Ο επίλογος ενός βιβλιοπωλείου

«Από όλα, όμως, αυτά –συγχωρέστε με –τι αγαπώ περισσότερο να αναθυμάμαι; Το μαντέψατε; Τις παραμονές της Πρωτοχρονιάς, σε παιδικά χρόνια. Τότε που το μεγάλο κατάστημα γέμιζε, ξεχείλιζε από βιβλία χρυσοδεμένα, με κόκκινα, πράσινα κρουστά εξώφυλλα, κοσμήματα, σχέδια, γιρλάντες στο γούστο της εποχής. Και να έχουν μέσα θαυμαστά παραμύθια, ταξίδια ζαλιστικά σε μακρινές, απίθανες χώρες, περιπέτειες που να χάνεις την ανάσα σου, ιστορίες μεσαιωνικές, μυθιστορήματα με σπαθιές, καλπασμούς και ανθισμένα μπαλκόνια. Τότε ήταν που το κατάστημα της πλατείας του Συντάγματος έφτανε στη μεγαλύτερή του έξαρση, έλαμπε ολόκληρο, γινόταν ένας κόσμος πέρα από τον κόσμο». Αυτό το απόσπασμα, από κείμενο που έγραψε ο Αγγελος Τερζάκης στη μνήμη του Κώστα Ελευθερουδάκη και είχε χρησιμοποιηθεί πριν από χρόνια και σε χριστουγεννιάτικη κάρτα, περιγράφει την εντύπωση που δημιουργούσε το μεγαλύτερο, κάποτε, βιβλιοπωλείο της Αθήνας.

Στις 30 Σεπτεμβρίου ο τελευταίος χώρος με τον γνωστό λογότυπο με την κουκουβάγια θα κλείσει οριστικά. Θα άξιζε να ανατρέξουμε σε μια διαδρομή που έχει σφραγίσει τη νεότερη αθηναϊκή ιστορία και ολοκληρώνει τον κύκλο της έπειτα από σχεδόν 100 χρόνια. Ο Κώστας Ελευθερουδάκης γεννήθηκε στη Μονεμβασιά, πήγε σχολείο στην Οδησσό, Πανεπιστήμιο στη Ρίγα και άρχισε να εργάζεται στο διεθνές βιβλιοπωλείο Μπεκ και Μπαρτ στην οδό Μητροπόλεως όταν στα τέλη του 19ου αιώνα επέστρεψε από τη Ρωσία. Το 1898 είχε γίνει ήδη συνέταιρος με τους δύο Βαυαρούς. Είκοσι χρόνια μετά, η εταιρεία διαλύθηκε, εκκαθαρίστηκε και ο Ελευθερουδάκης έμεινε μόνος του: η επιγραφή έγραφε πια «Διεθνές Βιβλιοπωλείον Ελευθερουδάκη». Ηδη από το 1906 το κατάστημα είχε μεταφερθεί στην πλατεία Συντάγματος, εκεί όπου μέχρι πρότινος λειτουργούσε το «Καφενείο» του Ζαχαράτου. Στη γωνία Σταδίου και Καραγεώργη Σερβίας στεκόταν ένας πραγματικός ναός του βιβλίου, με εντυπωσιακές βιτρίνες και μαρμάρινες κολόνες.

Το 1962 ο ιδρυτής της επιχείρησης πέθανε αφήνοντας τα ηνία του βιβλιοπωλείου στον πρωτότοκο γιο του Γιώργο. Το κτίριο της πλατείας Συντάγματος επρόκειτο να κατεδαφιστεί και το βιβλιοπωλείο έπρεπε επειγόντως να βρει νέα στέγη. Οι αρχικές σκέψεις, να μεταφερθεί το κατάστημα στο νέο τότε κτίριο της Αθηναϊκής Λέσχης (επί της Πανεπιστημίου) ή σε κάποιον χώρο της οδού Βουκουρεστίου, ήταν αδύνατο να γίνουν πραγματικότητα. Οι τιμές των ενοικίων βρίσκονταν σε δυσθεώρητα ύψη. «Κάπως έτσι προέκυψε η ιδέα για την οδό Νίκης» έχει περιγράψει στην έκδοση «Βιβλιοπωλείο Ελευθερουδάκη: Ανθρωποι, βιβλία, μία ιστορία» η σύζυγος του συνεχιστή της οικογενειακής παράδοσης, Βιργινία Ελευθερουδάκη-Γρέγου. «Ο δρόμος αυτός ήταν, την εποχή εκείνη, κακόφημος, γεμάτος υπόγεια καφενεία, οίκους ανοχής και φτηνά ξενοδοχεία ημιδιαμονής. Εγώ, βέβαια, έλεγα στον Γιώργο ότι η θέση για το μαγαζί δεν ήταν κακή, γιατί ο κόσμος κατέβαινε στη Βουκουρεστίου, έφτανε στου Ζοnar’s και, περνώντας από τη Στοά Καλλιγά, κατέληγε στην Καραγεώργη Σερβίας, από όπου, μέσω της οδού Νίκης, έφτανε στην Ερμού. Ενα επιπλέον επιχείρημα ήταν ότι στην οδό Νίκης βρισκόταν τότε και το Ταχυδρομείο του Συντάγματος, που είχε μεγάλη κίνηση και συγκέντρωνε πάρα πολύ κόσμο». Η απόφαση πάρθηκε και το σύγχρονο, πρωτοποριακό –με το πρώτο σύστημα μηχανογράφησης στην Ελλάδα -, ευρωπαϊκών προδιαγραφών βιβλιοπωλείο προσέλκυσε από την αρχή πολύ μεγάλη πελατεία. Η έλευση της δικτατορίας χτύπησε, ωστόσο, επαγγελματικά τον επίμονο βιβλιοπώλη, επιβαρύνοντας την υγεία του: το 1967 υπέστη το πρώτο έμφραγμα και το 1968 ήρθε το δεύτερο, θανατηφόρο αυτή τη φορά.

Κόρη αρχιτέκτονα της τότε Βασιλικής Αυλής, η Βιργινία είχε γνωρίσει τον Γιώργο σε μια νεανική παρέα της εποχής, μέλος της οποίας ήταν και η φίλη της Μαρίκα Γιαννούκου, αργότερα Μητσοτάκη. Παρά το γεγονός ότι οι γυναίκες παρέμεναν έως τότε εντελώς αμέτοχες στις επαγγελματικές δραστηριότητες της οικογένειας, η Βιργινία Ελευθερουδάκη αποφάσισε αστραπιαία σχεδόν να αναλάβει τη διοίκηση και το έπραξε με σύνεση, αρχικά εξυγιαίνοντας την επιχείρηση και στη συνέχεια επεκτείνοντάς την –μάλιστα, το 1973 αγόρασε ένα κατάστημα στον πολλά υποσχόμενο τότε, ως εμπορικό κέντρο, Πύργο των Αθηνών. Εκεί δίπλα, σε έναν μικρό μισθωμένο χώρο, φτιάχτηκε και το δισκοπωλείο της επιχείρησης, το οποίο ανέλαβε η μεγάλη κόρη της, Σοφίκα, το 1974, αφού ολοκλήρωσε τις σπουδές της στην Ελβετία, αλλά και μετά το πέρασμά της από όλα τα τμήματα της οδού Νίκης: «Πρόλαβα ως κοριτσάκι τον Ελευθερουδάκη της Καραγεώργη Σερβίας, όπου πήγαινα με τη μαμά, τον θυμάμαι ως πολύ επιβλητικό κατάστημα με αυτές τις μεγάλες κολόνες. Ετρεχα κατευθείαν στο παιδικό τμήμα, ήξερα από μικρή γερμανικά και έψαχνα τα παιδικά βιβλία της εποχής. Στο κατάστημα της οδού Νίκης ήμουν πάλι η καλύτερη πελάτισσα του παιδικού τμήματος. Η ωραιότερη δουλειά που έκανα αργότερα εκεί ήταν όταν άνοιγα τις κούτες με τα βιβλία που παραλαμβάναμε, ήταν σαν να είχες κάθε εβδομάδα Χριστούγεννα στο σπίτι σου, ήταν καταπληκτική η αίσθηση, αυτό μαζί με τους καταλόγους τους ξενόγλωσσους ήταν από τα πιο ωραία κομμάτια της δουλειάς. Δεν ξεχνώ, βέβαια, και την επικοινωνία με τον πελάτη, γιατί πάντοτε λες ή ακούς και κάτι παραπάνω. Ξέρετε, ο βιβλιοπώλης είναι λίγο σαν τον μπάρμαν, και λίγο σαν προξενήτρες είμαστε, που προσπαθούν να βρουν στον αναγνώστη το βιβλίο που του ταιριάζει» θυμάται σήμερα.

Το 1988 η Βιργινία αποσύρθηκε οριστικά από την επιχείρηση, παραδίδοντας τη σκυτάλη στη Σοφίκα και στη μικρή αδελφή της Μαρίνα. Εναν χρόνο μετά, έγινε μια μεγάλη ανακαίνιση στο κατάστημα της οδού Νίκης και το όνομα «Ελευθερουδάκης» συνέχισε να προσθέτει κρίκους στην αλυσίδα του. Το 1995 έγινε ένα τεράστιο βήμα: ένα κεντρικό οκταώροφο κατάστημα στην οδό Πανεπιστημίου 17, συνολικής επιφάνειας 2.300 τ.μ. Το στοίχημα παραήταν φιλόδοξο και το βιβλιοπωλείο μεταφέρθηκε το 2011 στη διεύθυνση Πανεπιστημίου 11, σε έναν πολύ μικρότερο χώρο. Η τελευταία μετακόμιση έγινε το 2013. Ο Ελευθερουδάκης μεταφέρθηκε στο τελευταίο κεντρικό αθηναϊκό κατάστημά του, στην οδό Πανεπιστημίου 15. Εκεί όπου το μπαζάρ θα διαρκέσει έως τις 26 Σεπτεμβρίου. Tέσσερις ημέρες αργότερα οι πόρτες του θα κλείσουν οριστικά.

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 25 Σεπτεμβρίου 2016