Πολλή πέτρα υπάρχει στην Παλιά Πόλη της Κυπαρισσίας. Με αυτήν έχουν φτιαχτεί οι αψίδες στις αυλόθυρες, το παλιό τουρκικό χαμάμ, πολλά από τα σπίτια, οι κρήνες, ολόκληρο το μισογκρεμισμένο ενετικό κάστρο.
Αλλά παρ’ όλο το βάρος του υλικού, η αίσθηση της πόλης είναι ανάλαφρη, ανακουφιστική.
Αυτή η παραθαλάσσια πόλη στο νοτιοδυτικό μέρος της Πελοποννήσου βρίσκεται στην ίδια θέση για περισσότερα από 4.000 χρόνια. Στα μεσαιωνικά χρόνια ονομαζόταν Αρκαδιά, από τους πολλούς Αρκάδες που κατέφυγαν στην περιοχή διωκόμενοι από τους Σλάβους.
Γι΄ αυτό και ο Μπάμπης Μπακολιάς, ο τελευταίος παραδοσιακός μπακάλης της Παλιάς Πόλης, μας καλωσορίζει «στην Αρκαδιά» και μας ετοιμάζει τσίπουρο με μεζέ σε ένα τραπεζάκι έξω από το Παντοπωλείο «Η Παλιά Αρκαδιά». Τα εδέσματα προκύπτουν από τον πάγκο του μαγαζιού, αλλά οι πελάτες φέρνουν από το περιβόλι τους και το κατιτίς τους.
Η οικοδέσποινά μας, η Τζίμα Ιμιρζιάδη, θέλει να μάθουμε τον πόλη όσο καλύτερα μπορούμε, αφού τη γνωρίζει καλντερίμι καλντερίμι, πρόεδρος η ίδια στο Πρόγραμμα για την Προστασία & Ανάδειξη της Παλιάς Πόλης της Κυπαρισσίας.
«Η Κυπαρισσία είναι χωρισμένη στην Παλιά (ή Ανω) Πόλη, η οποία είναι ένας διατηρητέος οικισμός και στη Νέα (ή Κάτω) Πόλη, πιο πρόσφατα χτισμένη, που φθάνει μέχρι την ακτή.
Η πρώτη είναι χτισμένη στους πρόποδες ενός μικρού λόφου στην κορυφή του οποίου σώζονται τα ερείπια του ενετικού κάστρου. Η αλήθεια είναι πως έχουμε κληρονομήσει μια πανέμορφη Παλιά Πόλη με ιστορία, που τα στοιχεία και τα μνημεία της είναι παντού ολόγυρά μας και εμείς στην καλύτερη περίπτωση τα αγνοούμε ή δεν τα υπολογίζουμε, ενώ στη χειρότερη τα παραποιούμε, τα κακοποιούμε και τα καταστρέφουμε» λέει η Τζίμα και μας πηγαίνει να δούμε οπωσδήποτε τα πέτρινα καλντερίμια και κυρίως το θρυλικό Σταυροπάζαρο. Αυτό το σύμπλεγμα δρόμων παλιά ήταν γεμάτο καταστήματα κάθε λογής. Από όλο αυτό το πανηγύρι έχει μείνει μια ανάμνηση και κάτι από την ατμόσφαιρα αναβιώνει κάθε χρόνο στις αρχές Αυγούστου όταν γίνεται το Παζάρι Αντικών και Παλαιών Αντικειμένων.
Οι βόλτες μάς φέρνουν κοντά στο κάστρο και στο Λαογραφικό Μουσείο «Κωστής Παλαμάς», στην έκθεση «Αλάτι, ο λευκός θησαυρός». Είδαμε αλάτια σε όλα τα χρώματα (κάτασπρα, αλλά και μαύρα από τη Χαβάη), θαλασσινά και ορυκτά, εργαλεία, ιστορικές φωτογραφίες και έγγραφα, πίνακες ζωγραφικής και μια μεγάλη συλλογή από αλατιέρες που χρονολογούνται από τον 19ο αιώνα μέχρι τις μέρες μας. Και ύστερα από τόσο αλάτι, πού είναι φυσικό να πάμε; Στη θάλασσα. Βόλτα με ένα ψαράδικο.
Ναυμαχίες στο Ιόνιο
Ο καπετάνιος του ελληνικού αλιευτικού «Στέφανος», Αρίστος Χατζήπαπας, ρίχνει δίχτυα και βγάζει ξιφίες εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Μας λέει για τις πελαγίσιες συρράξεις που έχει ζήσει κυρίως με ιταλούς ψαράδες, οι οποίοι συνήθως ξεκινούν από την Κατάνια ή άλλα λιμάνια της Σικελίας και κατευθύνονται για ψάρεμα ξιφία στο Ιόνιο.
«Η Ελλάδα έχει ετήσια παραγωγή ξιφία που κυμαίνεται την τελευταία δεκαετία από 1.000-2.000 τόνους και κατατάσσεται μεταξύ των τριών παραγωγικότερων χωρών της Μεσογείου. Ενα από τα κυριότερα αλιευτικά πεδία του ξιφία εντοπίζονται στο Ιόνιο και μάλιστα οι Στροφάδες είναι ένα από τα βασικά σημεία του Ιονίου όπου καταπλέουν τα ιταλικά αλιευτικά για να ψαρέψουν ξιφία, κυρίως το δίμηνο Ιουνίου και Ιουλίου, που είναι η εποχή του.
Στην περιοχή όμως αυτή γίνονται και πολλές “ναυμαχίες” μεταξύ Ελλήνων και Ιταλών εξαιτίας της χρήσης απαγορευμένων αφρόδιχτων από ιταλούς ψαράδες» λέει ο καπετάν Αρίστος.
Τα αφρόδιχτα, τα λεγόμενα «τείχη του θανάτου», είναι η αιτία για τον θάνατο πολλών θαλάσσιων ειδών. Τα τεράστια αυτά δίχτυα που βυθίζονται μέχρι και 40 μέτρα σαρώνουν κάθε θαλάσσια ζωή στο πέρασμά τους. Πρόκειται για δίχτυα που «κρέμονται» με ένα σύστημα φελλών από την επιφάνεια της θάλασσας, σαν τεράστιες κουρτίνες.
Καθώς παρασύρονται ελεύθερα από τα ρεύματα της θάλασσας, εγκλωβίζουν εκτός από τα επιδιωκόμενα θηράματα και ένα μεγάλο πλήθος ειδών που δεν έχουν κανένα εμπορικό συμφέρον καταστρέφοντας έτσι τα πάντα στο πέρασμά τους. Οχι ότι δεν τα χρησιμοποιούν παράνομα και έλληνες ψαράδες.
Ο θαλασσινός αέρας, ωστόσο, μας ανοίγει την όρεξη και ο Αρίστος φτιάχνει επιτόπου την περίφημη μακαρονάδα του με φρέσκο τόνο που μόλις ψαρεύτηκε. Νοστιμιά απερίγραπτη. Αλλά είναι ώρα να γυρίσουμε πίσω στη στεριά, διότι πρέπει να δω τι ακριβώς κάνει ένας τροφοσυλλέκτης.
Ερευνητής τροφής
Ετσι συστήνεται ο Σωτήρης Λυμπερόπουλος. Με περισσότερα λόγια, αυτό σημαίνει πως ο Σωτήρης και οι συνεργάτες του, που έχουν φτιάξει την υπηρεσία «Ραδίκι», αναλαμβάνουν να βρουν, και αν χρειαστεί να καλλιεργήσουν, φυσικές τροφές που έπειτα τις δίνουν σε ιδιώτες ή σε σεφ.
Με ποιο σκεπτικό το κάνουν αυτό; «Παλαιότερα, ζώντας μέσα στη φύση, ο άνθρωπος περιτριγυριζόταν από την τροφή του και το μόνο που έπρεπε να κάνει ήταν να τη συλλέξει. Αυτή η συσσωρευμένη εμπειρία αιώνων έχτισε μια πολύτιμη γνώση για την εξεύρεση της τροφής και ήταν το βασικό εργαλείο επιβίωσης.
Στις μέρες μας αυτή η γνώση έχει αρχίσει να χάνεται, καθώς ο άνθρωπος των σύγχρονων μεγαλουπόλεων ούτε συλλέγει ούτε ασχολείται με την παραγωγή της τροφής του».
Ζαλώνεται το κοφίνι του ο Σωτήρης (σιγά μην έπαιρνε πλαστική σακούλα) και βγαίνει για να μαζέψει χόρτα και κρίταμα με το μαχαίρι στο χέρι. «Δεν ξεριζώνουμε ποτέ τα χόρτα, τα κόβουμε, διότι έτσι δεν καταστρέφεται το ριζικό σύστημα του φυτού».
Τον αφήνουμε στον μοναχικό δρόμο του και εμείς πηγαίνουμε στο ραντεβού μας με μια ψητή γουρνοπούλα στην ταβέρνα «Ο Πλάτανος».
Εθιμα με ουσία
Λένε στην περιοχή πως η ψητή γουρνοπούλα είναι ένα έθιμο που ξεκίνησε στην Τουρκοκρατία, αφού οι μουσουλμάνοι δεν τρώνε χοιρινό και οι έλληνες ήθελαν να κάνουν γαστρονομική αντίσταση.
Σιγά σιγά έγινε σήμα κατατεθέν της τοπικής κουζίνας. Ψήνεται πασπαλισμένη με χοντρό αλάτι, που κάνει την πέτσα τραγανή και ροδοκόκκινη. Ο Στάθης, ιδιοκτήτης της ταβέρνας, τοποθετεί ολόκληρο το ψητό, όπως έρχεται από τον φούρνο, σε μια ειδική γυάλινη προθήκη και πιάνει τον μπαλτά.
Το ψητό τεμαχίζεται μπροστά μας και πολλοί το παίρνουν μαζί τους στη λαδόκολλα. Εμείς θα καθίσουμε εδώ, κάτω από το δέντρο, καθώς ρεμβάζουμε τη θάλασσα. Πόση ποίηση κρύβει ένα νόστιμο ψητό…
Καρπούζι Μεσσηνίας
Για τη χώνεψη λέμε να εκδράμουμε στα μποστάνια και στα χωράφια της περιοχής. Σε έναν ελαιώνα που είναι ταυτόχρονα μποστάνι συναντάμε τον Γιώργο Αλεξανδρόπουλο και τον Κυριάκο Κυριακόπουλο, παραγωγούς καρπουζιού στην περιοχή. Τους πετυχαίνουμε πάνω στη συγκομιδή.
«Το καρπούζι της Μεσσηνίας», λέει ο Γιώργος Αλεξανδρόπουλος, «και ειδικά της περιοχής της Τριφυλίας, ήταν για χρόνια μη αναγνωρίσιμο από τους καταναλωτές. Είναι όμως ένα εξαιρετικό προϊόν, το πρωιμότερο καρπούζι σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ενωση.
Το 60% της παραγωγής του εξάγεται σε περισσότερες από 22 χώρες. Αυτό που το κάνει ξεχωριστό είναι το ιδιαίτερα αμμώδες έδαφος της περιοχής, που του δίνει εξαιρετικό άρωμα και γεύση. Συνεργαζόμαστε με γεωπονικά πανεπιστήμια και έτσι έχουμε παραγωγή απαλλαγμένη από φυτοπροστατευτικά.
Σε αυτό βοηθά η πρωιμότητα της γης μας. Τα καρπούζια μας, δηλαδή, παράγονται και συλλέγονται τόσο νωρίς, που δεν έχουν ακόμη εμφανιστεί έντομα. Βοηθούν βέβαια και οι εμβολιασμοί». Δαγκώνω μια φέτα φρεσκοκομμένου καρπουζιού και η γεύση του με στέλνει.
Αυτό το ωραίο φρούτο όμως έχει και άλλους τρόπους απόλαυσης. Η Ενωση Φιλιατρινών Γυναικών έχει μαζέψει συνταγές με βάση το καρπούζι και της μοιράζεται με τους ενδιαφερόμενους στην ιστοσελίδα www. watermelonmessinias.gr.
Μια άλλη ομάδα γυναικών τώρα, ο Αγροτουριστικός Συνεταιρισμός Κυπαρισσίας «Νέδα», φτιάχνει καρπούζι τουρσί! Η Νέδα, το μοναδικό θηλυκό ποτάμι της Ελλάδας και φυσικό όριο των Νομών Ηλείας και Μεσσηνίας, έδωσε το όνομά του στον συνεταιρισμό που παράγει χειροποίητες μαρμελάδες, γλυκά του κουταλιού και τουρσιά, μεταποιώντας τα αγροτικά προϊόντα της περιοχής.
Την επομένη ημέρα είχαμε να φέρουμε εις πέρας μια σκληρή δουλειά: να τιμήσουμε έναν κόκορα κοκκινιστό φτιαγμένο από την κυρία Βούλα στο οινομαγειρείο του Κλειδέρη και να γλυκαθούμε με γλυκά σιροπιαστά από το ζαχαροπλαστείο Σεράνο. Εκεί σταματήσαμε. Ηταν μεγάλη η κούραση των σιαγόνων. Τα υπόλοιπα στην επόμενη επίσκεψη. Που μάλλον δεν θα αργήσει.
Διευθύνσεις
Ζαχαροπλαστείο Σεράνο: Ελευθερίου Βενιζέλου 19, τηλ. 27610 24256 και 27610 24600
Νέδα: σε ντελικατέσεν και στα σουπερμάρκετ Carrefour, τηλ. 27610 23271 και 6978 942 540 (Ελενα Αναγνώστου)
Οινομαγειρείο Κλειδέρης: οικισμός Μύλοι, τηλ. 27610 22573
Πρόγραμμα για την Προστασία & Ανάδειξη της Παλιάς Πόλης της Κυπαρισσίας (www. kyparissiaoldtown.gr)
Ραδίκι: www.radiki.com
Ταβέρνα «Ο Πλάτανος», Ανω Πόλη Κυπαρισσίας, 27610 24349 και 6945 791 302
