Πορνεία στην Αθήνα του 2014

Είναι η πορνεία «το αρχαιότερο επάγγελμα στον κόσμο»; Ή μήπως «το αρχαιότερο επάγγελμα στον κόσμο είναι η σωματεμπορία», όπως έχει πει, ανατρέποντας τα βολικά κλισέ, η καθηγήτρια και συγγραφέας Μισέλ Μπάρετ;

Μήπως τα σώματα των ανθρώπων ταξινομούνται ανάμεσα σε αυτά που μετράνε και σε εκείνα που απλώς μετριούνται, όπως έχει πει η ακαδημαϊκός Τζούντιθ Μπάτλερ;

Τα σώματα που δεν μετράνε στο χρηματιστήριο ηθικών αξιών, ούτε στα διαβατήρια της κοινωνικής ανέλιξης. Μετριούνται μόνο στα κατάστιχα του Τμήματος Ηθών, στον ηθικό πανικό που συνοδεύει τις στατιστικές της αύξησης των λοιμωδών νοσημάτων, στα οφέλη της τρίτης πιο κερδοφόρας «μπίζνας» παγκοσμίως, στη στατιστική προέκταση της ερώτησης «Πόσο πάει;».

Στην Ελλάδα το ζήτημα της πορνείας αποσιωπάται συνήθως στον δημόσιο λόγο. Λειτουργεί ως ένας περίκλειστος αόρατος κόσμος στις παρυφές των πόλεων που καλύπτεται από ένα νέφος ενοχικής σιωπής ή υποκριτικού καθωσπρεπισμού. Απασχολεί μόνο τους κατοίκους του 6ου Διαμερίσματος της πρωτεύουσας που έμαθαν να συνυπάρχουν με το κόκκινο φωτάκι απέναντι από τις απλωμένες μπουγάδες τους και στιγμιαία τους διερχόμενους οδηγούς της Πατησίων ή της Γερανίου, αν τύχει αργά το βράδυ να διασταυρωθεί η ματιά τους με μια ανήλικη Αφρικανή με γερασμένο βλέμμα.

Επανέρχεται μόνο με την αφορμή της δημοσιοποίησης κάποιας έκθεσης, όπως αυτής που εκπονήθηκε από κοινού από τον Τομέα Εγκληματολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου, το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ) και τον Συνήγορο του Πολίτη και η οποία έδειχνε αύξηση της πορνείας κατά 1.500%. Ορισμένοι κοινωνικοί επιστήμονες αμφισβητούν αυτά τα νούμερα. Το σίγουρο, πάντως, είναι ότι η οικονομική κρίση δεν έχει αφήσει ανεπηρέαστο αυτό το πεδίο. Εχουν μεταβληθεί τόσο τα νούμερα όσο και η ανθρωπογεωγραφία της πορνείας στην Ελλάδα.

Νέα κορίτσια που εγκλωβίζονται στο φάσμα της ανεργίας προστίθενται δίπλα στις παλιές ιερόδουλες και στα διαρκώς αυξανόμενα θύματα του trafficking. Συνάντησα μία από αυτές στον δρόμο των «στεναγμών» –με την αμφίσημη έννοια που μπορεί να έχει ο όρος –στην οδό Φυλής. Στον λίγο χρόνο που μιλήσαμε υπό την αυστηρή επίβλεψη του άνδρα που έδειχνε να κάνει κουμάντο, μου εξήγησε με ένα μείγμα φόβου και συστολής τον λόγο για τον οποίο από τα έδρανα του πανεπιστημίου βρέθηκε σε αυτόν τον φθηνά και έντονα αρωματισμένο χώρο: «Φοιτήτρια είμαι, ρε συ, από την επαρχία. Οι γονείς μου δεν μπορούν να με βοηθήσουν οικονομικά και κάπως έτσι έγινε. Δεν το ξέρουν ούτε αυτοί ούτε οι φίλοι μου. Εννοείται ότι δεν μ’ αρέσει. Εχει τύχει να πάω και με δέκα άνδρες μια μέρα. Δεν μπορώ να φανταστώ τον εαυτό μου εδώ για πολύ καιρό. Ελπίζω απλά ότι κάποια στιγμή θα πάρω το πτυχίο μου, θα βρω μια κανονική δουλειά και όλο αυτό θα γίνει μια άτυχη και κακή παρένθεση». Μου αναφέρουν ότι η κίνηση έχει πέσει αισθητά συμπαρασύροντας και τις τιμές. Πλέον, στους οίκους ανοχής η «ταρίφα» κυμαίνεται μεταξύ 20-30 ευρώ.

Λίγο πιο πάνω, σε ένα γνωστό μπουρδέλο της οδού Αχαρνών, δεν κατάφερα να φτάσω μέχρι μέσα. Η ολιγόλεπτη συζήτησή μας έγινε από ένα παραθυράκι που ανοιγόκλεινε με καχυποψία στην υπόμνηση της δημοσιογραφικής ιδιότητας. «Εγώ, κορίτσι μου, είμαι πουτάνα. Δεν το κρύβω, ούτε ντρέπομαι για τίποτα. Κοινωνικό έργο προσφέρουμε εδώ μέσα και είμαστε απολύτως εντάξει με τη νομοθεσία. Εδώ και 20 χρόνια, πάω κάθε 15 μέρες για εξετάσεις. Ούτε ανήλικες έχουμε. Το πρόβλημα είναι με την παράνομη πορνεία. Οταν φτάσω στα 80, θα γράψω ένα βιβλίο με αυτά που έχουν δει τα μάτια μου». Οση ώρα συνομιλούσαμε με αυτόν τον παράδοξο τρόπο, ήρθε ένας κύριος. «Δεν μπορώ τώρα» του είπε κοφτά. «Τον είδες πώς ήταν; Βρώμαγε» μου λέει. Οι περισσότεροι από τους οίκους ανοχής που λειτουργούν στην Αθήνα δεν έχουν άδεια. Σύμφωνα με τα στοιχεία που διαβιβάστηκαν στη Βουλή για το 2013, από τις υπηρεσίες του δήμου πραγματοποιήθηκαν 20 σφραγίσεις και 167 επανασφραγίσεις οίκων ανοχής. Στην πραγματικότητα, είναι σαν μια άτυπη τελετουργία χωρίς κανένα περιεχόμενο και αποτέλεσμα. Ολοι οι οίκοι που σφραγίζονται ξανανοίγουν την ίδια ημέρα. Υπάρχουν οίκοι που έχουν σφραγιστεί συνολικά πάνω από δέκα φορές.

Στο εσωτερικό αυτής της ιδιαίτερης υποκουλτούρας υπάρχει μια αυστηρή διαστρωμάτωση που αναπτύσσεται πυραμιδωτά. Στην κορυφή της πυραμίδας είναι η «ελίτ» πορνεία. Οι escorts και οι πόρνες «σκληρών βίτσιων» αποτελούν το 2%-3% της συνολικής πορνείας και απευθύνονται κυρίως σε ανώτερα κοινωνικά στρώματα. Δουλεύουν στα σπίτια των πελατών ή σε καλά ξενοδοχεία μέσω τηλεφωνικού ραντεβού ή ειδικών μπαρ. Η συγκεκριμένη μορφή πορνείας κοστίζει ακριβά, από 120-150 ευρώ την ώρα μέχρι 2.500 ευρώ για ολόκληρο το 24ωρο, και δεν έχει πληγεί από την οικονομική κρίση. Ακολουθούν τα μπουρδέλα και τα στούντιο. Στον πάτο της πυραμίδας είναι οι πιάτσες, κυρίως με γυναίκες μετανάστριες-θύματα trafficking. Μια ιδιαίτερη υποκατηγορία εδώ, και ίσως η πλέον εξαθλιωμένη, είναι οι τοξικοεξαρτημένες που εκδίδονται. Σύμφωνα με έρευνα του ΚΕΘΕΑ, 6 στις 10 τοξικοεξαρτημένες γυναίκες εκδίδονται για να εξασφαλίσουν τη δόση τους. Εξαιτίας της εξάρτησης είναι ευάλωτες στις πλέον επικίνδυνες συνθήκες, όπως το σεξ χωρίς προφυλακτικό, που κατά βάση ζητούν οι πελάτες και γι’ αυτό απειλούνται με λοιμώδη και σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα. Οι τιμές σε αυτές τις κατηγορίες είναι εξευτελιστικές και κυμαίνονται μεταξύ 5 και 15 ευρώ. Μια τελευταία ξεχωριστή κατηγορία είναι η πορνεία των τρανς γυναικών που γίνεται σε διαφορετικές πιάτσες και είναι λιγότερο έκθετες στη βία εξαιτίας του ισχυρού αλληλοϋποστηρικτικού πλαισίου που έχουν δημιουργήσει μεταξύ τους.

Ο Τζανέτος Αντύπας, που εργάζεται στη ΜΚΟ Praksis, η οποία, μεταξύ άλλων, αναπτύσσει προγράμματα street working και στον εκδιδόμενο πληθυσμό, δηλώνει στο ΒΗmagazino: «Η χρήση στην πορνεία έχει διπλό βέλος. Οι τοξικοεξαρτημένες προσφεύγουν στην πορνεία για να βρουν λεφτά για τη δόση τους και οι πόρνες προσφεύγουν στη χρήση για να αντέξουν. Πριν από ένα-δύο χρόνια όλη η Αθήνα ήταν χωρισμένη σε ζώνες. Τώρα αυτό έχει κοπάσει εξαιτίας των αστυνομικών επιχειρήσεων. Εχει «διακτινιστεί», όμως, στην επαρχία. Στην Πάτρα, για παράδειγμα, το τελευταίο εξάμηνο παρατηρούμε μεγάλη διακίνηση. Το 2012 η Ελλάδα χτύπησε κόκκινο στα λοιμώδη νοσήματα.

Επανεμφανίστηκαν σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα που είχαν εξαφανιστεί, όπως η σύφιλη. Η διαπόμπευση των οροθετικών γυναικών πριν από δύο χρόνια είχε τα ακριβώς αντίθετα αποτελέσματα. Φανταστείτε ότι εκείνες τις ημέρες στην τηλεφωνική μας γραμμή είχαμε πάνω από 3.000 κλήσεις. Ηταν πελάτες που είχαν πάει με αυτές τις κοπέλες και ανησυχούσαν μήπως αν πάνε στο νοσοκομείο για εξετάσεις βγει και το δικό τους πρόσωπο στην τηλεόραση».

Οπως περιγράφει ο Τζανέτος Αντύπας, «ενημερώνουμε τις γυναίκες για τη χρήση προφυλακτικού. Οι πελάτες θέλουν χωρίς προφυλακτικό. Επίσης, από τις Αφρικανές ζητούν να τους τοποθετούν το προφυλακτικό με το στόμα, κάτι που είναι αρκετά επικίνδυνο γιατί μπορεί να σπάσει. Εμείς με το street working τούς χαλάμε τη ροή της δουλειάς, γι’ αυτό οι διακινητές μάς ενοχλούν συνέχεια. Υπάρχουν διάφορες μέθοδοι εκβιασμού. Τις κοπέλες που κατάγονται από ανατολικές χώρες τις έχουν σκανάρει πλήρως και τις απειλούν με τις οικογένειές τους. Τις κοπέλες από την Αφρική συχνά τις απειλούν με βουντού, που συνάδει με το δικό τους πολιτισμικό πλαίσιο».

Η καταναγκαστική πορνεία, όσο και αν θρυμματίζει το δημοκρατικό πρόσωπο της Ευρώπης, αποτελεί το πλειοψηφικό κομμάτι της πορνείας. Το εμπόριο γυναικών υπολογίζεται ότι αποφέρει περίπου 80 δισεκατομμύρια δολάρια τον χρόνο στην Ευρώπη. Σύμφωνα με παλαιότερη μελέτη του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης, μόλις το 45% των γυναικών-θυμάτων του trafficking καταφέρνει να δραπετεύσει το πρώτο 12μηνο. Υπάρχουν πολύ σαφείς ενδείξεις ότι μια γυναίκα είναι θύμα σεξουαλικής εκμετάλλευσης. Δεν μπορεί να αρνηθεί πελάτη, δεν κάνει διαλείμματα, εξαναγκάζεται να εκδίδεται ακόμη και σε περιόδους ασθένειας ή εγκυμοσύνης, δεν έχει μετρητά μαζί της. Συνοδεύεται πάντα, ακόμη και στους ιατρικούς ελέγχους. Κάποιες έχουν τατουάζ που υποδεικνύουν σχέση εξάρτησης από μια συμμορία.

Χαρακτηριστική επίπτωση της ψυχοσωματικής εξουθένωσης αυτών των γυναικών είναι η απώλεια της αίσθησης χώρου και χρόνου. Ερευνα που είχε διενεργηθεί σε ένα δείγμα 130 αλλοδαπών γυναικών που εκδίδονταν έδειξε ότι το 32% δεν γνώριζε πού βρισκόταν και το 33% δεν ήξερε να απαντήσει «τι μέρα είναι». Σύμφωνα με την ετήσια έκθεση του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, η Ελλάδα είναι χώρα διέλευσης και προορισμού –και για έναν πολύ περιορισμένο αριθμό χώρα προέλευσης –για γυναίκες και παιδιά που διακινούνται με σκοπό την εμπορία ανθρώπων. Πρόκειται κυρίως για γυναίκες από την Ανατολική Ευρώπη, την Αφρική, τη Δομινικανή Δημοκρατία και την Κίνα. Κατά το έτος 2013, οι Υπηρεσίες της Ελληνικής Αστυνομίας επιλήφθηκαν 37 υποθέσεων εμπορίας ανθρώπων και σωματεμπορίας εκ των οποίων οι 24 αφορούσαν σε σεξουαλική εκμετάλλευση.

Ο Ηρακλής Μοσκώφ, εθνικός εισηγητής και επικεφαλής του Γραφείου για την Καταπολέμηση της Εμπορίας Ανθρώπων, αναλύει στο ΒΗmagazino τις ανεπάρκειες αλλά και τις προσπάθειες της πολιτείας σχετικά με τον εξαναγκασμό σε σεξουαλική εργασία: «Τα νούμερα που απασχολούν τις Αρχές είναι δεκάδες και εκατοντάδες, όχι χιλιάδες, όπως νομίζει το κοινό. Ισως αν το σύστημα δούλευε ιδανικά, να μιλούσαμε για χιλιάδες θύματα. Το στοίχημα είναι να καταφέρεις να ενθαρρύνεις τα θύματα. Υπάρχει και το «χαμογελαστό trafficking», όπου μέσα από τον φαύλο κύκλο καταπίεσης και εκμετάλλευσης γεννιούνται φαινόμενα ταύτισης. Πλέον και ο πελάτης είναι υπόλογος αν πρόκειται για θύμα σωματεμπορίας. Για παράδειγμα, στην Κάρπαθο εξαρθρώθηκε ένα κύκλωμα και διαπιστώθηκε ότι το μισό νησί είχε περάσει πάνω από μια 15χρονη Ουγγαρέζα. Απαγγέλθηκαν κατηγορίες και στους πελάτες αλλά αθωώθηκαν». Το Γραφείο ετοιμάζει μια καμπάνια στα πρότυπα της αντίστοιχης διεθνούς «Real Men Don’t Buy Girls».

Αναπόφευκτα, λοιπόν, στον λόγο περί πορνείας υπεισέρχεται ο παράγων «πελάτης». Γιατί οι άνδρες «αγοράζουν σεξ», ειδικά στον δυτικό πολιτισμό που έχει απαγκιστρωθεί σε έναν βαθμό από τους πολύ αυστηρούς περιορισμούς στη σεξουαλικότητα; «Ο πελάτης δεν αγοράζει καθαρή σεξουαλικότητα αλλά εξουσία» απάντησε η θεωρητικός του ριζοσπαστικού φεμινισμού Κέιτ Μίλετ. Ισχύει σε έναν βαθμό. Δεν μπορούμε να σκεφτούμε την πορνεία ξέχωρα από τη διάχυτη σεξιστική κουλτούρα, την αντικειμενοποίηση και εμπορευματοποίηση του γυναικείου σώματος και τη φετιχοποίηση του έρωτα. Ή αλλιώς, ζούμε στην εποχή της γενικευμένης διαστροφής, όπου το σεξουαλικό απωθημένο εκδηλώνεται σε μια ολοένα αυξανόμενη ροπή στις αιρετικές σεξουαλικότητες.

Στην Ελλάδα το 1/4 (περίπου 1.200.000) του ενεργού ανδρικού πληθυσμού είναι πελάτες σε τακτική ή περιστασιακή βάση. Για ένα τμήμα αυτού του πληθυσμού ανακυκλώνεται η άποψη ότι δεν εκπληρώνει τα κυρίαρχα πρότυπα αισθητικής και άρα δεν έχει άλλη λύση από το να πληρώσει για να διεκπεραιώσει τη σεξουαλικότητά του. Αντίληψη άκρως υποτιμητική για τις γυναίκες που καλούνται να υλοποιήσουν αυτόν τον ρόλο, αφού παραπέμπει μάλλον σε σπερματοδοχείο όπου κάποιοι εκτονώνουν τις ορμές τους. Κάπως έτσι, ορισμένα κράτη όπως η Γαλλία επέλεξαν τη δίωξη και του πελάτη.

Ο Γρηγόρης Λάζος, αναπληρωτής καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, έχει ξεκάθαρη γνώμη για το ζήτημα: «Δεν μπορώ να καταλάβω πώς ένας άνδρας έχει στύση σε αυτές τις συνθήκες. Η πορνεία είναι η πιο βάρβαρη μορφή απαξίωσης της γυναίκας. Ο φαλλός είναι το κέντρο της πορνείας. Ο σωματέμπορος είναι η προέκταση του πελάτη. Κάνει τη βρώμικη δουλειά για αυτόν. Η Αστυνομία τούς ξέρει όλους τους σωματέμπορους. Μπορούν να τους μαζέψουν εδώ και τώρα. Δεν το κάνουν γιατί ο νταβατζής λύνει προβλήματα αναλαμβάνοντας τη διαχείριση ενός προβληματικού πληθυσμού. Ποτέ οι συνθήκες πορνείας δεν ήταν τόσο άθλιες όσο σήμερα που οι γυναίκες εκδίδονται για 2 ευρώ. Παρατηρήστε τα δόντια τους και τη στοματική κοιλότητα σε πόσο χάλια κατάσταση είναι. Υποστηρίζω την κατάργηση της πορνείας. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να τις κυνηγήσουμε ή να τις καταστείλουμε. Θα είχε σημασία, όμως, αν, για λόγους συμβολικούς, αύριο έπιαναν πέντε πελάτες».

Σε ένα εργαστηριακό περιβάλλον ελεύθερης αγοράς η πορνεία θα μπορούσε να νοηθεί ως επάγγελμα που παρέχει μια υπηρεσία και καθορίζεται από τους νόμους της προσφοράς και της ζήτησης. Στην πραγματικότητα, που διαπλέκεται με ευρύτερους κοινωνιοψυχολογικούς παράγοντες και ιδεολογικές φορτίσεις, είναι σαφές ότι στην «παρεχόμενη υπηρεσία» ενσωματώνεται και η ίδια η γυναικεία επιθυμία και η αξιοπρέπεια του υποκειμένου. Αρα, η πορνεία δεν μπορεί να νοηθεί απλώς ως ένα επάγγελμα. Αυτό, από την άλλη, δεν μπορεί να οδηγήσει στην υποκατάσταση του λόγου των ίδιων των εκδιδόμενων γυναικών, ούτε στη θυματοποίησή τους. Το να βάφουμε, όμως, ροζ το μαύρο κλειδώνει ακόμη πιο σφιχτά το παράθυρο στο περιθώριό τους.

*Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 27 Ιουλίου 2014