Ολυμπιακοί Αγώνες: Η Ιστορία σε 5 κύκλους

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του Σπύρου Λούη. Ο χρυσός ολυμπιονίκης του Μαραθωνίου δεν σιτιζόταν δωρεάν στο πρυτανείο, όπως οι αρχαίοι ολυμπιονίκες, αλλά, ως λαϊκός ήρωας, θα γινόταν αποδέκτης εκδηλώσεων υπέρμετρου θαυμασμού και πληθώρας προσφορών. Του προσφέρθηκαν από ιδιώτες, εμπόρους και μικροεπαγγελματίες χρυσά και αργυρά κοσμήματα, αρχαιολογικά συλλεκτικά κομμάτια, προσωπικά αντικείμενα, δωρεάν καφέδες για έναν χρόνο, 100 οκάδες κρασί, δωρεάν εισιτήριο εφ’ όρου ζωής από τους σιδηροδρόμους, αλλά και ασυνήθιστα δώρα, όπως χωράφια, κυνηγετική καραμπίνα, ραπτομηχανή. Επίσης, τα προξενιά πήγαιναν σύννεφο.

Ο σατιρικός ποιητής Γεώργιος Σουρής στο κλίμα της επικρατούσας ευφορίας έγραψε:

«Ω νικητών απόγονε και Αμαρουσίου θρέμμα,

έστεψε τους θριάμβους σου το θριαμβεύον Στέμμα,

Διάδοχοι και Πρίγκηπες σ’ επήραν αγκαλιά,

ξέναις περιηγήτριαις σ’ εχόρτασαν φιλιά,

κι ίσως, λεβέντη χωρικέ και πρώτο παλληκάρι,

καμμία Μις παράξενη θελήση να σε πάρη».

Ο βάτραχος και η πολιομυελίτιδα

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες στο Παρίσι απείχαν από το ολυμπιακό πνεύμα που διέκρινε τους αντίστοιχους της Αθήνας. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες πλαισίωσαν τις λοιπές εκδηλώσεις της Παγκόσμιας Εκθεσης του Παρισιού, σε μια Ευρώπη που γνώριζε την μπελ επόκ της και επεκτεινόταν σε ολόκληρο τον κόσμο. Ως αποτέλεσμα, πολλοί συμμετέχοντες αθλητές αντιλήφθηκαν ότι είχαν λάβει μέρος σε Ολυμπιακούς Αγώνες ύστερα από χρόνια. Ο διασημότερος αθλητής των Αγώνων ήταν ο 27χρονος Ρέι Γιούρι. Σε ηλικία 11 ετών προσβλήθηκε από πολιομυελίτιδα στα άνω και κάτω άκρα και μέχρι τα 17 του χρόνια κινούνταν με αναπηρικό καροτσάκι, καταδικασμένος από τις γνωματεύσεις των ορθοπεδικών για καθήλωση σε όλη του τη ζωή. Ομως ο πεισματάρης Ρέι με τη δίψα του για μια φυσιολογική ζωή, με συνεχείς φυσικοθεραπείες, κατόρθωσε όχι μόνο να περπατήσει, αλλά στα 20 του χρόνια να είναι από τους κορυφαίους αμερικανούς άλτες. Στο Παρίσι, ο «άνθρωπος από λάστιχο», κατά τους Αμερικανούς, ή ο «βάτραχος», κατά τον γαλλικό Τύπο, πήρε την πρώτη θέση και στα τρία άλματα χωρίς φορά (σε μήκος, ύψος και τριπλούν), ενώ δέσποσε με την παρουσία του και στους Ολυμπιακούς του 1904 και του 1908 (συνολικά 8 ολυμπιακά χρυσά μετάλλια σε ατομικά αγωνίσματα).

Ρατσισμός και πράσινα μήλα

Το πλέον επονείδιστο γεγονός αυτής της Ολυμπιάδας ήταν οι «ανθρωπολογικές ημέρες», η παράλληλη με τους Αγώνες διεξαγωγή αγώνων με μέλη πρωτόγονων φυλών του πλανήτη, με σκοπό την επιστημονική μελέτη της συμπεριφοράς τους στα σύγχρονα αθλήματα. Την επινόηση της ιδέας είχαν αμερικανοί καθηγητές Ανθρωπολογίας και Εθνολογίας συνεπικουρούμενοι από τους διοργανωτές των Ολυμπιακών, τον ιατρικό κόσμο και λοιπούς τοπικούς φορείς. Για την ιστορία, οι συμμετέχοντες ήταν από τις Φιλιππίνες, την Παταγονία, την Ιαπωνία, ινδιάνοι Σιου, Αφρικανοί Πυγμαίοι, Μεξικανοί Κοκόπας και μερικοί Τούρκοι και Σύροι. Η κύρια υπόθεση που επιδίωκε να αποδείξει η επιστήμη στο διήμερο της διεξαγωγής αυτών των εκδηλώσεων ήταν πως αυτοί οι άνθρωποι δεν διέθεταν υπεράνθρωπες ικανότητες∙ τελικά κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι πρωτόγονοι έχουν πενιχρές επιδόσεις και ότι η σταδιακή εξοικείωσή τους με την πολιτισμένη ζωή συμβάλλει στη βελτίωση της αγωνιστικής τους απόδοσης. Θετικό είναι πως την ίδια εποχή αυτές οι εκδηλώσεις καταδικάστηκαν από την ευρωπαϊκή πνευματική κοινότητα και πνευματικούς ανθρώπους της Αμερικής.

Η πλέον ενδιαφέρουσα περίπτωση αυτών των Αγώνων ήταν εκείνη του Κουβανού Φέλιξ Καρβαγιάλ. Ηταν ένας καλοκάγαθος και γελαστός κουβανός ταχυδρόμος που ύστερα από πολλές περιπέτειες έφτασε ρακένδυτος στο Σεντ Λούις. Ετυχε φιλανθρωπικής υποστήριξης με τροφή και ένδυση. Στη γραμμή της εκκίνησης εμφανίστηκε με μακρύ παντελόνι και αρβύλες, προκαλώντας το γέλιο των υπολοίπων. Ομως ο πρόεδρος της Οργανωτικής Επιτροπής τούς έβαλε όλους στη θέση τους και για να τον διευκολύνει κόντυνε τη στολή του κόβοντας κάποια κομμάτια της. Κατά τη διάρκεια της κούρσας ο συμπαθής Κουβανός ήταν επικεφαλής, μέχρι τη στιγμή που λόγω της πείνας του (λέγεται ότι ήταν 40 ώρες νηστικός) σταμάτησε σε μερικές μηλιές παρακείμενων σπιτιών, έκοψε και έφαγε μερικά πράσινα μήλα. Αυτό του προκάλεσε δυνατό στομαχόπονο, διπλώθηκε στα δύο, όμως παρ’ όλα αυτά ανασύνταξε τις δυνάμεις του και κατόρθωσε να τερματίσει τέταρτος.

Η ταπείνωση της Αμερικής

Η υπερφίαλη και υπεροπτική συμπεριφορά των βρετανών διοργανωτών καθ’ όλη τη διάρκεια των Αγώνων οδήγησε σε αντιδράσεις της αμερικανικής αντιπροσωπείας και σε αμερικανοβρετανική διαμάχη στους αγωνιστικούς χώρους. Η αρχή έγινε με τον σημαιοφόρο της αμερικανικής ομάδας που αρνήθηκε να γείρει τη σημαία ως ένδειξη τιμής προς το βασιλικό ζεύγος της Μεγάλης Βρετανίας, και κορυφώθηκε στον τελικό των 400 μ.

Ο βρετανός υπολοχαγός Χάλσγουελ σημείωσε την πιο εύκολη νίκη των Αγώνων, αφού ήταν ο μοναδικός συμμετέχων. Είχε προηγηθεί η ίδια κούρσα την προηγούμενη ημέρα, με τη συμμετοχή του Βρετανού και τριών επιφανών αμερικανών δρομέων. Λίγο πριν τερματίσει ο Αμερικανός Κάρπεντερ και στεφθεί νικητής, οι κριτές και η ελλανόδικος επιτροπή (όλοι Βρετανοί) θεώρησαν σκόπιμο να τον ακυρώσουν για ανύπαρκτο λόγο. Εις ένδειξη διαμαρτυρίας στην επανάληψη της κούρσας δεν συμμετείχαν και οι υπόλοιποι Αμερικανοί.

Για πρώτη φορά σε Ολυμπιακό Μαραθώνιο η απόσταση ήταν 42.195 μ., που καθιερώθηκε ως σταθερή για το αγώνισμα το 1921. Και η αιτία της επιμηκυμένης διαδρομής, η διευκόλυνση της βασιλικής οικογένειας στην παρακολούθηση της εκκίνησης από την Ανατολική Ταράτσα του Κάστρου του Γουίντσορ!

Τον νικητή του Μαραθωνίου δεν τον θυμάται κανείς (Τζον Γιόζεφ Χέις, ΗΠΑ). Τα επισκίασε όλα ο περιβόητος τερματισμός του Ιταλού Ντοράντο Πιέτρι, που, αν και πρώτος, αποκλείστηκε, επειδή δέχτηκε βοήθεια από κριτές και το υγειονομικό προσωπικό κατά τον τερματισμό. Είχαν προηγηθεί τέσσερις-πέντε καταρρεύσεις του εντός του Σταδίου και εκ νέου απόπειρες για να συνεχίσει. Η θρυλική του προσπάθεια συγκίνησε τους πάντες: η βασίλισσα του απένειμε χρυσό κύπελλο, οι εφημερίδες αφιέρωσαν διθυράμβους, συγκεντρώθηκαν 300 στερλίνες προς βοήθειά του και κατά την επιστροφή του στη γενέτειρά του έγινε δεκτός με τιμές ήρωα.

Ο πιστός στρατιώτης Τσικλητήρας

Η Ελλάδα στους Αγώνες της Στοκχόλμης κατέκτησε με τον Κώστα Τσικλητήρα ένα χρυσό και ένα χάλκινο μετάλλιο στο μήκος άνευ φοράς και στο ύψος άνευ φοράς αντίστοιχα. Ο Κώστας Τσικλητήρας αποτελεί ίσως την πιο ευγενική και σεμνή μορφή του ελληνικού αθλητισμού. Ο ίδιος, αν και επέστρεψε τροπαιούχος από τους Ολυμπιακούς Αγώνες, δήλωσε «παρών» στην πρώτη γραμμή των Βαλκανικών Πολέμων, αρνούμενος κάθε προνομιακή μεταχείριση που του προσφέρθηκε, καθώς και την παραμονή του στην Αθήνα. Υπηρετώντας την πατρίδα στο μέτωπο, προσβλήθηκε από μηνιγγίτιδα και πέθανε στην Αθήνα, στις 10 Φεβρουαρίου του 1913, σε ηλικία 24 ετών. Το παγκόσμιο ρεκόρ του (3,55 μ.) στο μήκος άνευ φοράς διατηρήθηκε για 50 χρόνια.

Ο Μαραθώνιος της Στοκχόλμης σημαδεύτηκε από τον θάνατο του Πορτογάλου Φραγκίσκο Λάζαρο. Κατέρρευσε στο 30ό χιλιόμετρο και εξέπνευσε το επόμενο πρωί, σε ηλικία 21 ετών. Ηταν ο πρώτος θάνατος αθλητή στη διάρκεια αγωνίσματος στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Την ημέρα της κηδείας του στη Στοκχόλμη, η γυναίκα του έφερνε στον κόσμο ένα υγιέστατο αγοράκι.

H πιο περίεργη ιστορία του αγωνίσματος είναι αυτή του ιάπωνα μαραθωνοδρόμου Σίζο Κανακούρι, ο οποίος όχι μόνο δεν τερμάτισε στο Στάδιο της Στοκχόλμης, αλλά χάθηκαν τα ίχνη του. Η αστυνομία δεν μπόρεσε να δώσει κάποια απάντηση για το συμβάν. Πενήντα χρόνια αργότερα ένας σουηδός ρεπόρτερ αποκάλυψε ότι ο Κανακούρι κουράστηκε στο μέσο της διαδρομής και σταμάτησε να ξεκουραστεί στην αυλή κάποιου σπιτιού, όπου οι οικοδεσπότες τού έδωσαν να πιει υγρά και τον έβαλαν για ύπνο. Οταν ξύπνησε την άλλη μέρα, έφυγε για την πατρίδα του και από ντροπή δεν είπε τίποτα σε κανέναν. Ομως, το 1967 επέστρεψε «στον τόπο του εγκλήματος». Βρέθηκε στη Στοκχόλμη, σε ηλικία 76 ετών, για να τερματίσει τον μαραθώνιο που είχε ξεκινήσει πριν από 55 χρόνια. Περνώντας τη γραμμή του τερματισμού ανακοινώθηκε ότι ο χρόνος που σημείωσε ήταν 54 χρόνια, 8 μήνες, 6 ημέρες, 5 ώρες, 32 λεπτά και 20.379 δευτερόλεπτα!

Η κλεμμένη σημαία

Εδώ κυμάτισε για πρώτη φορά η ολυμπιακή σημαία με τους πέντε χρωματιστούς κύκλους (έμπνευση του Πιερ ντε Κουμπερτέν) και απαγγέλθηκε επίσης για πρώτη φορά ο ολυμπιακός όρκος, σε μια Ευρώπη συντετριμμένη από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, με τους ηττημένους αλλά και τη νεοϊδρυθείσα Σοβιετική Ενωση να μη λαμβάνουν μέρος. Σε ό,τι αφορά την πρώτη ολυμπιακή σημαία (κατασκευάστηκε στο Παρίσι, με διαστάσεις 2 x 3 μ.), αυτή κυμάτισε μόνο δύο ημέρες στο Στάδιο της Αμβέρσας και στη συνέχεια κλάπηκε. Σύμφωνα με τις πηγές, αυτή η πρωτότυπη σημαία κατέβηκε από τον ιστό της με τη λήξη των Αγώνων, παραδόθηκε στον δήμαρχο της Αμβέρσας, ο οποίος με τη σειρά του την παρέδωσε στον δήμαρχο της επόμενης διοργανώτριας πόλης. Ομως λίγα χρόνια πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Σίδνεϊ (2000), παρουσιάστηκε ο 100ετής πλέον Αμερικανός με αρμένικη καταγωγή Χεγκ Πριστ, χάλκινος νικητής στις καταδύσεις στους Ολυμπιακούς της Αμβέρσας, ο οποίος αποκάλυψε, γεμάτος περηφάνια, ότι μαζί με τον συναθλητή του Χαβανέζο Καχαναμόκου ήταν αυτοί που σκαρφάλωσαν στον ιστό και έκλεψαν την ολυμπιακή σημαία. Την είχε φυλαγμένη σε μια βαλίτσα και στα 103 του χρόνια ταξίδεψε ως το Σίδνεϊ για να την παραδώσει στον πρόεδρο της ΔΟΕ Χουάν Αντόνιο Σάμαρανκ. Ηταν μια σημαία παλιά, ξεθωριασμένη και εξαιρετικά λεπτή. Ομως η σημαία αυτή είχε διαστάσεις μόλις 1,35 x 0,90 μ., η μισή σχεδόν εκείνης του Σταδίου της Αμβέρσας. Τι είχε συμβεί; Ηταν κάποια μικρότερη που είχαν κλέψει ή ήταν κάποια απάτη; Εναν χρόνο αργότερα ο Πριστ πέθανε παίρνοντας μαζί το μυστικό του. Η σημαία που παρέδωσε ο Πριστ φυλάσσεται στο Ολυμπιακό Μουσείο της Λωζάννης.

Οι δρόμοι της φωτιάς

Για πρώτη φορά ακούστηκε το μότο της αθλητικής άμιλλας «Citius, Altius, Fortius» (Πιο γρήγορα, πιο ψηλά, πιο δυνατά). Η πατρότητα του μότο ανήκει στον δομινικανό ιερέα Χένρι Ντιντόν, διευθυντή και ιεροκήρυκα του Κολεγίου Αρκέιγ στο Παρίσι, που το είχε συμπεριλάβει στον λόγο που εκφώνησε για την αθλητική επιτυχία των μαθητών του, το 1891, στο Παρίσι. Ο Ντιντόν ήταν παθιασμένος με τον αθλητισμό από παιδί, αναγνωρισμένος συγγραφέας σε Δύση και Ανατολή και μανιώδης αναγνώστης των αρχαίων κειμένων.

Οι μορφές των αγώνων στους δρόμους μεγάλων αποστάσεων ήταν «οι ιπτάμενοι Φινλανδοί» Πάαβο Νούρμι και Βίλε Ρίτολα. Ο Νούρμι σε έξι ημέρες έτρεξε εννέα κούρσες και τις κέρδισε όλες, κατακτώντας πέντε χρυσά μετάλλια (στα 1.500 μ. και έπειτα από 55 λεπτά στα 5.000 μ., στα 3.000 μ. ομαδικό, στον ανώμαλο δρόμο ατομικό και στον ανώμαλο δρόμο ομαδικό). Ο Ρίτολα κατέκτησε έξι μετάλλια, τέσσερα χρυσά (10.000 μ., 3.000 μ. στιπλ, ανώμαλος δρόμος ομαδικό, 3.000 μ. ομαδικό) και δύο αργυρά (5.000 μ. και ανώμαλος δρόμος ατομικό).

Στην ιστορία δύο βρετανών δρομέων, του εβραϊκής καταγωγής Χάρολντ Εϊμπραχαμς (χρυσό μετάλλιο στα 100 μ.) και του θεολόγου Ερικ Λίντελ (χρυσό μετάλλιο στα 400 μ.), είναι αφιερωμένη η βραβευμένη με Οσκαρ κινηματογραφική ταινία του 1981 «Οι δρόμοι της φωτιάς», με την εξαίσια μουσική του Βαγγέλη Παπαθανασίου, που ακούγεται έκτοτε σε κάθε Ολυμπιάδα και έχει καταστεί η πλέον γνώριμη ολυμπιακή νότα.

Η φλόγα και η Coca-Cola

Η αρνητική στάση της βασίλισσας της Ολλανδίας Βιλελμίνης, μιας ένθερμης χριστιανής που έβλεπε τους Ολυμπιακούς Αγώνες ως αναβίωση της αρχαιοελληνικής ειδωλολατρίας και του παγανισμού, δεν της επέτρεψε να τιμήσει με την παρουσία της την τελετή έναρξης πραγματοποιώντας την ημέρα εκείνη επίσημη επίσκεψη στη Νορβηγία. Παρ’ όλα αυτά, οι Αγώνες στέφθηκαν με απόλυτη επιτυχία. Οι γυναίκες συμμετέχουν για πρώτη φορά επίσημα στους Ολυμπιακούς. Για πρώτη φορά κάνει την εμφάνισή της η Ολυμπιακή Φλόγα, καθώς και η Coca-Cola (ως χορηγός της αμερικανικής ομάδας).

H γυναίκα που ήταν άνδρας

Ηταν οι Ολυμπιακοί Αγώνες του πλούτου και της λάμψης, στην πρωτεύουσα της 7ης τέχνης, μέσα σε ένα τεράστιο χολιγουντιανό σκηνικό. Αυτό δεν απέτρεψε την γκάφα στα 3.000 στιπλ, όταν η συσκευή μέτρησης των γύρων στον στίβο μέτρησε έναν λιγότερο, αναγκάζοντας τους αθλητές να τρέξουν 400 μ. επιπλέον. Αποτέλεσμα, ο τρίτος αθλητής να προσπεράσει τον προπορευόμενο δεύτερο και να πλασαριστεί αυτός στη 2η θέση.

Η πολωνοαμερικανίδα αθλήτρια Στανισλάβα Βαλασίεβιτς (Στέλλα Γουόλς) κατέκτησε το χρυσό στα 100 μ. σπριντ. Το 1980 έχασε τη ζωή της από πυροβολισμό σε ληστεία που σημειώθηκε σε σουπερμάρκετ. Κατά τη νεκροψία διαπιστώθηκε ότι έφερε ανδρικά γεννητικά όργανα! Η αθεόφοβη, στους Ολυμπιακούς του Βερολίνου, χάνοντας την πρώτη θέση από την Αμερικανίδα Ελεν Στέφενς, αμφισβήτησε ευθέως τη γυναικεία φύση της Στέφενς, κάτι που καταρρίφθηκε πανηγυρικά ύστερα από έλεγχο. Κάτι ήξερε η ΔΟΕ και στους Ολυμπιακούς του Μεξικού (1968) εισήγαγε το τεστ φύλου πριν από τους Αγώνες.

Ο Τζέσε Οουενς και ο Χίτλερ

Οι επιτυχίες των έγχρωμων αμερικανών αθλητών και ιδιαίτερα ο θρίαμβος του Τζέσε Οουενς (4 χρυσά) καταρράκωσε το ναζιστικό γόητρο και κατέρριψε τον μύθο για υπεροχή της αρίας φυλής. Στον τελικό του μήκους προηγούνταν ο γερμανός φίλος του Οουενς, Λουτζ Λονγκ, όταν στην τελευταία προσπάθεια ο Οουενς πήρε την πρώτη θέση. Ο Χίτλερ αποχώρησε από τη θέση των επισήμων, ενώ ο πραγματικός φίλος Λονγκ πετάχτηκε και αγκάλιασε τον αντίπαλό του. Αυτή η φιλική διάθεση του Λονγκ τον έριξε σε δυσμένεια από το χιτλερικό καθεστώς. Οταν κηρύχθηκε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος τον έστειλε ως απλό στρατιώτη στο δυτικό μέτωπο, όπου και έχασε τη ζωή του μαχόμενος στην πρώτη γραμμή. Ο Οουενς διατήρησε φιλικές σχέσεις με την οικογένειά του.

God Save the Queen

Η 29χρονη Ολλανδέζα Φάνι Μπλάνκερς-Κόεν, μητέρα δύο παιδιών, κατέκτησε 4 χρυσά μετάλλια στα σπριντ (100 μ., 200 μ., 80 μ. με εμπόδια και 4 x 100 μ.) και έλαβε τον τίτλο του θηλυκού Τζέσε Οουενς. Η «ιπτάμενη νοικοκυρά» στον τελικό των 80 μ. με εμπόδια είχε να αντιμετωπίσει, μεταξύ άλλων, τη Βρετανίδα Οντρεϊ Ουίλιαμσον και την Αυστραλή Σίρλεϊ Στρίκλαντ. Επεσαν και οι τρεις συγχρόνως πάνω στο νήμα. Ενώ περίμεναν με αγωνία τα αποτελέσματα του εισαχθέντος για πρώτη φορά φωτοφίνις, η ορχήστρα του Σταδίου άρχισε να παίζει το «God Save the King» και η σούπερ Φάνι θεώρησε ότι έχασε την πρωτιά από τη Βρετανίδα. Ομως, σύντομα έμαθε ότι ήταν η νικήτρια, καθώς το εν λόγω άσμα απλώς απευθυνόταν στη βασιλική οικογένεια που εκείνη τη στιγμή έμπαινε στο Στάδιο.

O άνθρωπος-ατμομηχανή

Κορυφαίος των Αγώνων ήταν ο λοχαγός του τσεχοσλοβακικού στρατού, ο «άνθρωπος-ατμομηχανή» Εμίλ Ζάτοπεκ, με τα τρία χρυσά στους δρόμους μεγάλων αποστάσεων (5.000 μ., 10.000 μ. και μαραθώνιος). Στο τέρμα του Μαραθωνίου εισέπραξε το ζεστό φιλί της γυναίκας του Ντάνα Ζατόπκοβα, χρυσής νικήτριας του ακοντισμού. Αργότερα ο Ζάτοπεκ, σε ένδειξη τιμής, προήχθη σε συνταγματάρχη, αλλά καθαιρέθηκε από το αξίωμά του και εκδιώχθηκε από τον στρατό στα γεγονότα της Ανοιξης της Πράγας, γιατί είχε υπογράψει τη Χάρτα των Ελευθεριών. Ως αντιφρονών, διώχθηκε από το φιλοσοβιετικό καθεστώς και αναγκάστηκε να βρει δουλειά ως οδοκαθαριστής και αργότερα ως εργάτης σε ορυχείο ουρανίου. Το 1990, μετά την κατάρρευση του σοβιετικού κομμουνιστικού μοντέλου και τις πολιτικές εξελίξεις στην Ανατολική Ευρώπη, αποκαταστάθηκαν η τιμή και η υπόληψή του.

Στον ημιτελικό της υδατοσφαίρισης συναντήθηκαν η Ουγγαρία με τη Σοβιετική Ενωση σε ιδιαίτερα τεταμένο κλίμα λόγω της εισβολής των σοβιετικών τανκς στη Βουδαπέστη, έναν μήνα πριν από τους Αγώνες. Οι Ούγγροι ήθελαν να πάρουν εκδίκηση και το πέτυχαν προηγούμενοι με σκορ 4-0, δύο λεπτά πριν από τη λήξη. Μην αντέχοντας την ταπείνωση ο Σοβιετικός Βαλεντίν Προκόποφ χτύπησε στο πρόσωπο τον Ούγγρο Ερβιν Ζαντόρ, με την πισίνα να γεμίζει αίματα. Ο αγώνας διακόπηκε και κατακυρώθηκε υπέρ των Ούγγρων, που τελικά στέφθηκαν χρυσοί ολυμπιονίκες.

Η πολιτική και ο Ψυχρός Πόλεμος δεν μπόρεσαν να σταθούν εμπόδιο στο πρώτο ανατολικοδυτικό ειδύλλιο, μεταξύ του αμερικανού χρυσού νικητή της δισκοβολίας Χάρολντ Κόνολι και της τσεχοσλοβάκας χρυσής δισκοβόλου Ολγκα Φικότοβα. Οι γάμοι έγιναν με μεγάλη λαμπρότητα στην Πράγα και το ευτυχές ζεύγος έφυγε για διαμονή στις ΗΠΑ.

Κερδίζοντας χωρίς παπούτσια

Ο ξυπόλυτος Αιθίοπας Αμπέμπε Μπικίλα, τρέχοντας μόλις τον τρίτο του αγώνα, ήταν αυτός που κέρδισε το χρυσό μετάλλιο στον μαραθώνιο ο οποίος διεξήχθη βράδυ λόγω της υπερβολικής ζέστης. Ο δεκανέας της αυτοκρατορικής φρουράς του Χαϊλέ Σελασιέ λέγεται ότι είχε βάλει σημάδι για τον τελικό του σπριντ έναν οβελίσκο που υπήρχε στην «αιώνια πόλη» και είχαν κλέψει οι Ιταλοί από την πατρίδα του το 1939. Στους επόμενους Ολυμπιακούς επανέλαβε τον θρίαμβό του, αυτή τη φορά με παπούτσια. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του (πέθανε μόλις 41 ετών) τα πέρασε καθηλωμένος σε αναπηρικό αμαξίδιο λόγω τροχαίου ατυχήματος…

Με αναπηρικό αμαξίδιο άρχισε τη ζωή της η Αμερικανίδα σπρίντερ Βίλμα Ρούντολφ, παράλυτη στο αριστερό της πόδι, αφού σε ηλικία 4 ετών προσβλήθηκε από πολιομυελίτιδα, διπλή πνευμονία και οστρακιά. Η μεγάλη της θέληση και η ορθοπεδική φροντίδα τής επέτρεψαν να σταθεί στα πόδια της και να γίνει μια από τις μεγαλύτερες σπρίντερ, με τρία χρυσά στη Ρώμη (100 μ., 200 μ. και 4 x 100 μ.) και το παρωνύμιο της «μαύρης γαζέλας».

Χρυσή κλεπτομανής

Η αυστραλή «γιαγιά» της κολύμβησης Ντον Φρέιζερ κέρδισε το τρίτο της χρυσό, σε τρεις συνεχείς Ολυμπιακούς Αγώνες, στα 100 μ. ελεύθερο. Μέσα στην παραζάλη από τη νίκη της συνελήφθη λίγες ημέρες αργότερα μαζί με φίλους της για κλοπή μιας ολυμπιακής σημαίας από τα αυτοκρατορικά ανάκτορα. Ο αυτοκράτορας κράτησε επιεική στάση, όχι όμως και η αυστραλιανή ΕΟΑ που την τιμώρησε με δεκαετή αποκλεισμό, αφού εξέθεσε την πατρίδα της.

Αποπληκτική υστερία

Στον τελικό του μήκους σημειώθηκε το «άλμα του αιώνα» από τον αμερικανό Μπομπ Μπίμον, στην πρώτη του προσπάθεια. Η επίδοση ήταν έξω από τα όρια των ηλεκτρονικών μέσων καταγραφής και γι’ αυτό επιστρατεύθηκε η κλασική μέτρηση με τη μεζούρα. Το άλμα μετρήθηκε στα 8,90 μ., παγκόσμιο ρεκόρ, «στοιχειωμένο» μέχρι το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Στίβου του 1991, όταν καταρρίφθηκε από τον Μάικλ Πάουελ (8,95 μ.). Κάτι τέτοιο θα εννοούσε ο αντίπαλός του Σοβιετικός Ιγκόρ Τερ-Οβανεσιάν όταν τον συνεχάρη και του ψιθύρισε με χιούμορ «Πήγες τόσο μακριά, που κατέστρεψες το άθλημα». Συγχρόνως, ο Μπίμον παρέλυσε από τη χαρά του, εμπλουτίζοντας το λεξιλόγιό μας με έναν επιπλέον ιατρικό όρο: «αποπληκτική υστερία».

Μαύρος Σεπτέμβρης

Το Ολυμπιακό Κίνημα δέχθηκε ισχυρό πλήγμα στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Μονάχου, καθώς η αραβοϊσραηλινή διένεξη μεταφέρθηκε στο Ολυμπιακό Χωριό. Ξημερώματα της 5ης Σεπτεμβρίου μέλη της παλαιστινιακής παραστρατιωτικής οργάνωσης «Μαύρος Σεπτέμβρης» εισέβαλαν στο οίκημα όπου στεγάζονταν ισραηλινοί αθλητές και προπονητές και συνέλαβαν ομήρους. Επειτα από μια αλληλουχία δραματικών γεγονότων και ανεπιτυχών διαπραγματεύσεων και μια τελική αποτυχημένη επέμβαση των γερμανών κομάντος είχαμε τον τελικό απολογισμό: νεκροί 11 όμηροι, 5 παλαιστίνιοι φενταγίν και 2 Γερμανοί και πλήθος τραυματιών.

Τα δραματικά αυτά γεγονότα φόβισαν τον εβραιοαμερικανό υπεραθλητή της κολύμβησης Μαρκ Σπιτζ, ο οποίος εγκατέλειψε το Μόναχο και έφυγε για την Αμερική. Είχε προλάβει όμως να πετύχει κάτι το ακατόρθωτο: να κρεμάσει στο στήθος του 7 χρυσά μετάλλια και, κάτι πιο εύκολο, να κρατήσει τα παπούτσια του πάνω από το κεφάλι του (διαφήμιση) σε μια από τις τελετές απονομής!

Το απόλυτο 10 και ο ρατσισμός

Οι Ολυμπιακοί αυτοί έμειναν στην Ιστορία λόγω των τεσσάρων κύκλων. Οι αφρικανικές χώρες δεν συμμετείχαν, διαμαρτυρόμενες για τη συμμετοχή της Νέας Ζηλανδίας (η οποία είχε αναγνωρίσει μέσω αθλητικής συμμετοχής το απαρτχάιντ).

Στους άνδρες έλαμψε το άστρο του Κουβανού Αλμπέρτο Χουαντορένα, του δρομέα με το «αλογίσιο στυλ» (El Caballo), που κατέκτησε το χρυσό συγχρόνως στα 400 μ. και στα 800 μ. στους ίδιους Ολυμπιακούς, μοναδικό μέχρι σήμερα. Αργότερα υπηρέτησε τον αθλητισμό της πατρίδας του από τη θέση του υπουργού των Σπορ.

Στις γυναίκες, η 14χρονη ρουμάνα γυμνάστρια Νάντια Κομανέτσι κατέκτησε κριτές και θεατές με την τελειότητα στην τεχνική, την πλαστικότητα, την πρωτοτυπία και τη χάρη. Οι κριτές για πρώτη φορά στην Ιστορία έβαλαν άριστα σε αγώνισμα γυμναστικής και η ίδια κατέκτησε τρία χρυσά μετάλλια. Η ιστορία της, με τα όσα υπέφερε από το καθεστώς και τον υιό Τσαουσέσκου, η διαφυγή της στην Αμερική και ο μετέπειτα γάμος της με τον γυμναστή Μπατ Κόνερ εξακολουθούν να συγκινούν το φίλαθλο κοινό. Η ίδια ποτέ δεν ξέχασε την πατρίδα της και πολλές φορές τη βοήθησε εμπράκτως.

Οταν έκλαψε ο Μίσα

Η πιο αγαπημένη μασκότ Ολυμπιακών Αγώνων είναι ο Μίσα (Μιχαλάκης επί το ελληνικότερον), το χαριτωμένο αρκουδάκι των Αγώνων της Μόσχας. Αξέχαστη είναι η σκηνή της τελετής λήξης, όταν στις κερκίδες του Σταδίου Λένιν εμφανιζόταν η ψηφιδωτή μορφή του με τα χρωματιστά χαρτόνια των εθελοντών, τότε που κάποια δάκρυα αποχαιρετισμού κυλούσαν στα μάγουλά του…

Οι αθλητικοί παράγοντες της Μεγάλης Βρετανίας έγραψαν στα παλιά τους τα παπούτσια τις αποφάσεις της κυβέρνησης και της Βουλής για μποϊκοτάζ των Αγώνων, σε κοινό μέτωπο με τις άλλες δυτικές χώρες εναντίον της σοβιετικής εισβολής στο Αφγανιστάν. Ευτυχώς, γιατί έτσι ζήσαμε τις μάχες στους δρόμους ημιαντοχής των δύο κορυφαίων βρετανών δρομέων Στιβ Οβετ και Σεμπάστιαν Κόε. Στα 800 μ. ο Οβετ κέρδισε το φαβορί Κόε, ενώ στα 1.500 μ. με τη σειρά του ο Κόε το αδιαφιλονίκητο φαβορί Οβετ. Είναι να μην ποντάρει κανείς στη χώρα των στοιχημάτων.

Η λιποθυμία

Ο πιο glamorous αθλητής των Αγώνων ήταν ο Καρλ Λιούις που κέρδισε τέσσερα χρυσά μετάλλια (100 μ., 200 μ., 4 x 100 μ. και άλμα σε μήκος), επαναλαμβάνοντας τον άθλο του Τζέσε Οουενς. Ομως το μεγαλύτερο χειροκρότημα των θεατών εισέπραξε η 39χρονη ελβετίδα μαραθωνοδρόμος Γκαμπριέλα Αντερσεν. Ημιλιπόθυμη και παραπαίοντας προσπαθούσε να καλύψει τα τελευταία μέτρα της διαδρομής μέσα στο Στάδιο. Αρνήθηκε κάθε προσφερόμενη βοήθεια των γιατρών από τον φόβο της ακύρωσης και ύστερα από πολλά ζιγκ ζαγκ και τις συνεχείς επευφημίες του πλήθους κατόρθωσε να τερματίσει, μόλις στην 37η θέση, και να σωριαστεί στο έδαφος ικανοποιημένη.

Η σκιά του Μπεν Τζόνσον

Ταραχή προκλήθηκε σε όλο το Στάδιο και στη «χώρα της πρωινής γαλήνης» όταν εισήλθε ο τελευταίος δρομέας της Ολυμπιακής Φλόγας. Ηταν ο 76χρονος Ζον Κι Τσανγκ, ο οποίος είχε κερδίσει τον μαραθώνιο του 1936, συμμετέχοντας τότε αναγκαστικά υπό τη σημαία της Ιαπωνίας (η χώρα του βρισκόταν υπό ιαπωνική κατοχή) και μάλιστα υπό το ιαπωνικό όνομα Κιτέι Σον. Η μεγάλη τιμή και το χειροκρότημα ολόκληρου του Σταδίου ήταν μια έμμεση αποκατάσταση και βάλσαμο στην πίκρα τόσων ετών.

Οταν ο καναδός σπρίντερ Μπεν Τζόνσον βρέθηκε ντοπαρισμένος, μετά τη μοναδική κούρσα των 100 μ. ενάντια στα χρονόμετρα και στον μεγάλο του αντίπαλο Καρλ Λιούις, πολλοί βρέθηκαν να τον λιθοβολήσουν. Μεταξύ αυτών και η τριπλή χρυσή ολυμπιονίκης της Σεούλ και παγκόσμια ρεκορντγούμαν μέχρι σήμερα Φλόρενς Γκρίφιθ-Τζόινερ, που δήλωσε ότι ο Μπιγκ Μπεν «σκότωσε τον κλασικό αθλητισμό». Η λαμπερή λοιπόν και βιονική «Φλο Τζο», στο πνεύμα της «καθαρότητας» των αμερικανών υπεραθλητών, περίεργα και ξαφνικά εγκατέλειψε τον αθλητισμό μετά τη Σεούλ και διένυσε τη ζωή της με ένα εξίσου εντυπωσιακό σπριντ. Εφυγε ξαφνικά στον ύπνο της, προδομένη από μια αδύναμη καρδιά, σε ηλικία μόλις 38 ετών.

«Για την Ελλάδα»

Ο βραζιλιάνος συγγραφέας Πάουλο Κοέλιο αποφάνθηκε ότι «όταν θελήσεις κάτι πάρα πολύ, το Σύμπαν όλο θα συνωμοτήσει για να γίνει η επιθυμία σου πραγματικότητα». Κάτι τέτοιο φαίνεται ότι συνέβη και στην κούρσα των 100 μ. με εμπόδια γυναικών, όπου η Βούλα Πατουλίδου ήθελε πολύ τη νίκη. Εφαρμόζοντας συγχρόνως και το αρχαιοελληνικό «Συν Αθηνά και χείρα κίνει» και όντας δεύτερη, μετά το σκόνταμμα της Γκέιλ Ντίβερς στο 10ο εμπόδιο, έκοψε πρώτη το νήμα και έστειλε τους Ελληνες στον έβδομο ουρανό. Το ίδιο έκανε και ο Πύρρος Δήμας που μας συστήθηκε στη Βαρκελώνη κερδίζοντας το χρυσό μετάλλιο. Ηταν μόνο η αρχή.

Το απόφθεγμα του Κοέλιο δεν βρήκε εφαρμογή στην περίπτωση του Γερμανού Αντρέα Κέλερ, που κέρδισε το χρυσό μετάλλιο με την ομάδα του χόκεϊ. Για αυτόν ήταν θέμα οικογενειακής παράδοσης. Ο παππούς του ήταν ασημένιος ολυμπιονίκης το 1936 και ο πατέρας του Κάρστεν χρυσός ολυμπιονίκης το 1972 στο ίδιο αγώνισμα.

Ο Φιντέλ Κάστρο και οι ΗΠΑ

Η Ατλάντα, η έδρα μιας μακράς λίστας πολυεθνικών κολοσσών, δεν κατάφερε να γιορτάσει επιτυχώς το ιωβηλαίο των σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων και πολλές εφημερίδες ανά τον κόσμο, λόγω των πολλών χαοτικών καταστάσεων στη διοργάνωση, χαρακτήρισαν την Ολυμπιάδα αυτή «Δολαριάδα» και «Ιωβηλαίο της προχειρότητας».

Η πλέον εμβληματική μορφή των Αγώνων ήταν ο Μάικλ Τζόνσον, γνωστός και ως «πάπιας», λόγω του ανορθόδοξου για σπρίντερ στυλ τρεξίματός του (όρθιος σαν σε λόρδωση κορμός και χέρια σε ορθή γωνία). Κέρδισε στα 200 μ. κάνοντας απίστευτο παγκόσμιο ρεκόρ και στα 400 μ., ύστερα από 54 συνεχείς νίκες σε τελικούς αυτού του αγωνίσματος. «Τώρα ουδείς μπορεί να με αμφισβητήσει» δήλωσε ο συμπαθής Τζον, χωρίς τη γνωστή έπαρση των αμερικανών συναθλητών του, γόνος άλλωστε μιας αγαπημένης, ευγενικής και με αρχές οικογένειας.

Στις μεταδόσεις των Αγώνων από τους αμερικανικούς μιντιακούς κολοσσούς κυριαρχούσαν ο σοβινισμός και η ηρωοποίηση κάθε αμερικανού αθλητή. Ο αλαζόνας όμως σπορτκάστερ του δικτύου NBC κατάπιε τη γλώσσα του όταν την 28η Ιουλίου το τέλος του αγώνα μπέιζμπολ έβρισκε νικήτρια την ομάδα της Κούβας έναντι της οικοδέσποινας Αμερικής. Λίγο πιο μακριά, στην Αβάνα, ο σύντροφος Φιντέλ κάπνιζε με ικανοποίηση το ομώνυμο πούρο…

Ο Κεντέρης είναι εδώ

Στις 28 Σεπτεμβρίου 2000 ο Κώστας Κεντέρης τερμάτιζε πρώτος, με τα χέρια ψηλά, την κούρσα των 100 μ. αφήνοντας πίσω τα φαβορί, τον Βρετανό Ντάρεν Κάμπελ και τον Ατο Μπόλτον από το Τρίνινταντ και Τομπάγκο. Αμέσως μετά οι έγχρωμοι αντίπαλοί του χτυπιόνταν ξαπλωμένοι στο ταρτάν απαρηγόρητοι, γιατί τους φαινόταν απίστευτο που ένας λευκός έσπασε την πρωτοκαθεδρία της «μαύρης δύναμης» στα σπριντ. Στις πρώτες του δηλώσεις, συγκινημένος, ο Κώστας Κεντέρης αφιέρωσε τη νίκη του στις οικογένειες των θυμάτων του ναυαγίου του «Εξπρές Σάμινα».

Στο ταρτάν βρέθηκε, μετά το τέλος της κούρσας των 400 μ. γυναικών, και η Αβορίγινας Κάθι Φρίμαν. Αξέχαστη είναι η σκηνή που η Κάθι, καθιστή πάνω στον στίβο, έκλαιγε από χαρά και ανακούφιση, αφού αποτίναξε ένα τεράστιο βάρος. Ηταν χρυσή ολυμπιονίκης, εκπληρώνοντας τις προσδοκίες και τις ελπίδες ολόκληρης της Αυστραλίας, μέσα σε μια αποθεωτική ατμόσφαιρα.

Ο Πύρρος έφυγε

Οταν ο Πύρρος Δήμας ανέβαινε στο βάθρο για να πάρει το χάλκινο μετάλλιο στο Σπίτι της Αρσης Βαρών, στο κλειστό της Νίκαιας, μπροστά στο ελληνικό κοινό, το γυμναστήριο τραντάχτηκε από ποδοβολητά, πλημμύρισε από χειροκροτήματα, ιαχές και δάκρυα συγκίνησης και η γη έτρεμε για δέκα λεπτά… Ηταν η αυλαία της εντυπωσιακής καριέρας του παιδιού από τη Χειμάρρα με την ελληνική ψυχή. Είχαν προηγηθεί τα τρία χρυσά μετάλλιά του στους Ολυμπιακούς του 1992, του 1996 και του 2000. Ομως το χάλκινο της Αθήνας άξιζε περισσότερο κι από χρυσό!

Η κλαμένη Κίνα

Ενα από τα πιο αναμενόμενα μετάλλια στο Πεκίνο ήταν το χρυσό στα 110 μ. με εμπόδια για λογαριασμό του καλύτερου εμποδιστή στον κόσμο, του Κινέζου Λιου Ξιανγκ. Ο κινεζικός λαός είχε στηρίξει όλες τις ελπίδες πάνω του και ανέμενε την πολυπόθητη ημέρα του τελικού. Ομως το σοκ ήταν απερίγραπτο όταν ο αγαπημένος Λιου τραυματίστηκε πριν από τον προκριματικό, κάνοντας ένα δισεκατομμύριο ανθρώπους να δακρύσουν.

Τις προσδοκίες των συμπατριωτών του ωστόσο δεν διέψευσε ο Αμερικανός Μάικλ Φελπς, ο οποίος, ξεπερνώντας τη συγκομιδή του Σπιτζ στο Μόναχο, κέρδισε στην κολύμβηση 8 χρυσά μετάλλια, αγωνιζόμενος σε 8 τελικούς. Φανταστικό;

Λίγο πριν από το Brexit

Ενας από τους οικοδεσπότες στο Λονδίνο ήταν και ο δήμαρχος της πόλης Μπόρις Τζόνσον. Τέσσερα χρόνια πριν από τους Αγώνες, κατά την τελετή παράδοσης της σκυτάλης της διοργάνωσης από το Πεκίνο στο Λονδίνο, ο Μπόρις ξεφούρνισε μια φανταστική ιστορία, ότι το πινγκ πονγκ εφευρέθηκε από τους Αγγλους στα τραπεζάκια φαγητού της αγγλικής υπαίθρου και ότι ονομαζόταν Γουίφ Γαφ! Λίγο καιρό αργότερα, το 2016, ως ένας από τους πρωτεργάτες του Brexit, έταζε στους ψηφοφόρους ότι η θετική έκβαση της υπόθεσης θα εξοικονομούσε 350 εκατ. στερλίνες που θα πήγαιναν όλες στο βρετανικό σύστημα Υγείας. Την επόμενη ημέρα διέψευσε κάτι τέτοιο, μαζί με τον συνοδοιπόρο του Νάιτζελ Φάρατζ, δηλώνοντας ότι είχαν γίνει λάθος υπολογισμοί. Ολα αυτά τα ανυπόστατα ψεύδη φαίνεται ότι δεν στάθηκαν ικανά να του στερήσουν τη θέση του υπουργού Εξωτερικών στη νέα κυβέρνηση του Ηνωμένου (;) Βασιλείου.

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 7 Αυγούστου 2016