Ο 19χρονος «Λούις Τζέιμς»- τουλάχιστον αυτό το όνομα δήλωσε στους βρετανούς δημοσιογράφους-, ένας λευκός Βρετανός που συμμετείχε στις άγριες λεηλασίες στο Λονδίνο, δείχνει ένα πουλόβερ των 200 στερλινών που «βούτηξε» από ένα κατάστημα στο Κάμντεν Τάουν, μια καλή περιοχή στα βόρεια της πόλης. «Ηρθα εδώ,σπάω βιτρίνες και κλέβω για να πάρω πίσω όσα μου έχουν ήδη κλέψει» λέει. Και εξηγεί: «Κανείς δεν μου έδωσε ποτέ μια ευκαιρία. Μισώ το σύστημά τους και όλους αυτούς που μου δίνουν ψίχουλα για να μπορώ να τρώω κάτι και να βλέπω τηλεόραση όλη μέρα ».
Ηταν ένα απέραντο πλιάτσικο: καταστήματα, σουπερμάρκετ και αποθήκες, στο Λονδίνο, στο Λίβερπουλ, στο Μπρίστολ, στο Μάντσεστερ και στο Μπέρμιγχαμ παραδόθηκαν στις φλόγες, την ώρα που χιλιάδες νεαροί έσπαγαν βιτρίνες και «απαλλοτρίωναν» ό,τι έβρισκαν μπροστά τους. Η αφορμή, ο θανάσιμος πυροβολισμός από αστυνομικούς ενός μαύρου υπόπτου στο Τότεναμ, ξεχάστηκε γρήγορα μέσα σε ένα όργιο λεηλασίας και φωτιάς. Η Βρετανία, αγκαλιά με τον εφιάλτη της οικονομικής ύφεσης, ζει ξανά την απειλή της εξέγερσης στα γκέτο των μεγάλων πόλεων. Ο Λούις Τζέιμς είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας «χαμένης γενιάς» που μεγαλώνει στις υποβαθμισμένες εργατικές κατοικίες των προαστίων, όπου ένα εκατομμύριο νεαροί ηλικίας 16-24 ετών είναι άνεργοι. Εισπράττει επίδομα ανεργίας 87 ευρώ κάθε δύο εβδομάδες, αν και λέει ότι έχει σταματήσει να ψάχνει για δουλειά. Σταμάτησε να πηγαίνει στο σχολείο στα 10 του και έμαθε τελικά να διαβάζει μόνος του, πριν από τρία χρόνια. Η μητέρα του, ταμίας σε σουπερμάρκετ, τα βγάζει πέρα μετά βίας για να ταΐσει τον Λούις και τα μικρότερα αδέλφια του. Πολλά βράδια κοιμούνται νηστικοί. Ο πατέρας του, που ήταν ναρκομανής, έχει πεθάνει. «Θα συνεχίσω να σπάω και να κλέβω κάθε βράδυ, ώσπου να με πιάσουν. Αλλά να δεις που δεν θα μου κάνουν τίποτε» λέει στον ρεπόρτερ του ΒΒC ένας μαύρος νεαρός από το Μάντσεστερ. Κρατάει στην αγκαλιά του ένα στερεοφωνικό και δεν βιάζεται καθόλου να φύγει από το λεηλατημένο μαγαζί με τα ηλεκτρονικά. Μοιάζει να απολαμβάνει το πλιάτσικο. Το πιο εντυπωσιακό; Δεν έκανε τον κόπο να κρύψει το πρόσωπό του.
Μερικοί από την παρέα πόζαραν κιόλας για να βγάλουν φωτογραφίες, δείχνοντας με υπερηφάνεια τη λεία τους: τηλεοράσεις, κινητά και λάπτοπ. Κάποιοι ανέβασαν τις εικόνες σε sites κοινωνικής δικτύωσης. Μια γυναίκα, λευκή και λίγο μεγαλύτερη σε ηλικία, γύρω στα 30, μίλησε στην κάμερα φορτωμένη με πλαστικές σακούλες γεμάτες κλεμμένα ρούχα. «Παίρνω μόνη μου την επιστροφή από την Εφορία» είπε κοιτάζοντας κατάματα τον φακό.
Δεν φοβούνται τίποτε όλοι αυτοί; «Οχι. Το πλιάτσικο κάνει τους ανίσχυρους, τους περιθωριοποιημένους να νιώθουν ξαφνικά πολύ δυνατοί, σχεδόν ανίκητοι. Και αυτό είναι μεθυστικό» εξήγησε μιλώντας στον βρετανικό Τύπο ο καθηγητής Τζον Πιτς, εγκληματολόγος που συμβουλεύει τις τοπικές αρχές του Λονδίνου για ζητήματα παραβατικότητας.
Τι σε κάνει πλιατσικολόγο, ρώτησε «Το Βήμα» τον Τζέιμς Τόμσον, καθηγητή Κοινωνικής Ψυχολογίας στο University College London. «Πρώτα απ΄ όλα το πλήθος.Οσο μεγαλύτερο είναι,τόσο πιο εύκολα παρασύρεσαι και τόσο πιο ασφαλής νιώθεις.Το άτομο χάνει την ηθική του ταυτότητα μέσα στον όχλο. Η κατανόηση και η ενοχή,που συνήθως μας εμποδίζουν να φερόμαστε σαν εγκληματίες, διαβρώνονται. Οταν είσαι μέρος ενός μεγάλου, ανώνυμου πλήθους που βρίσκεται εκτός ελέγχου,νιώθεις ότι μπορείς να κάνεις τα πάντα χωρίς να αντιμετωπίσεις τις συνέπειες» μας απάντησε. Και τόνισε: «Αυτή η ασφάλεια,το αίσθημα της ασυλίας,οφείλεται στον όχλο.Στην πραγματικότητα, 20 ή 30 άνθρωποι αρχίζουν το πλιάτσικο, αλλά η παρουσία εκατοντάδων κάνει το πλήθος να νιώθει ασφαλές και να συμμετέχει». Αυτή τη φορά τα πράγματα είναι διαφορετικά. Για τον καθηγητή Πιτς αυτές ήταν οι πρώτες «ταραχές της κοινωνίας της κατανάλωσης» («consumer society riots»). Ο καθηγητής Πιτς πιστεύει ότι έχει την απάντηση. «Η κοινωνία της κατανάλωσης βασίζεται στην οικονομική δυνατότητα να συμμετέχουμε σε αυτή.Αν όμως έχουμε έναν μεγάλο αριθμό ανθρώπων που δεν έχουν δουλειά και χρήματα,το συμβόλαιο παύει να ισχύει.Οι ταραξίες σπάνε μαγαζιά που πουλάνε αγαθά τα οποία θα ήθελαν να καταναλώσουν. Επαναστατούν εναντίον ενός συστήματος που τους αρνείται αγαθά επειδή δεν έχουν τα μέσα να τα αγοράσουν. Ισως βλέπουμε μια φυσική ανθρώπινη αντίδραση στην αγριότητα της φτώχειας» λέει. Αν έχει δίκιο, οι περισσότεροι από εκείνους που λεηλάτησαν θα πρέπει να είδαν το πλιάτσικο σαν τη μοναδική ευκαιρία να αποκτήσουν κλέβοντας ό,τι δεν μπορούν να αγοράσουν με χρήματα. Παιδιά μεταναστών από την Αφρική, την Καραϊβική και το Πακιστάν, χωρίς δουλειά, λεφτά και ευκαιρίες, δεν είχαν τίποτε να χάσουν, ακόμη και αν τους έπιαναν.
«Δεν έχουν προοπτικές,καριέρα ή περιουσία, δεν ανήκουν σε “εμάς”.Ζουν στο περιθώριο,εξοργισμένοι, απογοητευμένοι, ικανοί και πρόθυμοι να εκδικηθούν για ό,τι πιστεύουν πως στερούνται» λέει ο δρ Τόμσον.
«Αυτές οι ταραχές δείχνουν πριν απ΄ όλα τη φτώχεια και την οργή ενός πληθυσμού που αισθάνεται αποκλεισμένος. Είναι λογικό να ρωτήσουμε γιατί συμβαίνουν σήμερα όλα αυτά και δεν συνέβησαν, ας πούμε, πριν από πέντε χρόνια. Ισως επειδή η ανεργία στους νέους έχει φτάσει στο 20% και η ανισότητα σε πλούτο και εισοδήματα έχει ξεπεράσει κάθε προηγούμενο στη Βρετανία» καταλήγει.
Η 29χρονη«Τζάκι»ζει στις εργατικές πολυκατοικίες του Χάκνι και δεν ανήκει στο στερεότυπο των «hoodies» (σ.σ.: των νεαρών με τις κουκούλες) που είναι οι συνήθεις ύποπτοι για τα επεισόδια.Ωστόσο η καρδιά της χτυπάει για όσους λεηλατούν.
«Δεν ήταν μόνο παιδιά εκεί,δεν ήταν μόνο μαύροι. Ηταν και λευκοί,και ασιάτες,και Τζαμαϊκανοί,άνθρωποι όλων των ηλικιών,εργαζόμενοι και άνεργοι που δεν αντέχουν άλλο να ζουν έτσι.Μας τα έκοψαν όλα,μισθούς,συντάξεις,επιδόματα.Νόμιζαν ότι δεν θα αντιδράσουμε; Είναι μια επανάσταση. Αν ξαναγίνουν ταραχές,θα πάρω μαζί την κόρη μου και θα ξαναπάω»είπε σε βρετανούς ρεπόρτερ.
Η εφημερίδα «Guardian» έκανε λόγο για«εξεγέρσεις του shopping»σχολιάζοντας ότι«αν ο όχλος έκλεβε ψωμί και γάλα,θα είχε τη συμπάθειά μας.
Αλλά τηλεοράσεις με επίπεδη οθόνη,κινητά και υπολογιστές;Τι μπορούμε να πούμε για να τους δικαιολογήσουμε;» .
Ενας 22χρονος από την Καραϊβική,ο«Λ.», γέλασε όταν άκουσε από την τηλεόραση έκκληση των Αρχών προς τους γονείς να κρατήσουν τα παιδιά μέσα στο σπίτι. «Μα,κάποιοι γονείς ήταν ήδη εκεί, στις ταραχές!Αν δεν έχεις ζήσει στο γκέτο,δεν μπορείς να καταλάβεις.Χθες ήμουν στο μετρό, ντυμένος με τα ρούχα της δουλειάς.Ο διπλανός μου έλεγε ότι πρέπει να τους συλλάβουν όλους αυτούς που κάνουν τα επεισόδια και να τους κλείσουν μέσα για πάντα.Δεν θα μπορούσε να το μαντέψει ποτέ:ήμουν κι εγώ ένας από αυτούς»λέει.
ΟΤόνι Ο΄ Ράιλι, πρώην χούλιγκαν της Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ επί τρεις δεκαετίες,καταλαβαίνει καλά την ψυχολογία του πλιάτσικου.Θυμάται πώς μαζί με εκατοντάδες χούλιγκαν είχαν λεηλατήσει ένα κοσμηματοπωλείο στο Swiss Cottage,ένα προάστιο στα βόρεια του Λονδίνου,τη δεκαετία του 1980.«Οπως και σήμερα ο όχλος θέλει να εκτονωθεί,να σπάσει και να καταστρέψει.Δεν ενδιαφέρεται για τα κοσμήματα,αυτά ήταν απλώς ένα τζάμπα μπόνους»δήλωσε στα βρετανικά ΜΜΕ.
«Οταν βλέπεις τους άλλους να λεηλατούν ατιμωρητί,αρχίζεις να σκέφτεσαι “γιατί όχι κι εγώ;”.Αν, επιπλέον,νιώθεις στερημένος,μπορεί να σκεφτείς ότι “αυτοί οι πλούσιοι τα έχουν όλα,γιατί να μην πάρω κι εγώ κάτι;”»είναι η εξήγηση που έδωσε ο ψυχολόγος δρΛανς Γουέρκμαν.
Το τυπικό προφίλ όσων λεηλατούν είναι νέοι άνδρες,ηλικίας 16-25 ετών,μαύροι,Ασιάτες,από την Καραϊβική,αλλά και λευκοί.
Οι περισσότεροι είναι άνεργοι και ζουν στις εργατικές κατοικίες των υποβαθμισμένων προαστίων.Στις ταραχές πήραν μέρος ακόμη και παιδιά 9-11 ετών, μερικά από τα οποία συνελήφθησαν.
Ο Τόνι Ο΄ Ράιλι,πρώην χούλιγκαν της Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ επί 30 χρόνια,καταλαβαίνει καλά την ψυχολογία του πλιάτσικου.
Μιλάει για το«φιξάκι της αδρεναλίνης,για την άγρια χαρά που σου προκαλεί αυτό το συναίσθημα ότι μπορείς να ξεπεράσεις κάθε όριο μέσα στο πλήθος που έχει βγει εκτός ελέγχου».
Οι περισσότεροι συλληφθέντες αντιμετωπίζουν ποινές λίγων μηνών με αναστολή,για διάρρηξη και μικροκλοπές.Οι περισσότεροι κατηγορούμενοι δήλωσαν αθώοι και ισχυρίστηκαν ότι μάζεψαν τα κλοπιμαία από τον δρόμο.Το κόστος από τις λεηλασίες υπολογίζεται σε 115 εκατ.ευρώ.
Ομάδες πολιτών κατέβηκαν στους δρόμους για να προστατεύσουν τα μαγαζιά και τις περιουσίες τους.Τρεις από αυτούς,νεαροί Ασιάτες,παρασύρθηκαν και σκοτώθηκαν από αυτοκίνητο στη διάρκεια των βίαιων ταραχών στο Μπέρμιγχαμ, ανεβάζοντας τον αριθμό των νεκρών από τις ταραχές σε πέντε.
Κάθε πρωί εκατοντάδες κάτοικοι έβγαιναν στους δρόμους με σκούπες,σακούλες σκουπιδιών και βούρτσες για να καθαρίσουν τις ζημιές από τη βία της προηγούμενης νύχτας.
Η εκστρατεία συντονίστηκε στο Twitter, στο #riotcleanup.
Οταν ο δήμαρχος του Λονδίνου πήγε να δει τις ζημιές, το πλήθος τού φώναξε: «Πού είναι η σκούπα σου;».
«Το 1981 οι ταραχές ήταν φυλετικές. Ηταν εξεγέρσεις των μαύρων απέναντι στην αστυνομική αυθαιρεσία.
Σήμερα έχει ξεσηκωθεί η γενιά της φτώχειας και της ανεργίας στα γκέτο των μεγάλων πόλεων» λέει μιλώντας στο «Βήμα» ο Ρίτσαρντ Φίλιπς, καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Λίβερπουλ και συγγραφέας του βιβλίου «Liverpool ΄81. Remembering the riots». Tριάντα χρόνια μετά τις ταραχές στο Μπρίξτον και στο Λίβερπουλ, τις χειρότερες στη σύγχρονη ιστορία της Βρετανίας, ο δρ Φίλιπς βλέπει ομοιότητες στην αφορμή αλλά όχι στις αιτίες της εξέγερσης.
«Η ακολουθία των πρόσφατων γεγονότων στο Τότεναμ ήταν ίδια με του ΄81:μια μικρή τοπική διαμαρτυρία για την αστυνομική βία εις βάρος ενός μαύρου υπόπτου ξέφυγε γρήγορα από τον έλεγχο και οδήγησε σε γενικευμένες ταραχές στις πιο φτωχές και φυλετικά διαχωρισμένες γειτονιές μιας μεγάλης πόλης. Αλλά, μια γενιά αργότερα, τα πράγματα εξελίχθηκαν διαφορετικά.Εννέα στους δέκα νεαρούς που λεηλατούσαν καταστήματα δεν ήξεραν το όνομα του Μαρκ Ντάγκαν (σ.σ.: του μαύρου υπόπτου που πυροβολήθηκε από αστυνομικούς στο Τότεναμ) και ενδιαφέρονταν περισσότερο για τα iΡads που έκλεβαν παρά για την κοινωνική δικαιοσύνη» μας λέει.
Οι ταραξίες του 2011 δεν έχουν πολιτική ατζέντα, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι η απάντηση στο ερώτημα γιατί εξεγείρονται και τα σπάνε δεν είναι πολιτική. «Τη δεκαετία του 1980αν ήσουν ένας νεαρός μαύρος μπορούσες να συλληφθείς για ασήμαντη αιτία από την Αστυνομία και να κάνουν μέρες να σε ξαναδούν.Αυτό δεν συμβαίνει σήμερα. Αλλά η αποτυχία της κοινωνικής ενσωμάτωσης, η φτώχεια και η ανεργία έχουν οξυνθεί στο διάστημα από το 1981, σε αυτή την περίοδο του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού της αγοράς και στην οικονομική ανάπτυξη που μοιράστηκε τόσο άνισα» εξηγεί ο δρ Φίλιπς.
Και καταλήγει: «Αυτοί οι νεαροί εκτονώνουν την οργή και το μίσος τους μέσα από τη βία και την καταστροφή γιατί δεν έχουν μερίδιο στην ευημερία που βλέπουν δίπλα τους.Και οι ανισότητες είναι πολύ έντονες σε μια πόλη όπως το Λονδίνο, όπου οι πλούσιοι ζουν δίπλα στους φτωχούς, αλλά σε κόσμους τόσο διαφορετικούς που θα μπορούσαν να ανήκουν σε διαφορετικούς πλανήτες».
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
