Οι παρέες της νεανικής Αθήνας μαζεύονταν στα μπαρ και στις μπουάτ της Πλάκας ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του ’60. Οι κουβέντες της εποχής δεν ήταν εύκολες λόγω της χούντας, αλλά αν ήθελες να ενημερωθείς για τις καινούργιες ιδέες και την καινούργια μουσική έπρεπε να βρίσκεσαι σε αυτά τα στέκια. Ο Σαββόπουλος και τα Μπουρμπούλια ήταν ήδη σταρ, αλλά όσοι προτιμούσαν το ροκ, τους Poll, τους Πελόμα Μποκιού και τους Socrates, δεν είχαν παρά να περπατήσουν λίγο πιο μακριά, στην πλατεία Βικτωρίας, όπου βρίσκονταν το Ροντέο και το Κύτταρο ή το Φλίσκο στην Κυψέλη.


Socrates, οι διεθνείς

To 1969, όταν ο Γιάννης Σπάθας και οι υπόλοιποι Socrates δεν είχαν ακόμη αφήσει τα μαλλιά τους μακριά, ξεκίνησε να λειτουργεί το Κύτταρο και για τα επόμενα τέσσερα χρόνια έγινε το κέντρο του ελληνικής ροκ. Τον πρώτο χρόνο ο Δημήτρης Πουλικάκος με τους M.G.C. ήταν το βασικό συγκρότημα και οι Socrates ήταν παιδιά που μόλις είχαν τελειώσει το σχολείο. Στο 3ο Γυμνάσιο Πειραιά είχαν γνωριστεί ο Σπάθας με τον Αντώνη Τουρκογιώργη και τον Ηλία Μπουκουβάλα. «Μου ανακοίνωσαν ότι θα ήμουν ο σολίστας της μπάντας μας, την οποία είχαμε ονομάσει Persons, και εγώ, που ήμουν από μουσική οικογένεια, είπα “ναι” χωρίς να ξέρω και πολλά πράγματα. Δεν υπολόγιζα να ασχοληθώ. Ημουν καλός στα μαθηματικά και ήθελα να γίνω πολιτικός μηχανικός. Οταν το πήρα σοβαρά, κατάλαβα ότι έπρεπε να κάνω άλματα και το έριξα στη μελέτη» θυμάται ο Σπάθας. Μπορούσες να ακούσεις τότε ροκ στις εκπομπές του Πετρίδη, αλλά η ενημέρωση ήταν φτωχή. Οι δίσκοι που έφταναν στα δισκοπωλεία της Αθήνας ήταν λίγοι και πήγαιναν από χέρι σε χέρι. Τους άκουγαν οι μουσικοί της εποχής και προσπαθούσαν με το αφτί να βγάλουν τις μελωδίες και τα σόλο. Μόλις τελείωσαν το σχολείο, οι Persons μετονομάστηκαν σε Socrates Drank the Conium και έπαιζαν κυρίως Jimi Hendrix, Cream και Vanilla Fudge. Οταν τους άκουσε ο Πουλικάκος, τους κάλεσε να τον ακολουθήσουν σε μια περιοδεία στην επαρχία στην οποία κονφερασιέ ήταν ο Πετρίδης. Με την επιστροφή τους στην Αθήνα ήταν πλέον το καινούργιο όνομα που ο κόσμος ανυπομονούσε να ακούσει. Επαιξαν έναν μήνα στο Φλίσκο και έπειτα ξεκίνησαν στο Κύτταρο. Στα χρόνια που ακολούθησαν εμφανίζονταν εκεί κάθε μέρα (εκτός από Δευτέρα) και τα Σαββατοκύριακα έδιναν διπλές παραστάσεις μπροστά σε 500 άτομα που γέμιζαν το κλαμπ. «Τους ένωναν η μουσική και η φιλοσοφία του ροκ. Ηταν όλοι μαζί, αριστεροί και δεξιοί, αλλά τότε η εποχή ήταν μυστήρια, αστυνομικοί έμπαιναν συχνά και μας έψαχναν, σταματούσαν τη μουσική. Με σταματούσαν στον δρόμο προς το σπίτι μου περίπου 20 φορές τον μήνα. Κάποτε είχαν μπει δύο αστυνομικοί στο Κύτταρο και τους είδα από τη σκηνή να τους έχουν σηκώσει στα χέρια και να τους πηγαίνουν “καροτσάκι” στην έξοδο» θυμάται ο Σπάθας.

Οι Socrates έπαιζαν πλέον και τα δικά τους τραγούδια: το 1971 είχε βγει το ομώνυμο ντεμπούτο άλμπουμ τους και το 1972 το δεύτερο, το «Taste of Conium», με νέο ντράμερ τον Γιώργο Τρανταλίδη. Το «On the Wings» του 1973 τούς άνοιξε τον δρόμο για το εξωτερικό. Hχογραφήθηκε σε οκτώ ώρες, για να προλάβουν τις προθεσμίες κυκλοφορίας στην Αμερική, και την πρώτη εβδομάδα ήταν ο Νο 1 δίσκος στην Πολιτεία της Τζόρτζια. Τον Σεπτέμβριο του 1973 γνωρίστηκαν με τον Βαγγέλη Παπαθανασίου στο Παρίσι και εκείνος τους προσκάλεσε να παίξουν ως το συγκρότημά του σε ζωντανή συναυλία που μεταδόθηκε από το ραδιόφωνο του RTL. «Δεν αισθανθήκαμε ποτέ ροκ σταρ, αυτά τα κοροϊδεύαμε. Εντάξει, υπήρχαν groupies, αλλά εμείς είχαμε διαφορετική σχέση με όσους άκουγαν τη μουσική μας. Στο Κύτταρο, για παράδειγμα, υπήρχε εντολή να πίνουν το ποτό τους τσάμπα 50-60 άτομα. Οταν πηγαίναμε για φαγητό στη Νάπολι στη Βικτώρια και μαζεύονταν όλοι απέξω, τους στέλναμε μακαρονάδες» λέει ο Σπάθας.

Οι Socrates βγήκαν για πρώτη φορά στο εξωτερικό το 1971, για να παίξουν στο Paradiso του Αμστερνταμ ως support στους Vinegar Joe και στην Kiki Dee. Το 1976 ηχογράφησαν στο Λονδίνο, στα Orange Studios του Σόχο, μαζί με τον Βαγγέλη Παπαθανασίου το «Phos», που ήταν ο πιο επιτυχημένος δίσκος τους. Από τη στιγμή που τους πρόσεξε ο παραγωγός Βικ Κόπερσμιθ, η διεθνής καριέρα φαινόταν σίγουρη – αρκεί να το ήθελαν. Στις αρχές του 1980 η Warner τούς πρότεινε συμβόλαιο 85.000 λιρών, με τον όρο να μετακομίσουν στο Λος Αντζελες. Ο Σπάθας, ο Τουρκογιώργης και ο Νίκος Αντύπας ψήφισαν μέσα σε ένα απόγευμα και αποφάσισαν να μη δεχτούν. Ο μόνος που το ήθελε πολύ ήταν ο Τουρκογιώργης. Στην αγγλική περιοδεία εκείνης της χρονιάς, που είχε καταλήξει στο Hammersmith Odeon, ο μεγάλος Lemmy των Motorhead είχε πει στον Σπάθα ότι με αμερικανό τραγουδιστή θα ήταν η καλύτερη μπάντα στον κόσμο. Ο Σπάθας λέει: «Αν το μετανιώνω; Οχι, αλλά έχει μείνει μέσα μου ένα ερωτηματικό».

 


Tα τέσσερα επίπεδα του Jay-Z

Ο Θανάσης Αλατάς ήταν νεαρός όταν οι Socrates γέμιζαν το Κύτταρο. «Τότε ήταν γεγονός να δεις τον Σαββόπουλο, τον Ασιμο, τους Socrates. Βγάζαμε το βράδυ με ένα ποτό, γυρνάγαμε στα μπαράκια της Πλάκας και τα πρωινά της Κυριακής πηγαίναμε στους κινηματογράφους για να ακούσουμε δυο-τρία συγκροτήματα μαζί» θυμάται ο Αλατάς. Στη Δυτική Αττική, στον Αγιο Φανούριο του Ιλίου, είχε ξεκινήσει μαζί με τον Χρήστο Βλαχάκη τους Frog’s Eye. To 1974 μαζί και με τους Μάριο Γιαμαλάκη και Νίκο Δούναβη ξεκινούν τα 4 Επίπεδα της Υπαρξης, όνομα που ξεσήκωσαν από ένα φιλοσοφικό λεξικό. Ο Αλατάς δούλευε τα πρωινά στο προσωπικό των «Νέων», μετά πήγαινε στη Βακαλό και το απόγευμα, μέχρι τις 11.00 το βράδυ, μαζί με τους υπόλοιπους, πρόβαρε τον ήχο του συγκροτήματος σε ένα υπόγειο που είχαν νοικιάσει στο Μπουρνάζι κάτω από ένα σιδεράδικο.

«Είχαμε αποφασίσει ότι δεν μας ενδιέφερε να παίξουμε σε κέντρα. Κάναμε μόνο μία συναυλία στον Αγιο Παύλο και συμμετείχαμε σε μία μεγάλη συναυλία για την Κύπρο μαζί με τον Τουρνά και τον Πασχάλη. Από την αρχή είχαμε αποφασίσει ότι δεν μας ενδιαφέρει το εξωτερικό και είχαμε επιλέξει τον ελληνικό στίχο. Είχαμε ένα δικό μας εσωτερικό κλίμα». Τα 4 Επίπεδα της Υπαρξης ήρθαν στην τρίτη θέση σε έναν διαγωνισμό της ΕΙΡΤ και για έξι μήνες εκείνη τη χρονιά έπαιζαν συνέχεια στα μουσικά διαλείμματα της κρατικής τηλεόρασης. Οταν αποχώρησε ο Δούναβης το 1975, τον αντικατέστησε ο Νίκος Γράψας στην κιθάρα και με αυτό το σχήμα και καθαρά ψυχεδελικό ήχο μπήκαν στο στούντιο τον Ιανουάριο του 1976 για να ηχογραφήσουν το άλμπουμ τους. «Τον γράψαμε στο στούντιο 3 της Columbia σε δέκα ώρες σαν live», θυμάται ο Αλατάς, «και το Πάσχα πήραμε τις πρώτες κόπιες. Το εξώφυλλο το είχα σχεδιάσει εγώ και είχε τον βάτραχο από τους Frog’s Eye με φόντο την πλατεία του Μπουρναζίου, που ήταν τότε χωράφια». Αμέσως μετά έφυγαν όλοι για τη στρατιωτική θητεία τους, που τότε διαρκούσε 26 μήνες, και το συγκρότημα διαλύθηκε. Ο δίσκος, όμως, έκανε από μόνος του τη δική του πορεία, αναγνωρίστηκε ως κλασικός του ψυχεδελικού ροκ, ενώ χρησιμοποιήθηκε και ως sample στο single «Run this Τown» του Jay-Z. Σήμερα, το καθένα από τα 1.000 εκείνα πρώτα βινύλια κοστίζει 1.000 δολάρια.

 


Τo αντίπαλο δέος των Socrates

Πελόμα Μποκιού, ένα σίγουρα αλλόκοτο όνομα. Το γκρουπ ονομάστηκε έτσι δανειζόμενο μια συλλαβή από το επώνυμο κάθε μέλους. «Πε» από τον Νίκο Δαπέρη, «Λο» από τον Νίκο Λογοθέτη, «Μα» από τον Τάκη Μαρινάκη, «Μπο» από τον Βλάσση Μπονάτσο, «Κιου» από τον Γιάννη Κιουρκτσόγλου. Και καθώς τα μέλη είχαν καταλήξει στο όνομα που αντανακλά τα χαρακτηριστικά όλων τους, από την ίδρυσή του ως τη σύνθεση και την κυκλοφορία του μοναδικού ομώνυμου άλμπουμ τους μεσολάβησαν ανασχηματισμοί που θα ήταν μεγάλη σπαζοκεφαλιά να μεταφερθούν εκ νέου στο όνομα του δημοφιλούς γκρουπ. Αποχώρησε άμεσα ο Κιουρκτσόγλου για να πάρει τη θέση του ο Λάκης Ζώης, ο Δαπέρης που αντικαταστάθηκε από τον αδερφό του Τάκη, Ηλία Μαρινάκη, και ο Λογοθέτης που αντικαταστάθηκε από τον Γιώργο Στεφανάκη. Λίγο αργότερα αποχώρησε ο Ζώης, για να σημάνει την επιστροφή του Δαπέρη. Και με αυτό το περίπου τελικό σχήμα έγιναν τα περισσότερα lives και ηχογραφήθηκε το ομώνυμο LP που περιλάμβανε τον «Γαρύφαλλο», την «Ανατριχίλα» και τους «Μάγους».

«Kαθένας άκουγε τα δικά του» θυμάται ο Γιώργος Στεφανάκης. «Ωστόσο είχαμε κάποιες κεντρικές αναφορές, τους Traffic, τους Vanilla Fudge, τον Hendrix. Δεν θεωρούσαμε ότι κάνουμε κάτι ιδιαίτερο. Παίζαμε μαζί, γράφαμε μαζί, ενορχηστρώναμε μαζί. Υπήρχε θετικό κλίμα. Ο δίσκος είναι live παίξιμο, μας πήρε μία ή δύο μέρες να παίξουμε τα κομμάτια στο στούντιο της Columbia στον Περισσό, σαν να ήταν μια συναυλία». Μάλιστα, τη δεύτερη μέρα της ηχογράφησης τους επισκέφτηκε ο Βαγγέλης Παπαθανασίου. «Είχε έρθει στην Ελλάδα και βρέθηκε στο στούντιο, μάλιστα με πέταξε μέχρι το σπίτι μου, στην οδό Γερανίου κοντά στην Ομόνοια, με τη λιμουζίνα του».

Πράγματι, η ωμή δύναμη σε συνδυασμό με τη στυλιστική αρτιότητα της μουσικής τους έκαναν το άλμπουμ να ξεχωρίσει. Η διονυσιακή διάσταση των Πελόμα Μποκιού, οι ουρανοκατέβατοι στίχοι τους και η πληθωρική φιγούρα του Βλάσση Μπονάτσου στη φωνή και στα ντραμς έμοιαζαν πρωτόγνωρα πράγματα. Η επιτυχία δεν άργησε να έρθει. «Είχαμε γυρίσει όλη την Ελλάδα για lives» λέει ο Γιώργος Στεφανάκης. «Θυμάμαι κάποια φορά είχαν περικυκλώσει το αυτοκίνητο. Δεν μπορούσα να καταλάβω γιατί, δεν είχαμε κάποιο φοβερό επαναστατικό μήνυμα ή οτιδήποτε. Παίζαμε απλώς κάπως καλά. Υπήρχε φανατισμός με τους Πελόμα Μποκιού έναντι των Socrates, μια κόντρα τύπου Ολυμπιακός – Παναθηναϊκός».

 


Hλιοβασιλέματα σε απέραντα χωράφια 

O Κώστας Τουρνάς μεγάλωσε στην Τρίπολη τις δεκαετίες του ’50 και του ’60. «Το διώροφο σπίτι στο οποίο μέναμε είχε διάφορα δωμάτια που δεν ξέραμε πώς και γιατί υπήρχαν, δεν ήταν τόσο μεγάλη η οικογένεια» λέει ο ίδιος. «Νοικιάζαμε κάποια από αυτά σε φοιτητές της Παιδαγωγικής Σχολής της Τρίπολης. Πίσω από την τουαλέτα, στον πρώτο όροφο, υπήρχε ένα μικρό μπαλκόνι με θέα σε ένα χωράφι και σε ένα βουνό στον ορίζοντα. Εκεί θυμάμαι για πρώτη φορά τον εαυτό μου στην ηλικία των πέντε ετών να τραγουδά σύγκορμα, σε οίστρο, “Ηλιοβασιλέματα γεμάτα αναμνήσεις”». Από τα παιδικά ηλιοβασιλέματα ως το «Ανθρωπε, αγάπα» των Poll, τα «Αστρόνειρα» και το «Κυρίες και κύριοι», μερικοί από τους πιο δημοφιλείς ποπ-ροκ δίσκους της δεκαετίας του ’70, η απόσταση είναι ασφαλώς μεγάλη. Καλύφθηκε ενόσω η οικογένεια του Τουρνά βίωσε ένα είδος πτώχευσης και αναγκάστηκε να μετακομίσει στην Κυψέλη. Ο ίδιος τελείωσε το σχολείο «με το ζόρι», ενώ παράλληλα μελετούσε στην κιθάρα που του είχε αγοράσει η μητέρα του. Επιασε δουλειά ως μουσικός σε κλαμπ, παίζοντας επί ώρες γαλλικά ή ιταλικά τραγούδια («δεν τα πολυσυμπαθούσα, μου έκαναν πολύ μελό»). Ακουγε Beatles («έχω παρακολουθήσει το “Α Hard Day’s Night” εφτά φορές σε μία μέρα») αλλά και Stones, Crosby, Stills, Nash & Young αργότερα.

Επιστρέφοντας από τον στρατό, μαζί με τον παιδικό φίλο του Ρόμπερτ Γουίλιαμς και με τον Σταύρο Λογαρίδη σχηματίζουν τους Poll, με έμβλημα ένα σκιτσαρισμένο περιστέρι. Επειτα από δέκα μήνες συνθετικής δουλειάς και συναυλιών παρουσίασαν το υλικό του στις δισκογραφικές εταιρίες και κυκλοφόρησαν το «Ανθρωπε, αγάπα» το οποίο έγινε τεράστιο hit. Ακολούθησε το «Λευκό» LP (προφανώς εμπνευσμένο από το «White Album» των Beatles) και έπειτα το γκρουπ διαλύθηκε. O επόμενος δίσκος ήταν εντελώς διαφορετικός. Αν και ο Τουρνάς διατήρησε τη ροκ μπάντα, στα «Απέραντα χωράφια» του 1972 συμμετείχε και συμφωνική ορχήστρα. Τα «Απέραντα χωράφια» είναι ένα 40λεπτο μουσικό έργο, μια ποπ-ροκ συμφωνία, με στοιχεία progressive, βιολιά, επαναλαμβανόμενους στίχους, «κοιλιές» με κιθάρες. «Από το “Ανθρωπε, αγάπα” ως τα “Απέραντα χωράφια” δεν υπάρχει μεγάλη απόσταση. Είναι απλώς μια βαθύτερη ανάγνωση, η συνέχεια. Είχα διαβάσει τη βιογραφία του Μπετόβεν εκείνη την εποχή. Το μεγάλο όπλο του συνθέτη ήταν ότι άκουγε το ίδιο πράγμα σε variations, σε παραλλαγές. Εγραψα τα “Απέραντα χωράφια” μέσα σε ένα απόγευμα με απίστευτη ψυχική φόρτιση. Εγραφα μουσικό θέμα, έγραφα στίχους. Δεν τέλειωνα. Και κατάλαβα ότι αυτό το πράγμα δεν είναι ένα τραγούδι, όπως υπολόγιζα αρχικά». Ο δίσκος κυκλοφόρησε και πούλησε μόλις 2.500 αντίτυπα. Επειτα ο Τουρνάς επέστρεψε σε περισσότερο ποπ φόρμες και διήνυσε θαυμαστή σταδιοδρομία τη δεκαετία του ’70 και επί πολλές ακόμη δεκαετίες στη δισκογραφία.

«Ημασταν κανονική σκηνή τα ροκ συγκροτήματα της εποχής, οι Poll, οι Socrates, οι Εξαδάκτυλος, οι Νοστράδαμος και οι Πελόμα Μποκιού» θυμάται ο Τουρνάς και συνεχίζει: «Υπήρχαν στεγανά, αλλά τα παρακάμπταμε όλοι ταυτοχρόνως. Εμείς θεωρούμασταν, ας πούμε, πιο soft. Συναντιόμασταν συχνά στα Νούφαρα στο Κολωνάκι, ένα στέκι όπου μπορούσαμε να φάμε κάτι αργά το βράδυ μετά τις συναυλίες, στη σπαγκετερία Σόνια στη λεωφόρο Αλεξάνδρας, σε δυο-τρία σημεία στα Εξάρχεια. Ολοι ήμασταν τριγύρω».

 


UPDATE

• Οι Πελόμα Μποκιού διαλύθηκαν λίγα χρόνια μετά την κυκλοφορία του άλμπουμ τους. Αρχικά αποχώρησαν ο Στεφανάκης και ο Ηλίας Μαρινάκης που αντικαταστάθηκαν από δύο Αγγλους, τον Βικ (ο οποίος λέγεται ότι συνεργάστηκε αργότερα με τον Gary Moore) και τον Κρις. Ο Τάκης Μαρινάκης έγινε μαέστρος σε συμφωνικές ορχήστρες με αξιοσημείωτη καριέρα. Ο Βλάσσης Μπονάτσος έκανε καριέρα ως ηθοποιός και τηλεπαρουσιαστής ως τον θάνατό του από αποφρακτική οιδηματώδη λαρυγγίτιδα το 2004. Ο Γιώργος Στεφανάκης ηχογράφησε κάποια τραγούδια με τον Μπονάτσο πριν τον θάνατό του, τα οποία δεν έχουν κυκλοφορήσει, ενώ από το 2002 προετοιμάζει δέκα CD με μελοποιημένα ποιήματα του ινδού φιλοσόφου Κρισναμούρτι. Οι Πελόμα Μποκιού επανενώθηκαν φέτος τον Ιούνιο για μια συναυλία στο Κύτταρο. «Υπάρχει μια πνευματική διαφορά από τότε ως τώρα. Κάποια από τα στιχάκια μας φαίνονται λίγο απλοϊκά» σχολιάζει ο Γιώργος Στεφανάκης.

• Ο Κώστας Τουρνάς συνεχίζει να εμφανίζεται ζωντανά και να συμμετέχει σε μουσικές τηλεοπτικές εκπομπές. Εδώ και 39 χρόνια κάθε επανέκδοση των «Απέραντων χωραφιών» εξαντλείται αμέσως. Αυτό τον καιρό σκέφτεται να κυκλοφορήσει νέα τραγούδια δωρεάν από τη σελίδα του στο Internet.

• Ο Γιάννης Σπάθας θεωρείται ένας από τους καλύτερους έλληνες κιθαρίστες. Συνέχισε τη μουσική καριέρα του ως συνθέτης και ενορχηστρωτής και συνεργάστηκε με τους σημαντικότερους μουσικούς της γενιάς του. Οι Socrates επανενώθηκαν αρκετές φορές στη σκηνή. Μετά την τελευταία τους εμφάνιση ως support των Toto, το 2006, σχεδίαζαν να ηχογραφήσουν έναν καινούργιο δίσκο. Τα προβλήματα υγείας του Αντώνη Τουρκογιώργη δεν το έχουν επιτρέψει ακόμη.

• Ο Θανάσης Αλατάς είναι σκιτσογράφος/δημοσιογράφος. Εχει κάνει την παραγωγή στον δίσκο των Ρεμπετόβεν που θα κυκλοφορήσει σύντομα και στον οποίο συμμετέχει και ο ίδιος με δύο τραγούδια. Επίσης είναι παραγωγός του δίσκου του ελληνικού ροκ συγκροτήματος September. Μετά το Γκράμι που κέρδισε ο Jay-Z, έχει έρθει σε επαφή με διεθνείς εταιρείες, κάνει την παραγωγή για τον δίσκο του συγκροτήματος Violent Vice και ετοιμάζει ένα προσωπικό άλμπουμ.