όργανο, η λαιµητόµος ή γκιλοτίνα ή καρµανιόλα, φυλάσσεται στο Εγκληµατολογικό Μουσείο της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστηµίου Αθηνών στην πρωτεύουσα. Με την αναβάθµιση όµως της καστρονησίδας του Ναυπλίου που επιχειρείται τα τελευταία χρόνια και την ανάδειξή της σε σύγχρονο µουσείο έχει προταθεί η µεταφορά της στον χώρο απ’ όπου… µετοίκησε στην Αθήνα.
Είναι ενδιαφέρον, πάντως, να σηµειωθεί ότι ενώ σε πολλές χώρες του κόσµου εφαρµόζεται ακόµη η θανατική ποινή, στη χώρα µας υπήρξε ελάχιστα δηµοφιλής. Αν και τα στοιχεία που διαθέτουµε για το τι γινόταν ως την Επανάσταση του 1821 είναι σχεδόν ανύπαρκτα, γνωρίζουµε ότι για πρώτη φορά µνεία της σε ιστορικές πηγές γίνεται το 1830. Αλλά και πάλι εφαρµοζόταν σε εξαιρετικές περιπτώσεις, όπως στη δηµόσια εκτέλεση ενός από τους δολοφόνους του Καποδίστρια που έγινε δεκτή µε επευφηµίες. Το σκηνικό άλλαξε άρδην επί Οθωνα, όταν η εις θάνατον ποινή άρχισε να εφαρµόζεται ευρέως για διάφορα εγκλήµατα.
Ωστόσο, ενώ στη Γαλλία καταργήθηκε ως ποινή σχετικά αργά, µόλις το 1981, είναι εντυπωσιακό ότι σε πολλές χώρες εφαρµόζεται ακόµη, µε την Κίνα να κρατάει τα σκήπτρα: το 88% των εκτελεσθέντων το 2008 – συνολικά 2.390 – ήταν κινέζοι πολίτες, ενώ 8.864 περιπτώσεις παρέµεναν εν αναµονή εκτελέσεως. Ακολουθούν το Ιράν, το Πακιστάν, η Σαουδική Αραβία και οι ΗΠΑ. Η χώρα µας κατήργησε επισήµως τη θανατική ποινή το 1994 µε τον Νόµο 2007. Ωστόσο, από το 1952 σπάνια εφαρµοζόταν. Τελευταίος θανατοποινίτης που εκτελέστηκε διά τυφεκισµού ήταν ο Β. Λυµπέρης στις 25 Αυγούστου 1972. Το Σύνταγµα του 1975 προέβλεπε αρχικά την κατάργησή της µόνο για πολιτικά εγκλήµατα, πλην των συνθέτων.Το 2001 η Βουλή των Ελλήνων ψήφισε την Αναθεώρηση του Συντάγµατος θέτοντας ουσιαστικό τέρµα στη θανατική ποινή. Επιπροσθέτως, το 2004 κύρωσε µε τον Νόµο 3289 το 13ο Πρωτόκολλο της Ευρωπαϊκής Σύµβασης για την Προστασία του Ανθρώπου και των Θεµελιωδών Ελευθεριών, διά του οποίου καταργείται η θανατική ποινή για όλα τα εγκλήµατα (ακόµη και εν καιρώ πολέµου), κατατάσσοντας τη χώρα µας µεταξύ 96 κρατών στα οποία δεν προβλέπεται η επιβολή (και άρα εκτέλεση) της θανατικής ποινής.
Το έγγραφο του υπουργείου Εξωτερικών Προς τον κύριον Κ. Ζωγράφον, Πληρεξούσιον Υπουργόν
Σας προσκαλούµεν λοιπόν να ερευνήσετε αυτόσε περί προµηθεύσεως τοιούτου τινός. Η φυλή µάλιστα των ονοµαζοµένων Κατζιβέλων Τούρκων, χορηγούσα συνήθως τους δηµίους εις την Οθωµανικήν Αρχήν, νοµίζω ότι δεν θέλει είναι δυσκολία (sic) να γενή εξ αυτών των Κατζιβέλων η προµήθεια του περί ου ο λόγος δηµίου.
Εν Ναυπλίω τη 10/22 Αυγούστου 1834…και η απάντηση του Πρεσβευτή Προς την επί του Β. Οίκου και των Εξωτερικών
∆εν ηδυνήθην να αποκριθώ προ της σήµερον εις την υπ’ αρ. 98 διαταγήν Σας, διότι επεδίωξα να πληροφορηθώ µετ’ ακριβείας περί του αποτελέσµατος των εξετάσεων και προσπαθειών όσας διέταξα, να γίνωσι µυστικώ τω τρόπω περί ευρέσεως δηµίου. Σας κοινοποιώ λοιπόν ότι ήδη όλαι απέβησαν µάταιαι. Εζητήθη ο δήµιος µεταξύ των Κατζιβέλων. Τέσσαρες εξ αυτών µετερχόµενοι το έργον του δηµίου παρά διαφόρους παστάδες επαρουσιάσθησαν, αλλ’ όλοι οι Κατζίβελοι γυµνάζονται µόνον εις την διά ξίφους λαιµητοµίαν και οι τέσσαρες εξ αυτών ωµολόγησαν ότι η κλεις των δυσκόλως εµποιεί να γυµνασθή εις την κίνησιν και διεύθυνσιν µιας λαιµητόµου µηχανής, της οποίας ο µηχανισµός τοις εζητήθη κατά τον απλούστερον και συνοπτικώτερον τρόπον. Και οι τέσσαρες εξήγησαν µεγάλους δισταγµούς περί της επιτυχίας των. Ουδείς εξ αυτών εδέχθη την πρότασιν του να φανή εις την Ελλάδα.
Ο ευπειθέστατος Κ. Ζωγράφος Πέρα, τη 4/16 Φεβρουαρίου 1834
Η κυρία Φωτεινή Τομαή είναι ιστορικός, πρεσβευτής σύμβουλος Α’ στο υπουργείο Εξωτερικών.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
