Η Ιερουσαλήμ είναι ανεπιτήδευτα και απροκάλυπτα γοητευτική. Αυτό εν μέρει ίσως οφείλεται στη χαρακτηριστική μπεζ-ροζ πέτρα με την οποία είναι χτισμένα τα περισσότερα κτίρια, νέα και παλαιά.

Αλλά και στα πολλά λουλούδια που με κόπο καλλιεργούνται στον άνυδρο τόπο. Και σίγουρα στα κορυφαία λατρευτικά μνημεία που στολίζουν το αστικό της τοπίο, ανατολίτικο ή σύγχρονο, με τρούλους χριστιανικών εκκλησιών, μουσουλμανικούς μιναρέδες και εβραϊκές επτάφωτες λυχνίες. Με ιστορία χιλιετηρίδων, «λογικά» η Ιερουσαλήμ δεν διαθέτει τίποτα που να την καθιστά αυτονόητα μήλον της Εριδος ανά τους αιώνες. Καθώς όμως εδώ συγκρούονται οι «τεκτονικές πλάκες» των τριών μεγαλυτέρων μονοθεϊστικών θρησκειών, είναι η κατ΄ εξοχήν πόλη-λάφυρο του πλανήτη. Οχι για λόγους στρατιωτικούς, αλλά για κάτι πολύ ισχυρότερο: για το φαντασιακό της βάρος στα μυαλά δισεκατομμυρίων ανθρώπων. Για το ανεπόπτευτο συμβολικό της εκτόπισμα.

Είναι «απλό»: ποτέ δεν θα υπάρξει ειρήνη στη Μέση Ανατολή αν δεν βρεθεί μια λύση για την ιερή πόλη, αποδεκτή τόσο από τους Παλαιστινίους όσο και από τους Ισραηλινούς. Η τελευταία διαμάχη αφορά την απόφαση του πρωθυπουργού του Ισραήλ Βενιαμίν Νετανιάχου να οικοδομηθούν παράνομα 1.600 σπίτια για εβραίους αποίκους στην Ανατολική Ιερουσαλήμ, τον κατ΄ εξοχήν αραβικό τομέα. Η πρόκληση εξόργισε ακόμη και τον πρόεδρο των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα.

«Θυμάμαι την πόλη όταν ήταν διαιρεμένη, από το 1948 ως το 1967» μας είπε ο καθηγητής Νάζμιαλ Τζουμπέχ , τον οποίο συναντήσαμε στην Ιερουσαλήμ πριν από λίγα χρόνια. «Ηταν η λιγότερο ανεπτυγμένη πόλη στη χώρα». Οταν επανενώθηκε, στη μεν Δυτική Ιερουσαλήμ ζούσαν αποκλειστικά Ισραηλινοί, Εβραίοι και Αραβες, ενώ στην Ανατολική Παλαιστίνιοι. Τότε άρχισε η δημογραφική αλλοίωσή της, η οποία περνά αναπόφευκτα και από το Ορθόδοξο Πατριαρχείο. Γιατί; Διότι είναι ο μεγαλύτερος ιδιοκτήτης γης στην πόλη. Σε δική του γη χτίστηκε η Κνεσέτ, η ισραηλινή Βουλή, όταν οι Αρχές του Ισραήλ μετέφεραν την πρωτεύουσά τους από το Τελ Αβίβ στην Ιερουσαλήμ, χωρίς όμως να καταφέρουν να αναγνωριστεί ως πρωτεύουσα του Ισραήλ από τη διεθνή κοινότητα.

Σήμερα στην Ανατολική Ιερουσαλήμ με τους 253.395 παλαιστινίους κατοίκους ζουν 190.000 εβραίοι έποικοι. Ο ανταγωνισμός για τη γη είναι εμφανής. Οι άραβες μαγαζάτορες εκφράζουν την οργή τους για όσους συναδέλφους τους πωλούν μαγαζιά και σπίτια «για τα χρήματα». Καταγγέλλουν το «ισραηλινό σχέδιο να μας έχουν διώξει από την παλαιά πόλη σε μερικές δεκαετίες».

Οι παλαιστίνιοι κάτοικοι της Ιερουσαλήμ, όπως ο Αλ Τζουμπέχ, έχουν το καθεστώς «μόνιμων κατοίκων» του Ισραήλ όχι όμως και πολιτών του. Αυτό σημαίνει ότι μπορούν να ζουν, να εργάζονται, να πληρώνουν φόρους και να λαμβάνουν υπηρεσίες από τον Δήμο της Ιερουσαλήμ. «Το Ισραήλ επενδύει το 90% του δημοτικού προϋπολογισμού στη Δυτική Ιερουσαλήμ.Εμείς ψηφίζουμε στις δημοτικές,όχι όμως και στις εθνικές εκλογές» λέει. «Για να ταξιδέψω στο εξωτερικό, χρησιμοποιώ το ιορδανικό μου διαβατήριο». Σήμερα, το Τείχος που έχτισε το Ισραήλ έχει αποκόψει δεκάδες χιλιάδες παλαιστινίους κατοίκους της Ανατολικής Ιερουσαλήμ από την πόλη τους, η οποία έχει γίνει απροσπέλαστη για τους Παλαιστινίους της Δυτικής Οχθης. Στην παλαιά πόλη τίποτα δεν θυμίζει τη διαμάχη που παίζεται πάνω στη γη. Ομως τα φαινόμενα απατούν. «Στην Ιερουσαλήμ κάθε σπιθαμή είναι πάρα πολύ σημαντική. Οι πάντες διεκδικούν την παραμονή τους ως κάτοχοι γαιών και λατρευτικών χώρων» είχε πει ο Πατριάρχης Θεόφιλος όταν τον συναντήσαμε στην Ιερουσαλήμ πριν από τέσσερα χρόνια. Μια πάντα επίκαιρη αλήθεια: θα μπορούσε να είχε ειπωθεί εφέτος αλλά και πριν από 10 αιώνες! Ισως και πριν από 20 αιώνες…

Μνημεία-σύμβολα για τρεις θρησκείες
Το Τείχος των Δακρύων:
Στα ερείπια του ναού του Σολομώντα

Για τους εβραίους είναι το δυτικό τείχος του ναού του Σολομώντα. Ο «πρώτος ναός» χτίστηκε από τον βασιλιά Σολομώντα το 957 π.Χ. και αποτέλεσε το κέντρο λατρείας του αρχαίου ιουδαϊσμού. Καταστράφηκε από τους Βαβυλωνίους.

Ο δεύτερος ναός που χτίστηκε στη θέση του κάηκε και καταστράφηκε το 70 μ.Χ. από τους λεγεωνάριους του ρωμαίου αυτοκράτορα Τίτου. Εκτοτε, ο χώρος του Ναού έμεινε ερειπωμένος και άχρηστος ως την κατάληψη της Ιερουσαλήμ από τους Αραβες.

Το Τέμενος του Αλ Ακσά:
Ο τρίτος πιο ιερός τόπος του Ισλάμ

Τo Χαράμ αλ Σαρίφ, που στα αραβικά σημαίνει «Ευγενές Ιερό» βρίσκεται στην καρδιά του αραβικού τομέα της Παλιάς Πόλης της Ιερουσαλήμ. Οι μουσουλμάνοι πιστεύουν ότι το τζαμί του Αλ Ακσά, στο νότιο μέρος του, χτίστηκε από τον προφήτη Ιακώβ, γιο του Ισαάκ, ως οίκος του Αλλάχ. Είναι ο τρίτος πιο ιερός τόπος μετά τη Μέκκα και τη Μεδίνα. Ο ευρύτερος χώρος γύρω από το τέμενος διεκδικείται και από τους εβραίους, οι οποίοι τον ονομάζουν Τέμενος του Βράχου.

Ο Ναός της Αναστάσεως:
Πανάγιος Τάφος για τη χριστιανοσύνη

Είναι κτισμένος στον λόφο του Γολγοθά εκεί όπου σύμφωνα με τις Γραφές έγιναν η Σταύρωση, η Ταφή και η Ανάσταση του Χριστού. Ο ναός της εποχής του Μ. Κωνσταντίνου δεν σώζεται. Η σημερινή εξωτερική του μορφή είναι της εποχής των Σταυροφοριών (12ος αι.) Μόνο τρεις εκκλησίες, το Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο, το Τάγμα των Φραγκισκανών μοναχών και το Αρμένικο Πατριαρχείο, έχουν κυριαρχικά δικαιώματα στο κτίριο και στα προσκυνήματά του.

Βόλτα στην Οδό του Μαρτυρίου
Στην Πύλη της Γιάφα, έξω από τα τείχη που περιβάλλουν την Παλαιά Πόλη της Ιερουσαλήμ,επικρατεί πάντα πολύχρωμος συνωστισμός.Είναι η κύρια είσοδος στα στενά σοκάκια της Παλαιάς Πόλης όπου τουρίστες όλων των θρησκειών κυκλοφορούν ανάμεσα σε άραβες μαγαζάτορες που πουλούν σουβενίρ και μπουκαλάκια με τον πανταχού παρόντα αγιασμό από τον Ναό της Αναστάσεως και οι οποίοι συχνά γνωρίζουν μερικές ελληνικές φράσεις- λόγω του πυκνού θρησκευτικού τουρισμού από την Ελλάδα.Ιδίως τις ημέρες του Πάσχα.

Οι πιστοί χριστιανοί ακολουθούν την Οδό του Μαρτυρίου και προσκυνούν στις 14 στάσεις της,καθεμία συνδεδεμένη με ένα στιγμιότυπο από τη διαδρομή του Χριστού ως τον Γολγοθά: εδώ συνα ντήθηκε με τον Πόντιο Πιλάτο, παρακάτω ο Σίμων ο Κυρηναίος τού κουβάλησε τον σταυρό.Η οδός είναι ευανάγνωστα σηματοδοτημένη- «Via Dolorosa» αναφέρεται στις ταμπέλες-, όπως και οι στάσεις της.Οι πέντε τελευταίες βρίσκονται μέσα στον Ναό της Αναστάσεως,ένα δαιδαλώδες συνονθύλευμα από ναΐσκους χτισμένους γύρω από τον Πανάγιο Τάφο,το μέρος όπου πιστεύεται ότι θάφτηκε ο Χριστός.Κάθε τμήμα του ναού ανήκει σε διαφορετική χριστιανική εκκλησία: στους καθολικούς, στους ρώσους ορθοδόξους, στους φραγκισκανούς,καμιά δεκαριά το σύνολο.Ο Πανάγιος Τάφος,το ιερότερο σημείο του, ανήκει στο ελληνικό Πατριαρχείο της Ιερουσαλήμ.

Πού είναι όμως ο Γολγοθάς; Μην περιμένετε να δείτε κάποιο λόφο. Μάλλον έχει ισοπεδωθεί από τις ανά τους αιώνες επιχωματώσεις. Το μόνο που απομένει από αυτόν είναι ένας βράχος καδραρισμένος πίσω από ένα τζάμι εντός του Ναού της Αναστάσεως.«Αν κοιτάξεις εδώ προσεκτικά,θα δεις την πατημασιά του Χριστούλη», μου λέει ένας έλληνας καλόγερος από τους πολλούς που κυκλοφορούν στον ναό.

Εξω ακούγεται ο μουεζίνης που καλεί τους πιστούς να προσευχηθούν στα τζαμιά του μουσουλμανικού τομέα της Παλαιάς Πόλης.Παρακάτω,στον εβραϊκό,ευλαβείς προσκυνητές χτυπούν το μέτωπό τους στο Δυτικό Τείχος,οι άνδρες από ΄δώ,οι γυναίκες από ΄κεί.Ο τέταρτος τομέας,ο αρμενικός,είναι ο πιο ήσυχος και ίσως ο πιο γραφικός.

Στην Παλαιά Πόλη της Ιερουσαλήμ τίποτε δεν θυμίζει τον «χαμηλής έντασης πόλεμο» που μαίνεται,με εξάρσεις και υφέσεις,λίγα χιλιόμετρα μακριά.Ούτε έχει πραγματοποιηθεί ποτέ βομβιστική επίθεση.Είναι υπερβολικά ιερό μέρος για αιματοχυσίες…

Σούρουπο Παρασκευής στην Παλιά Πόλη
Την ώρα που δύει ο ήλιος, το βράδυ της Παρασκευής, οι δρόμοι της Παλιάς Πόλης γεμίζουν με κόσμο που κατευθύνεται να προσκυνήσει στο Τείχος των Δακρύων- ή Δυτικό Τείχος όπως το αποκαλούν οι εβραίοι. Ολοι κινούνται με τα πόδια, ακόμη και αν έχουν ξεκινήσει από την άλλη άκρη της νέας πόλης. Οι ευλαβείς εβραίοι δεν χρησιμοποιούν κανένα μηχανικό μέσο το Σάββατο, που διαρκεί από τη δύση του ηλίου της Παρασκευής ως τη δύση του ηλίου του Σαββάτου. Το κατάλαβα με τον πιο περίεργο τρόπο: πήγα να πατήσω το κουμπί του ασανσέρ Παρασκευή βράδυ και είδα ότι δεν λειτουργούσε. Το ξενοδοχείο είχε προγραμματίσει τα ασανσέρ ώστε να ανεβοκατεβαίνουν σταματώντας σε όλους τους ορόφους επί ένα 24ωρο και οι πελάτες να μην χρειάζεται να πατούν κουμπιά για να εξυπηρετηθούν. Στο ίδιο πνεύμα, είχε σβήσει τις μηχανές του καπουτσίνο. Ολοι μας, εβραίοι και μη, έπρεπε να αρκεστούμε σε καφέ φίλτρου ετοιμασμένο από πριν και ακουμπισμένο σε θερμαινόμενες πλάκες για να διατηρηθεί ζεστός επί μία ημέρα.

Η Ιερουσαλήμ έχει πολύ θρησκευτικό τουρισμό, όλων των θρησκειών της. Κυρίως όμως εβραϊκό. Κανένα ξενοδοχείο δεν θα «επιζούσε» αν δεν τηρούσε ευλαβικά την αργία του Σαββάτου. Θα το καταφρονούσαν όλα τα γκρουπ από την Αμερική. Η Ιερουσαλήμ είναι η πιο ευλαβική πόλη στο Ισραήλ- κάθε μέρα και όχι μόνο το Σάββατο. Στους δρόμους κυκλοφορούν περισσότεροι ορθόδοξοι εβραίοι απ΄ όσοι στο Τελ Αβίβ, αυτοί με τα κοτσιδάκια (οι άντρες)

και τα μακρυμάνικα χειμώνα-καλοκαίρι (οι γυναίκες) που συνευρίσκονται έχοντας ανάμεσά τους ένα σεντόνι με μια τρύπα στο επίμαχο σημείο.

Είναι η πόλη όπου διοργανώνονταν διαδηλώσεις έξω από τα Μακ Ντόναλντς, την πρώτη αλυσίδα φαστ φουντ που τόλμησε να πουλήσει τσίζμπουργκερ στην Ιερουσαλήμ. Το τσίζμπουργκερ ισούται περίπου με μίασμα διότι ο συνδυασμός κρεατικών και γαλακτοκομικών στο ίδιο γεύμα απαγορεύεται σύμφωνα με την εβραϊκή θρησκεία. Πριν από δύο μήνες άνοιξε το πρώτο πραγματικά «κόσερ Μακ Ντόναλντς», με τη βούλα των ραβίνων, στον σταθμό λεωφορείων της πόλης.

Περιμένοντας, ακόμη, τον δεύτερο Σαλαδίνο…

Ετος 1187 μ.Χ., Σεπτέμβριος. Οι χριστιανοί κάτοικοι της Ιερουσαλήμ βλέπουν τρομοκρατημένοι τον Σαλαδίνο να καταφθάνει με τον στρατό του έξω από τα τείχη. Οι μουσουλμάνοι εμίρηδες ορκίζονται πίστη στο όνομα του σουλτάνου, που θα πάρει επιτέλους εκδίκηση για την άλωση της Ιερής Πόλης από τους σταυροφόρους.

Ο Σαλαδίνος στήνει τη σκηνή του στο Ορος των Ελαιών και ύστερα από σκληρές μάχες μπαίνει θριαμβευτής πάνω στο άσπρο άλογο στην Ιερουσαλήμ. Στη μνήμη των Αράβων εξακολουθεί ακόμη και σήμερα να είναι το σύμβολο της νίκης του Ισλάμ επί των απίστων, ο απελευθερωτής της Ιερουσαλήμ, που έγινε ξανά πόλη αραβική.

Στα κάγκελα του μικρού, μισοσκότεινου κελιού της Παλαιάς Πόλης, εκεί όπου έζησε ταπεινά ο Σαλαδίνος τα τελευταία χρόνια της ζωής του, υπάρχει η επιγραφή «Αλλάχ, Μωάμεθ, Σαλαντίν». Θεός, Προφήτης, Απελευθερωτής. Η ιστορία του είναι ζωντανή στην Ανατολική Ιερουσαλήμ. Στις προσευχές της Παρασκευής είναι συνηθισμένη η επίκληση να εμφανιστεί ένας δεύτερος Σαλαδίνος για να διώξει τους απίστους από τα αραβικά εδάφη.

Αυτή είναι η μεγαλύτερη κατάρα της Ιερουσαλήμ: όταν χτυπάνε οι καμπάνες και ο ήχος τους αναμειγνύεται με το κάλεσμα του μουεζίνη και με τους ψαλμούς των ορθόδοξων εβραίων, η Αγία Πόλη ζει ξανά την ιστορία της όπως τη βλέπουν στα όνειρα και στη φαντασία τους οι κάτοικοί της, εβραίοι, μουσουλμάνοι και χριστιανοί.