Ως «σύγχρονο σινικό τείχος» διαφημίζουν χρόνια τώρα οι κινέζοι ηγέτες το μεγάλο φράγμα των Τριών Φαραγγιών. Είναι έργο φτιαγμένο στην κλίμακα των θεών: πήρε 15 χρόνια- και 16 εκατομμύρια τόνους σκυροδέματος- για να ορθωθεί και να δαμάσει την ορμή του μεγάλου ποταμού, του Γιανγκτσέ. Στη λεκάνη του Γιανγκτσέ ζει ο ένας στους τρεις Κινέζους. Χιλιετηρίδες τώρα, το τρίτο μακρύτερο ποτάμι στον κόσμο, ακολουθούσε τον φυσικό του κύκλο ξηρασιών και πλημμυρών- πνίγοντας μεν ανθρώπους, αλλά και τρέφοντας τεράστιους πληθυσμούς με την καρπερή του λάσπη. Οχι όμως πλέον: έπειτα από μια πρωτοφανή περίοδο ξηρασίας, η οποία προκάλεσε προβλήματα στο 40% των καλλιεργειών- μια ξηρασία για την οποία, όπως πιστεύει πλήθος ειδικών, ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό η ύβρις των μέγα φραγμάτων-, οι πρώτες δυνατές μπόρες του καλοκαιριού έφεραν το χάος σε τεράστιες περιοχές. Ηδη πολλοί μιλούν για την «κατάρα» του Φράγματος των Τριών Φαραγγιών. Υποτίθεται ότι τα Τρία Φαράγγια συμβολίζουν την οριστική νίκη του ανθρώπου πάνω στη φύση. Ή μήπως όχι; Σίγουρα όχι. Οι κινέζοι μηχανικοί το παράκαναν. Την ύβριν, την προσβολή του θεϊκού (στην περίπτωσή μας του φυσικού) νόμου από υπεροψία και υπερεκτίμηση των ανθρωπίνων δυνάμεων, πάντοτε ακολουθεί η νέμεσις. Και πράγματι, την ώρα που οι γιγαντιαίες τουρμπίνες των υδροηλεκτρικών εργοστασίων των Τριών Φαραγγιών ακινητοποιούνταν για ημέρες, λόγω χαμηλής στάθμης των υδάτων στον Γιανγκτσέ, άλλες περιοχές της ΝΑ Κίνας παραδίδονταν στο έλεος των χειρότερων πλημμυρών των τελευταίων ετών. Σωστικά συνεργεία αναζητούν αγνοουμένους στη λάσπη και προσπαθούν να απομακρύνουν εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους από τις εστίες τους.
Τουλάχιστον 175 νεκροί, 85 αγνοούμενοι και 1,6 εκατ. εκτοπισμένοι, αλλά και υλικές ζημιές της τάξεως των 5 δισ. δολαρίων είναι ο μέχρι τώρα απολογισμός. Και οι καταρρακτώδεις βροχές δεν λένε να σταματήσουν- ιδίως στην πολύπαθη επαρχία Ζετζιάνγκ, όπου έχουν ήδη πλημμυρίσει εκατομμύρια στρέμματα καλλιεργήσιμων εκτάσεων: από τις επίσημες ανακοινώσεις των τελευταίων ημερών προκύπτει ότι 66 τεχνητές λίμνες και πάνω από 70 χιλιόμετρα αναχωμάτων, στην πλειονότητά τους κακοσυντηρημένα έργα των δεκαετιών του 1950 και του 1960, κινδυνεύουν να υπερχειλίσουν μέσα στις επόμενες ημέρες.
Τι σχέση έχει όμως η παρατεταμένη ξηρασία στον Γιανγκτσέ με την καταστροφή από τις πλημμύρες; Στα τέλη Μαΐου, για πρώτη φορά, η κινεζική κυβέρνηση παραδέχθηκε ότι το μεγάλο φράγμα των Τριών Φαραγγιών, το «σύγχρονο σινικό τείχος», αντιμετωπίζει 31 «επείγοντα προβλήματα», πέντε μόλις χρόνια μετά την ολοκλήρωσή του- προβλήματα που όλα μαζί ισοδυναμούν με μια κολοσσιαία γεωλογική και οικολογική καταστροφή.
Η γιγαντιαία τεχνητή λίμνη-δεξαμενή, εκτάσεως 632 τ. χλμ., η οποία κατασκευάστηκε με σκοπό να συγκρατεί τον υδάτινο όγκο που σε τακτά χρονικά διαστήματα απειλούσε ανθρώπινες ζωές και σοδειές, μετατράπηκε σε χώρο «αποθήκευσης» φυκιών και τοξικών λυμάτων- με αποτέλεσμα ο Γιανγκτσέ να εξελιχθεί σε έναν από τους πιο μολυσμένους ποταμούς της οικουμένης.
Πολλοί είναι οι επιστήμονες οι οποίοι ανησυχούν για την εξάπλωση της ρύπανσης και προβλέπουν ότι στο μέλλον η κατάσταση θα χειροτερέψει και θα επηρεάσει την ποιότητα του νερού στο ποτάμι, αλλά και στις καλλιέργειες. Στη θέση του σημερινού γιγάντιου ταμιευτήρα υπήρχαν εκατοντάδες βιομηχανικές ζώνες και χιλιάδες τόνοι τοξικών υλικών, που κανένας δεν φρόντισε να απορρυπάνει.
Οι σεισμοί και οι κατολισθήσεις αποτελούν πλέον πολύ συχνό φαινόμενο, ενώ από τις καταστρεπτικές πλημμύρες οι πολίτες έπεσαν στο άλλο άκρο: την πολύμηνη ξηρασία. «Η κυβέρνηση κατασκεύασε ένα φράγμα, αλλά κατέστρεψε έναν ποταμό», τονίζει η Ντάι Κιγκ, από τους πρώτους ένθερμους επικριτές του σχεδίου. Πράγματι, δορυφορικές φωτογραφίες που κυκλοφορούν στο Ιnternet δείχνουν καθαρά την αρνητική επίδραση του φράγματος των Φαραγγιών στη γεωγραφία της περιοχής, ιδίως όσο κατεβαίνει κάποιος το μεγάλο ποτάμι.
Μάταια οι κινεζικές υπηρεσίες επιχείρησαν να αντιμετωπίσουν την ανομβρία βομβαρδίζοντας τα σύννεφα με ειδικές «βόμβες βροχής». Οι επιπτώσεις όχι μόνο στην παροχή ενέργειας, αλλά και στην παροχή νερού για άρδευση και οικιακή χρήση είναι ήδη εμφανέστατες και πολλοί είναι αυτοί που θεωρούν ότι οι συνέπειες της ξηρασίας δεν θα ήταν τόσο σοβαρές αν δεν είχε κατασκευαστεί το φράγμα.
Ο Γιανγκτσέ έχει ουσιαστικά κοπεί στα δύο από το φράγμα και έχει χάσει τεράστιες ποσότητες υδάτων. Ταυτόχρονα, οι μεγάλες ποσότητες νερού έχουν προκαλέσει εκτεταμένη διάβρωση στα εδάφη της περιοχής, ενώ τα αναχώματα στο ποτάμι καταρρέουν και καταγράφονται κατολισθήσεις κατά μήκος της κοίτης του Γιανγκτσέ. Παράλληλα, λόγω των ειδικών συνθηκών που δημιουργούνται από τη μεγάλη συγκέντρωση νερού, αμερικανοί επιστήμονες τονίζουν ότι η θερμοκρασίαόχι μόνο στις γύρω περιοχές- θα αυξηθεί.
Από τη στιγμή που άρχισε να λειτουργεί ο ταμιευτήρας, τα νερά έχουν κατακλυστεί από φύκια λόγω της ρύπανσης από διάφορα είδη λυμάτων που καταλήγουν στον ποταμό, τα οποία σε διαφορετική περίπτωση, όπως επισημαίνουν οι ειδικοί, θα μετακινούνταν με τη ροή του νερού και θα διαλύονταν.
Αυτά όμως είναι ψιλά γράμματα για τους μανδαρίνους του Πεκίνου: για να καλύψει τις αυξανόμενες ανάγκες της σε νερό και ενέργεια η Κίνα κατασκευάζει διαρκώς φράγματα, προκαλώντας αντιδράσεις από γειτονικές χώρες και περιβαλλοντικούς οργανισμούς.
Αν και πολλοί αμφισβητούν ευθέως τη βιωσιμότητα τόσο μεγάλων έργων η Κίνα δεν πτοείται: ήδη ανακοίνωσε πως μέχρι το 2015 θα κατασκευαστούν άλλα τέσσερα κολοσσιαία υδροηλεκτρικά εργοστάσια στον Γιανγκτσέ. Και αυτό παρά το γεγονός ότι όλο και περισσότεροι Κινέζοι, αλλά και εκατομμύρια κάτοικοι γειτονικών χωρών από το Πακιστάν ως το Βιετνάμ, διαμαρτύρονται ευθέως πως τα φράγματα που ορθώνονται σε όλα τα μεγάλα ποτάμια που ξεκινούν από τα Ιμαλάια και περνούν από το οροπέδιο του Θιβέτ προκαλούν μεγάλες φυσικές καταστροφές, υποβαθμίζουν τα ευαίσθητα οικοσυστήματα της περιοχής και εκτρέπουν πηγές νερού ζωτικής σημασίας. Μόνο στα οκτώ μεγάλα ποτάμια του Θιβέτ έχουν ανεγερθεί ή βρίσκονται υπό κατασκευή 20 φράγματα και 40 ακόμα βρίσκονται στη φάση του σχεδιασμού…
Δύσκολο να βρεις κάποιον κινέζο ειδικό να σου μιλήσει για τους κινδύνους των μεγάλων φραγμάτων.Οσοι το κάνουν,συχνά καταλήγουν στη φυλακή…Στάθηκε αδύνατο,για παράδειγμα,να επικοινωνήσουμε με την Ντάι Κινγκ,τη διάσημη ακτιβίστρια και συγγραφέα του βιβλίουκραυγή «Γιανγκτσέ,Γιανγκτσέ» ενάντια στα Τρία Φαράγγια,για το οποίο φυλακίστηκε.Απαντήσεις πήραμε από τον Γουάνγκ Γουέιλουο,κορυ- φαίο κινέζο υδρολόγομηχανικό,ο οποίος αντιτάχθηκε από την πρώτη στιγμή στην κατασκευή του έργου.Λεπτομέρεια: τα τελευταία χρόνια ο Γουάνγκ ζει και εργάζεται στη Γερμανία.
– Πόσο φταίνε τα μεγάλα φράγματα για τις πλημμύρες και την ξηρασία στην Κίνα; «Η κυβέρνηση λέει ότι φταίει η φύση, για να αποσείσει τις ευθύνες της. Η κύρια αιτία της ξηρασίας κατά μήκος του Γιανγκτσέ είναι η υπερβολική κατασκευή τεχνητών ταμιευτήρων. Το νερό είναι χρήμα. Το Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας έχει κατασκευάσει 87.000 τεχνητές λίμνες. Αυτό είναι παγκόσμιο ρεκόρ! Σκοπός είναι ένας μικρός αριθμός ανθρώπων που διαθέτουν εξουσία να μονοπωλούν το νερό και το ρεύμα, κόντρα στους οικολογικούς κανόνες. Ετσι μειώνεται δραματικά ο υδροφόρος ορίζοντας, ενώ πολύ νερό εξατμίζεται στους ταμιευτήρες».
– Υπάρχει λύση για τα γεωλογικά και τα κλιματικά προβλήματα που προκαλούνται; «Ασφαλώς υπάρχει. Οπως έγραφε προφητικά ο εκλιπών δάσκαλος της υδραυλικής Χουάνγκ Γουανλί, “αν ποτέ χτιστεί το Φράγμα των Τριών Φαραγγιών, θα πρέπει κάποια στιγμή να το ανατινάξουμε”! Συμφωνώ απόλυτα με αυτή την εκτίμηση. Αν δεν το κάνουμε, 4 δισεκατομμύρια τόνοι λάσπης θα μπλοκάρουν σταδιακά τους ταμιευτήρες, ο Γιανγκτσέ θα “κολλήσει” από τη μέση και ως τη θάλασσα, και θα αναζητήσει μόνος του νέα κοίτη».
– Τελικά τα Τρία Φαράγγια είναι ευλογία ή κατάρα για την Κίνα; «Σίγουρα ένα τέτοιο κολοσσιαίο σχέδιο είναι ευλογία για τους υπευθύνους! Εκτός από τα δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια που κόστισε το ίδιο το έργο, προβλέφθηκαν άλλα 10,8 δισ. δολάρια για τις αποζημιώσεις των 1,6 εκατομμυρίων ανθρώπων που απομακρύνθηκαν από τα πατρογονικά τους σπίτια. Ωστόσο ο καθένας εξ αυτών πήρε μόνο 800-1.200 δολάρια. Πού πήγαν τα υπόλοιπα χρήματα; Μάλλον θα παραμείνει κρατικό μυστικό».
Για τριάντα ολόκληρα χρόνια η Χονγκ Γιουλάν ακολουθεί την ίδια καθημερινή ιεροτελεστία: ψαρεύει στα ρηχά νερά της λίμνης Ντονγκτίνγκ, στην επαρχία Χιουνάν της Κεντρικής Κίνας. Εφέτος όμως το ψάρεμα σταμάτησε νωρίς: τα νερά του Γιανγκτσέ που τροφοδοτούν τη λίμνη στέρεψαν- και η Χονγκ, για πρώτη φορά στη ζωή της, είδε και περπάτησε στον στεγνό πυθμένα. «Μου φαίνεται απίστευτο,εξωπραγματικό. Τέτοιο καιρό συνήθως βγαίνουμε όλοι για ψάρεμα,αλλά εφέτος εξαφανίστηκε η λίμνη,δεν υπάρχει νερό.Χωρίς ψάρεμαδεν έχουμε εισόδημα» λέει. Η ως πρόσφατα ολοζώντανη λίμνη θυμίζει πλέον έρημο: μόνο οι αναποδογυρισμένες βάρκες και τα όστρακα από τα εκατομμύρια νεκρά μαλάκια και τις υδρόβιες χελώνες θυμίζουν την κατάσταση πριν από την ξηρασία. Ποιος φταίει; Για τη Χονγκ και τους συγχωριανούς της δεν τίθεται θέμα: δείχνει με το δάχτυλο δυτικά προς την κατεύθυνση του Φράγματος των Τριών Φαραγγιών. «Το Φράγμα έχει σίγουρα επηρεάσει το κλίμα εδώ. Εχει επιδεινώσει την ξηρασία. Η επίδρασή του είναι ξεκάθαρη για εμάς» λέει με παράπονο. Ενας γείτονάς της, ο 49χρονος καλλιεργητής ρυζιού Χε Σισούν, δεν μπορεί παρά να συμφωνήσει. Οπως λέει, στην καλύτερη περίπτωση θα έχει εφέτος μόνο μια σοδειά αντί για δύο που συνήθιζε ως τώρα. «Το Φράγμα των Τριών Φαραγγιών βοήθησε στην αρχή στην άρδευση των αγρώναλλά τελευταία δεν μας βοηθά καθόλου.Το νερό είναι ελάχιστο,τα πάντα έχουν ξεραθεί.Οι περισσότεροι χωριανοί έχουν παρατήσει τα κτήματά τους και ψάχνουν για άλλες δουλειές» λέει.
Η Χονγκ και ο Χε φοβούνται τι θα γίνει τις επόμενες ημέρες, τώρα που αρχίζει η περίοδος των βροχών.
Στα 66 του χρόνια ο Ντενγκ Τζιανγκγί δεν θυμάται ξανά τόσο πολύ νερό να έχει πνίξει το χωριό του, το Τζουσάνγκ, στη νότια επαρχία Ζετζιάνγκ. Ο μόνος τρόπος να βγει από το σπίτι του είναι πάνω σε μια μικρή βάρκα με κουπιά. Μόνο οι στέγες και οι κορυφές των δέντρων και των πυλώνων του ρεύματος ξεπροβάλλουν από τα λασπωμένα νερά. Ο Ντενγκ δεν βαρυγκομά: δηλώνει βέβαιος ότι το κράτοςπου «νοιάζεται για εμάς»- θα τον αποζημιώσει για το βαμβάκι και τις φιστικιές του. Αλλοι χωριανοί δεν είναι τόσο βέβαιοι: αν και δεν τολμούν να μιλήσουν επώνυμα στον μοναδικό ξένο δημοσιογράφο (του αμερικανικού καναλιού CΝΝ) που έφθασε ως εκεί, παραπονούνται off the record για την αδιαφορία των τοπικών κομματικών αξιωματούχων, τους οποίους θεωρούν υπευθύνους για την κακή συντήρηση των φραγμάτων και την πολύ καθυστερημένη αντίδραση στην καταστροφή. «Δεν έχω χρήματα να επισκευάσω την κουζίνα μουπου κατέρρευσεκαι πρέπει να πληρώσω το νοσοκομείο για τον τραυματία σύζυγό μου» λέει κλαίγοντας μια 54χρονη νοικοκυρά, η Χου Ξιαολάν. Τα δυο της παιδιά είναι μακριά, δουλεύουν εργάτες στις πόλεις.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
